Үүнэр көлүөнэ паарката — сайдыы саҥа түһүмэҕэ

Быйыл балаҕан ыйыгар Өрөспүүбүлүкэ тутаах, стратегическай суолталаах эбийиэктэриттэн биирдэстэрэ – “Үүнэр көлүөнэ пааркатын” тутуу туһунан Сөбүлэҥҥэ СӨ Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондата уонна «Дирекция по строительству» диэн инвестициялыыр-тутар фирма илии баттаспыттара. Тутуу үбүлээһинин АЛРОСА АХ хааччыйыахтаах.

Сөбүлэҥи түһэрсии туһунан хаһыаппыт балаҕан ыйынааҕы нүөмэригэр суруйан турардаахпыт. Санатар буоллахха, үөрүүлээх тэрээһиҥҥэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Сергей Местников, СӨ Ил Дарханын иһинэн Архитектураҕа уонна куораты тутууга управление кылаабынай архитектора Ирина Алексеева, Дьокуускай куорат кылаабынай архитектора Семен Сергеев, СӨ “Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатын” генеральнай дириэктэрэ Владимир Егоров, «Дирекция по строительству» үбүлүүр-тутар фирма генеральнай дириэктэрэ Сергей Никитин кыттыбыттара. Ону тэҥэ Москва куораттан учредитель, «Архитектурная мастерская «Атриум» ХЭТ кылаабынай архитектора Антон Надточий онлайн-сибээскэ тахсыбыта.

Кэлэр кэскили түстээн

“Үүнэр көлүөнэ паарката” М.К. Аммосов аатынан ХИФУ Үөрэтэр-лабораторнай куорпуһугар (УЛК) сыста турар университет библиотекатын утары суол нөҥүө баар 2,4 га сиргэ, 79-с кыбаарталга – Ойуунускай, Петровскай, Белинскэй уонна Каландаришвили уулуссалар быһа охсуһууларыгар тутуллан, 2025 сылга үлэҕэ киириэхтээх. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Сергей Местников иһитиннэрбитинэн, бу паарка бастаан Үүнэр көлүөнэ пуондатын үбүлүөйдээх сылыгар анаммыт сквер быһыытынан толкуйдаммыт. Онтон паарка оҥорор быһаарыныы ылыныллыбыт. Өрөспүүбүлүкэ уонна киин куорат былаастарын өйөбүлүн ылан, паарка архитектурнай кэнсиэпсийэтин уонна генеральнай былаанын оҥорууга 2019 сыллаахха Бүтүн Арассыыйа таһымнаах улахан куонкурус биллэриллибитэ. Куонкурус түмүгүнэн «ATRIUM/Восток+» кыайыылааҕынан тахсыбыт уонна паарканы тутар буолбут. “Үүнэр көлүөнэ паарката” бырайыак «100 городских лидеров» диэн Стратегическай көҕүлээһин Агентствота (АСИ) тэрийэр, 2000 кыттааччылаах акселерационнай куонкуруһугар 15 ТОП (бастыҥ) иһигэр киирбитэ бэлиэтэммитэ. Маны сэргэ, паарка бырайыага быйыл “Architectural Review Future Project Awards 2021” диэн норуоттар икки ардыларынааҕы бириэмийэ “Уопсастыбаннай уонна гражданскай тутуу” номинациятыгар кыайыылааҕынан тахсыбыта.

Паарка торумун бастакы хардыылара

Сэтинньи ыйга паарка тутуутугар бэлэмнэнии үлэ саҕаланан барбыта. Бэлэмнэнии үлэ чэрчитигэр тутуу вертикальный былаанын оҥоруу, ол иһигэр паарка тутуллуохтаах сирин-уотун бөхтөн-сыыстан, урукку тутуу атахтарыттан ыраастааһын, буор, кумах кутуута, тутуу ыытыллар сирин күрүөлээһин киирэр. Пуонда бастакытынан паарка тутуллуохтаах сирин сиһилии үөрэппит, чинчийбит. Роспотребнадзор Сибиирдээҕи уонна Уһук Илиҥҥи Иркутскайга баар чуманы утары научнай-чинчийэр институтугар анал чинчийэр экспертизаны сакаастаан ыыттарбыт. Институт исписэлиистэрэ куорат 79-с кыбаарталын территориятыттан 450 буор боруобатын араас дириҥнээх сиртэн хостоон ылан, толору микробиологическай анаалыһы оҥорбуттар. Ити иннинэ социальнай ситимнэргэ үһү-бадах курдук сотуун ыарыыттан өлбүт кыыллары ити миэстэҕэ көмпүттэр үһү диэн тахсыталыы сылдьыбыта. Ылыллыбыт буору лаборатория чинчийэн көрөн, ону таһынан Дьокуускайга сотуун ыарыы эпизоотологическай-эпидемиологическай балаһыанньатын анаалыстааһын түмүгүнэн, бу сиргэ сотуунтан өлбүт сүөһүлэр көмүллэ сылдьыбатахтар диэн түмүгү таһаарбыт. Сотуун ыарыылаах кыыл-сүөл көмүллүбүтүн туһунан этиллэр федеральнай реестртэн бу сир таһаарыллыбыт. Ол эрээри, анал сокуоҥҥа олоҕуран, тутуу барар учаастагар киирсэр эрдэ сүөһү көмүллүбүт диэн бэлиэлээх миэстэ үрдүнэн бетон билиитэни уурарга сүбэлээбиттэр.

Дьон сынньалаҥын тэрийиигэ сылы эргиччи үлэлиир уопсастыбаннай эбийиэк тутуутун Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондата иилээн-саҕалаан олоххо киллэриэхтээх. Пуонда АЛРОСА хампаанньа кинилэргэ ыытар үбүн суотугар туттарар. Баараҕай бырайыак уопсай суумата – 1,5 миллиард солкуобай. Бу – регион ураты усулуобуйатын учуоттаан оҥоһуллар, төгүрүк сыл үлэлиир бастакы аһаҕас эбийиэк буолара былааннанар. Ол курдук, ыраас салгыҥҥа араас хабааннаах тэрээһин буоларын курдук ымпыгар-чымпыгар тиийэ суоттаан-учуоттаан оҥоһуллуохтаах. Дьон сылдьарыгар табыгастаах буоллун диэн зоналарынан арааран бырайыактаабыттар. Ол курдук, паарка сирэ-уота чуумпу, оонньуур уонна көхтөөх зоналарга арахсар. Онон, ким баҕарар сааһыттан көрөн, пааркаҕа кэлэн туһалаахтык сынньанар, айар-тутар, духуобунай уонна эт-хаан өттүнэн сайдар кыахтанар. Паарка таһыгар 90-тан тахса миэстэлээх массыынаны туруорарга аналлаах сир көрүлүбүт. Ураты болҕомтону паарканы көҕөрдүүгэ уурбуттар. Ол курдук, 200-чэ мас уонна 4000-тан тахса сэппэрээк олордуллуохтаах. Зоналарынан арааран, пааркаҕа килиимэти уларытыы (коррекциялааһын) аан бастаан туһаныллара былааннанар.

Үс өрүттээх Сөбүлэҥ баттанна

Бэрт соторутааҕыта «Арассыыйа – мин историям» историческай пааркаҕа,  «Тымныы.NET» технологическай бэстибээл балаһааккатыгар СӨ Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондата «Саха сирин эдэр олохтоохторо» РРЦ (Өрөспүүбүлүкэтээҕи резервнэй киин) уонна СӨ Национальнай библиотекатын кытта бииргэ үлэлээһин туһунан Сөбүлэҥҥэ илии баттастылар. Сөбүлэҥ чэрчитинэн «Үүнэр көлүөнэ паарката» бырайыагы олоххо киллэрэргэ туһуламмыт дьаһаллары бэлэмнээһиҥҥэ, тэрээһиннэри ыытыы боппуруостарыгар уонна холбоһуктаах үлэни сүрүннээһиҥҥэ бииргэ үлэлиэхтэрэ. Бэстибээл кыттыылаахтарыгар Пуонда генеральнай дириэктэрэ Владимир Егоров Паарка архитектуратын сиһилии билиһиннэрбит.

Владимир Егоров, СӨ Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатын генеральнай дириэктэрэ:

– Эбийиэги үлэҕэ киллэриини 2025 сылга былаанныыбыт уонна тутулла турар кэмигэр биһиги эрдэттэн үөрэнээччилэри кинилэргэ анаан толкуйдаммыт үөрэх бырагыраамаларынан үөрэттэрэн барабыт. Оскуолалар, бизнес-акселератордар, предпринимательствоҕа, медиаҕа, ас-үөл индустриятыгар сыһыаннаах куурустар үлэлиэхтэрэ. Паарка хас биирдии киһи сайдарыгар көмөлөөх үөрэхтээһин эйгэтэ, улахан кластер буолара былааннанар. Манна тэрилтэлэр араас хабааннаах тэрээһиннэри, дьарыктары, ол иһигэр IT-технологиялары туһанан, креативнай индустрия араас хайысхаларынан ыытар кыахтаныахтара. Билигин оҕолор сайдалларыгар инвестиция угаммыт регион креативнай экономикатыгар бөҕө акылааты уурабыт диэн бэлиэтиэххэ наада.

Үөһэ этиллибитин курдук, Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатын кытта Сөбүлэҥ чэрчитининэн үлэлэһээччилэртэн биирдэстэрэ – СӨ Национальнай библиотеката. 

Саргылана Максимова, СӨ Национальнай библиотекатын дириэктэрэ:

– Үүнэр көлүөнэ паарката – биһиги өрөспүүбүлүкэбит инники кэскилэ. Библиотека торумун оҥорууга бииргэ үлэлээһин биһиги үлэбитин-хамнаспытын, Национальнай библиотека уонна өрөспүүбүлүкэ библиотекаларын концепциятын төрдүттэн дириҥник, киэҥ далааһыннаахтык көрөрбүтүгэр бигэ тирэх буолла. Библиотекалары сайыннарыы көрүҥнэрин хаттаан көрдүбүт, аан дойду уопутун үөрэттибит, хас да социологическай чинчийиини ыыттыбыт. Бу билиибитин барытын Үүнэр көлүөнэ пуондатын кытары үллэһиннибит. Бүгүн кинилэр салайыыларынан Үүнэр көлүөнэ пааркатын модун концепциятын көрөбүт. 2025 сылга пааркаҕа Free Library диэн кэлэр кэм библиотекатын арыйыахпыт. Паарканы кытта бииргэ үлэлиэхпит, тэҥҥэ сайдыахпыт.

Владислав Левочкин, СӨ култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга миниистирин солбуйааччы:

– Библиотека соруга – саҥа бырайыактары дьүүллэһэр, быһаарар аһаҕас балаһааккалары тэрийии, библиотека өҥөлөрүн уонна информацияны киэҥ араҥаҕа таһаарыы, нэһилиэнньэ бары араҥата үрдүк көрдөрүүлэри ситиһэригэр кыах биэрии, өрөспүүбүлүкэбитигэр туһаны аҕалыы. Маныаха Үүнэр көлүөнэ пааркатын уонна библиотекалар уопсастыбаларын соруктара сөп түбэһэрин көрөбүт. Биһиги төрөппүттэр оҕолорун кытары тэҥҥэ сайдар, билиини тэҥҥэ ылар эйгэлэрин тэрийэр сыаллаахпыт. Национальнай библиотека кэлэктиибэ манна көхтөөхтүк кыттара үөрдэр, бу бииргэ үлэлээһинтэн элбэҕи эрэнэ күүтэбит.

Варвара Васильева, «Саха сирин эдэр олохтоохторо» РРЦ дириэктэрэ:

– Өрөспүүбүлүкэ маннык бөдөҥ, инновационнай бырайыагар бииргэ үлэлэһэрбититтэн сүргэбит көтөҕүллэр. Бу күннэргэ уопсай уонна эбии үөрэхтээһини сомоҕолуур дойду уонна өрөспүүбүлүкэ салалталарын саҥа ыйаахтара таҕыстылар. Ол иһин биһиэхэ бу Сөбүлэҥ – ити дьоһун суолталаах хайысханан өсссө биир улахан хардыы.

Ыччат долгуйа күүтэр

“Үүнэр көлүөнэ пааркатын” туһунан ыччат санаатын көрүөҕүҥ.

Саша, Дьокуускай куорат 31-с оскуолатын үөрэнээччитэ:

– Наһаа үчүгэй сонун, тутуллан бүттэ да, доҕотторбунаан булгуччу сылдьар буолуохпут. Оҕолорго, ыччакка аналлаах сир син элбэх даҕаны, син-биир аҕыйах курдук. Оскуолабын бүтэрэрим кыра хаалла, арааһа, манна куоракка хааларым буолуо, онон устудьуон да буоллахха саҥа сылдьар сирдэнииһибит. IT-технологиялары интириэһииргиибин.

Николай Мыреев, устудьуон:

– Дьиҥэр, Питерга үөрэххэ киирбитим эрээри, тэһийбэккэ төннөн кэлбитим. Паарка тутуллуохтааҕын туһунан социальнай ситимнэргэ көрбүтүм, үөрбүтүм. Үөрэнэр сирбититтэн – ХИФУ-тан чугас диэн эрдэттэн астынабыт, арылларын долгуйа күүтэбит. Онно сынньанар эрэ буолбакка, саҥа, аныгы куурустарга сылдьан эбии билиини ылыахпыт, кэнники үлэҕэ киирэргэ наада буолуоҕа диэн эрэнэбит.

Снежана Готовцева, эдэр ийэ:

– Паарка тутуллара наһаа үөрүүлээх, күүтэбит, болдьоҕор үлэҕэ киирэрэ буоллар. Дьиэ кэргэнинэн баран сылдьыа, сынньаныа, баҕар, үөрэниэ да этибит. Көстөн иһиэҕэ, былаанын көрдөххө, наһаа үчүгэй буолар кэриҥнээх.

СӨ Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондата паарка ис хоһоонун кэҥэтиигэ үлэтин салгыыр. Саҥа эбийиэк пуонда 2021-2023 сылларга «Кэлэр кэскил туһугар» тус сыаллаах бырагырааматынан, АЛРОСА үбүн суотугар 2025 сылга диэри тутуллуоҕа.