Киһи — үрдүкү сыаннас! Эбэтэр ыт дуу?

«Ыт сокуонугар» мөккүөрдээх түгэн үгүс. Сокуон көтүрүллүбэт. Ол эрээри көннөрүүлэри эрэйэрэ чуолкай. Бу туһунан ааспыт нүөмэргэ суруйбуппут. Бүгүн салгыы сырдатабыт.

Ааспыт нэдиэлэҕэ Дьокуускай куорат Уопсастыбаннай палаатата  “ыт сокуонун” тула мунньаҕы салайан ыытта. Манна Арассыыйа Судаарыстыбаннай Дууматын дьокутааттара Сардаана Авксентьева, Георгий Арапов, куорат баһылыга Евгений Григорьев, Ил Түмэн, куорат Дууматын дьокутааттара кыттыыны ыллылар. Ону таһынан учуонайдар, санитарнай-эпидемиологическай сулууспа үлэһиттэрэ санааларын этиннилэр.

Приюттар федеральнай үбүлээһининэн  тутуллуохтаахтар

Сардаана Авксентьева кыылга-сүөлгэ эппиэтинэстээх сыһыаны кытаанахтык ирдиир 498 №-дээх сокуону ситэрэр уолдьаспытын бэлиэтээтэ. Кини этэринэн,  Арассыыйа үгүс куораттарыгар балаһыанньа уустук. Ол курдук, Пермь, Элиста, Красноярскай, Калининград, Улан-Удэ, Иркутскай, Магадан, Нижнэй Новгород, Оренбург, Самара, Волгоград о.д.а. куорат олохтоохторуттан элбэх сурук, үҥсүү туталларын кэпсээтэ. “Ити куораттары анаан-минээн ааттаталаатым. Тоҕо диэтэххэ бу сытыы кыһалҕа Дьокуускайга эрэ баар буолбатах”, – диэн тоһоҕолоон эттэ. Дьокутаат биһиги киин куораппытын социальнай ситимнэргэ суостаах быһыыга-майгыга үгүстүк буруйдуулларын, ыттары сордуур-муҥнуур, оннооҕор өлөрөр-өһөрөр курдук кэпсииллэрин, араас сымыйа видеолар тарҕаналларын бэлиэтээтэ. “Муниципалитет тугу да гыммат диэн аҥаардастыы буруйдааһын баар. 498 №-дээх сокуон итэҕэһэ-быһаҕаһа элбэх. Ол көдьүүстээхтик үлэлиири харгыстыыр, онон сокуону ситэриэххэ наадатын бары өйдүүбүт”, – диэтэ.

“Регионнарга федеральнай үбүлээһин харчытынан типовой приюттар тутуллуохтаахтар. Бу боппуруос региональнай таһымҥа тиэрдиллибитэ, онон регион кыаҕынан олоххо киирэр. Маны таһынан, хаһаайыннаах дьиэ кыылларын стерилизациялыырга (аттыырга) эбии миэрэлэр ылыллыахтаахтар, ол иһигэр босхо уонна мэлдьи оҥоһулларын курдук”, – диэн этиилээх Сардаана Владимировна. Кини ыттарын учуокка туруорбат, стерилизациялаппат дьоҥҥо ирдэбил кытаатыахтаах, ону сэргэ, уопсастыбаннай хонтуруол баар буолуохтаах диэтэ.

Бу мунньахха “немотивированная агрессия” диэн тиэрмин эмиэ үгүстүк иһилиннэ.  Сардаана Авксентьева ону быһаарар ньымалар, дьэллик ыттары сыл аайы ыытыллар вакцинацияҕа тутар туһунан 498 №-дээх сокуоҥҥа ыйыллыбатахтарын бэлиэтээтэ. ОСВВ (отлов-стерилизация-вакцинация-возврат) ньыматын үгүс мөккүөрдээх түгэннэрин ыйда. “Холобур, сокуоҥҥа сурулларынан, оскуола эбэтэр оҕо уһуйаанын таһыттан тутуллубут ыты онно төттөрү ыытыллыахтаах”, – диэтэ. Ити пууҥҥа улахан болҕомто ууруллуохтааҕын ыйда.

“Сокуон ылыллыбыт. Баҕарбыппыт да, баҕарбатахпыт да иһин, ону кытта үлэлиэхтээхпит”, – диэн түмүктээтэ Сардаана Владимировна.

Дьиэ кыылларын биэрэпиһин ыытыахха

Антон Жондоров, Дьокуускай куорат Уопсастыбаннай палаататын чилиэнэ:

– Этиллибитин курдук, Арассыыйа үгүс куораттарыгар сокуон көдьүүһэ суоҕа билиннэ, дьэллик ыт ахсаанын элбэтэргэ эрэ туһаайыллыбыт курдук. Биһиги куораппытын, өрөспүүбүлүкэбитин ылан көрөр буоллахха, өссө уустук. -50 кыраадыс тымныыга ыт элбэх белокка наадыйар. Бөх контейнердара тоҥон хаалаллар. Ыттар бэйэ бэйэлэрин сиэһэн бараллар, онтон дьоҥҥо саба түһэллэр. Ити сокуоҥҥа ыйыллыбытынан, тутуллубут да ыттар төттөрү көҥүлгэ ыытыллыахтаахтар. Онон быһыы-майгы улам уустук буолан иһэр.

Сыыппаралары көрдөххө, 2020 сыл саҕаланыаҕыттан ыт дьону ытырар түбэлтэтэ быһа холоон 6% элбээбит. Былырыын 800-тэн тахса киһи ыкка ытыттарбыт. Билигин араас сыыппаралар кэпсииллэринэн, Дьокуускайга 7000 кэриҥэ бэйдиэ сылдьар ыт баар дииллэр (чуолкай сыыппара суох – Аапт.).

Федеральнай сокуон дьэллик ыттар ахсааннарын аҕыйатарга, бэл диэтэр, кыылга-сүөлгэ гуманнай уонна эппиэтинэстээх сыһыаҥҥа да туһаайыллыбатах. Бастатан туран, бүддьүөттэн, дойду муниципалитеттарыттан элбэх харчыны эрэйэргэ анаммыт курдук. Билигин приют наадатын туһунан истэбит. Чэ, баҕар, 20-30 приют тутуллуоҕа. Оччотугар ыт ахсаана 20 тыһыынча буоллун? Баҕар, туппут ыттары стерилизациялаатыннар. Ол кэмҥэ дьиэ анныгар атын ыт сэттэ оҕону төрөтүөҕэ. Биир ыты хаһаайына уулуссаҕа быраҕыаҕа. Итинник төһө баҕарар холобурдуу туруохха сөп.

Санаан көрүҥ, кэнники икки сылга Саха сиригэр дьэллик ыттары тутан харайарга, бырабыыталыстыба солбуйааччыта Михаил Никифоров эппитинэн,  120 мөлүйүөн солкуобай харчы көрүллүбүт. Онтон элбэх үп – Дьокуускай куоракка. Билигин биир ыкка ыйга 12 тыһыынча солкуобай кэриҥэ харчы барар. Үйэлэрин тухары иитэр, көрөр-харайар туһунан кэпсэтии баар. Ол туох да туһата суох. Очиченко уулуссатыгар турар пууҥҥа ыттар кыараҕас будкаларга, вольердарга тоҥо сыталлар. Ити төһө гуманнайын этэр кыаҕым суох.

Дьиэ кыылларын биэрэпиһин ыытыахха. Нэһилиэнньэ биэрэпиһин курдук. Онно үп-харчы тыырыахха. Кыбартыыраларынан, дьиэлэринэн сылдьан, учуот оҥоруохха. Ону биир кэлим электроннай баазаҕа киллэрэн иһиэххэ. Ыттаах киһи ханнык эрэ болдьоммут кэм иһигэр хайаан да чип туруортарыахтаах. Ол туһунан киниэхэ иһитиннэрии кэлиэхтээх. Ону толорботоҕуна, административнай ыстараап төлүөхтээх. Бу барыта биир кэлим баазаҕа көстөр буолуохтаах.

Билигин бэйдиэ сылдьар ыттары маассабай тутуу бара турар. Мин санаабар, АХШ, Европа курдук сайдыылаах дойдулар ньымаларын туһаныахтаахпыт.  Кинилэр ый устата ыкка саҥа хаһаайын көрдүүллэр эбэтэр дьиэтигэр төннөрөллөр. Волонтердар күүскэ үлэлииллэр. 30 күн аастаҕына, ыкка ким да наадыйбат диэн быһаарыы тахсар.

Онон гуманнай утутууга төннүөххэ диэн этиилээхпит. Үйэлэрин моҥуохтарыгар диэри иитэргэ төһө да миэстэ тиийиэ суоҕа. Ону бары да өйдүүр буолуохтаахпыт.  

Ил Түмэн уонна Судаарыстыбаннай Дуума дьокутааттарыгар (манна кэлбиттэргэ эрэ буолбатах, барыларыгар) туһаайан этэбин: политиканы туоратыахха, сокуоҥҥа кырдьык үлэлиир уонна көдьүүстээх көннөрүүлэри киллэриэххэ.

Ыт элбиир... Усулуобуйа баар буоллаҕына

Мунньахха экспертэр санааларын иһиттилэр. Эпидемиолог быраас, медицинскэй наука кандидата Виктор Чернявскай история чахчыларын холобурдаата. Ону таһынан, түөрт атахтаах доҕотторбут сыстыганнаах ыарыылары тарҕаталларын бэлиэтээтэ. Кини сокуон көдьүүстээх салайыыны харгыстыыр диэн санаалаах.

Биологическай наука доктора, профессор Елена Шадрина дьэллик ыт элбиир биричиинэлэрин этэн туран, кыһалҕаны быһаарарга онно болҕомто ууруллуохтаах диэн санаатын үллэһиннэ. Бэйдиэ сылдьар ыттар гаражтарга, кууһунан атыылыыр баазаларга, элбэх кыбартыыралаах дьиэлэр анныларыгар хорҕойоллор, онно төрүү-ууһуу сыталлар диэтэ. “Усулуобуйа баар буоллаҕына, ыт төһө баҕарар элбиэн, төрүөн-ууһуон сөп”, – диир Елена Георгиевна. Маны сэргэ, дьон ыттарын босхо ыытан кэбиһэллэрин, даача кэмигэр туһанан баран, күһүн быраҕалларын бэлиэтээтэ.

1200 ыт= сылга 105 мөлүйүөн солкуобай

Дьокуускай куорат баһылыга Евгений Григорьев баар кыһалҕалары кэпсээтэ. Кини этэринэн, ыт ахсаанын быһаарар федеральнай ньыма суоҕа сүрүн кыһалҕалары үөскэтэр. “ОСВВ ньыматынан салгыы үлэлээтэхпитинэ, биллэн турар, ыт ахсаана элбиэҕэ”, – диэтэ. Баһылык куоракка 498 №-дээх сокуон киириэн иннинэ уонна ылыллыбытын кэннэ балаһыанньа хайдах эбитин табылыыссанан көрдөрдө.

– 2018 сыллаахха 4577 дьэллик ыт тутуллубут, онно 5,6 мөлүйүөн солкуобай үп көрүллүбүт. Ол сыл бүтүүтэ сокуон киирбитэ. 2020 сыллаахха 2322 ыт тутуллубут, онтон 788 көҥүлгэ төттөрү ыытыллыбыт. Онно 14,7 мөлүйүөн солкуобай тыырыллыбыт. 2021 сыллаахха субвенциянан 2700 ыт тутуллубут, атыттарын – бэйэбит күүспүтүнэн. Ити сыл үлэни үстэ күүһүрдүбүппүт. Ол аата структурабытыгар киирэр тэрилтэлэри, анал тиэхиньикэни таһааран, ыттары тутар үлэҕэ кытыннарбыппыт.

Бүгүҥҥү күҥҥэ 1100 ыты иитэбит. Сарсын, өйүүн 1200 буолуоҕа. Ол 1200 ыты аһатарга, көрөргө сылга 105 мөлүйүөн солкуобайы барыахпыт. Биир ыкка күҥҥэ 289 солкуобай көрүллэр. Субвенцияҕа ыты эмтииргэ уонна кырыктаах ыттары үйэлэрин моҥуохтарыгар диэри көрөргө-харайарга диэн харчы тыырыллыбат. Бу сылы бүддьүөт харчытыгар учуоттамматах 910 ыттаах көрүстүбүт (үлэ күн аайы барар, сыыппара күн-түүн уларыйар – Ааптар),  – диэн иһитиннэрдэ куорат баһылыга.      

Кини баар балаһыанньаны барытын учуоттаан туран, биир эрэ суолу көрөрүн эттэ. Ол – приюту тутуу.

Эвтаназия көҥүллэммэт

Судаарыстыбаннай Дуума экологияҕа, айылҕа баайыгар уонна тулалыыр эйгэни харыстабылга кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Георгий Арапов сытыы кыһалҕаны быһаарарга чэпчэки суол суох диэтэ. Кини: “Сокуон үгүс чуолкайдааһыны эрэйэр, хаачыстыбалаах ситэрии, тупсарыы наада”, – диэтэ.

Дьокутаат үбүлээһин биир кэлим систиэмэтэ баар буолуохтаах диэн санаалаах. Тоҕо диэтэххэ аҥаардас регион, муниципальнай тэриллии харчытыгар тирэҕирэр кыах суох. Онон федеральнай өйөбүл наада.

Георгий Константинович урукку бириинсип көдьүүстээҕин саарбахтыыр. “Кыыллары маассабай өлөрүү быстах кэмҥэ эрэ туһалыыр. Онтон ыт ахсаана эмискэ элбиир. Маны сэргэ, үксүн дьоҥҥо итэҕэйэр ыттар тутуллаллар, оттон ордук кырыктаах кыыллар көҥүлгэ сылдьаллар”, – диэн санаалаах дьокутаат. Итиэннэ эвтаназия билигин көҥүллэммэт диэн тоһоҕолоон бэлиэтээтэ.

***

Киһи олоҕо күндү дуу, ыт киэнэ дуу?   “Киһи – үрдүкү сыаннас” диэн этии баар. Оттон бу сокуоҥҥа кыыл эрэ болҕомто киинигэр турар курдук. Уопсайынан, кэнники кэмҥэ зооцентризм баар буолла”, – диэн санаалаах дьокутаат Татьяна Егорова. 

Оттон Евгения Михайлова киһи быраабын уонна санитарнай-эпидемиологическай нуорма туһунан боппуруостары көтөхтө. Кырдьык, иэгэйэр икки атахтаах холкутук олороругар туох да куттал суоһуо суохтаах. Дьон олорор сирдэригэр ыт ахсаана сиэри таһынан элбиирэ, аттыбытыгар көҥүл сүүрэ сылдьаллара хайдаҕый?

Төһө даҕаны кыылга-сүөлгэ эппиэтинэстээхтик уонна киһилии сыһыаннаһар суоллары тобула сатаабыппыт иһин, дьоҥҥо куттал суоһаабатын хааччыйыы инники күөҥҥэ туруохтаах. Ол билиҥҥи сокуонунан кыаллыбат курдук.

525 ыт тутулунна

Дьокуускай куоракка ахсынньы 29 күнүттэн тохсунньу 18 күнүгэр диэри 525 дьэллик ыт тутулунна. Бары көрүүтэ-истиитэ суох кыыллары быстах кэмҥэ харайар пууҥҥа бааллар.

Санатан эттэххэ, ахсынньы 29 күнүттэн киин куоракка ураты бэлэмнээх буолуу эрэсиимэ, оттон Автодорожнай уокурукка ыксаллаах быһыы-майгы эрэсиимэ биллэриллибитэ. Бэйдиэ сылдьар ыттары тутуу үлэтэ салҕанар, анал эрэсиимнэр болдьохторо уһаан биэрдэ.

Ыттары тутар үлэҕэ дьаһалта туһааннаах сулууспалара, ИДЬМ “Якутское” салаата, Быыһыыр сулууспа, Ветеринария департамена кытталлар.

Ахсынньы 29 күнүттэн тутуллубут ыттары көҥүлгэ ыытыы тохтотуллубута. Кыыллары тутар пууну кэҥэтии үлэтэ барар.

Бэйдиэ сылдьар ыттар туһунан иһитиннэриилэри Биир кэлим диспетчерскэй сулууспа дьуһуурунайдара суукканы эргиччи ылаллар. Төл.: 44-46-54, 44-42-29.

Пууну кэҥэтэр туһунан боппуруос көрүллэр

Тохсунньу 15 күнүгэр Дьокуускай куорат Дууматын дьокутааттара көрүүтэ-истиитэ суох кыыллары быстах кэмҥэ харайар пууннары кэрийэн көрдүлэр. Бу туһунан куорат Дууматын пресс-сулууспата иһитиннэрдэ.

Очиченко, 57 турар пууҥҥа 1000 кэриҥэ ыт баар. Күн аайы 10-25 кыылы тутан аҕалаллар. Пуун дириэктэрэ Екатерина Безрученко этэринэн, ыттарга сылаас вольер наада.

Куорат Дууматын бэрэссэдээтэлэ Альберт Семенов туох үлэ ыытылларын, дьокутааттар сокуону көннөрөргө бэйэлэрин этиилэрин киллэрбиттэрин кэпсээтэ. Арассыыйа Судаарыстыбаннай Дууматын бэрэссэдээтэлэ Вячеслав Володиҥҥа, Ил Түмэҥҥэ уонна куорат дьаһалтатыгар сүбэ-соргу түмүллэн ыытыллыбытын бэлиэтээтэ. “Биһиги этиилэрбитин болҕомтоҕо ылыахтара уонна өйүөхтэрэ диэн эрэнэбин”, – диэтэ. (Ол туһунан “Киин куорат” хаһыат ааспыт нүөмэригэр сиһилии ааҕыҥ – Ааптар). 

Дьокутааттар ипподромҥа сырыттылар. Альберт Семенов манна ыттар мустубаттарын курдук, территорияҕа көҥүл сылдьалларын тохтоторго дьаһайда.

Үһүс эбийиэгинэн Автодорожнай уокурукка арыллыбыт быстах кэмҥэ үлэлиир пуун буолла. Билигин икки пууну кэҥэтэр туһунан боппуруос көрүллэр. Билигин Көрүүтэ-истиитэ суох кыыллары быстах кэмҥэ харайар пууну аатын приюкка уларытарга үлэ ыытыллар.