Талаана толору арыллыбатаҕа

Талаана толору арыллыбатаҕа

              Киһи орто дойдуга төрөөн-үөскээн кэлэрэ биир дьикти түгэн. Айылҕаттан ананан кэлбит киһи ураты айылгылаах, илбистээх тыллаах-өстөөх буолар. Кууһумууһу айылҕа алыбын этигэр-хааныгар иҥэриммит киһи диэтэххэ, улаханнык сыыстарбаппыт буолуо.  Кини диэтэх киһи этэн-тыынан, сороҕор олоҥхолоон, сороҕор туойан, ыллаан бардаҕына, биир киһиэхэ хайдах маннык талаан баар буолуон сөбүй диэх курдук буолаҕын. Баҕар Ньукулай айылҕаттан талаана өбүгэлэриттэн бэриллиэн эмиэ сөп курдук. Эһэтэ Түмэппий ойуун диэн киһи эбит. Урукку кырдьаҕастар кэпсииллэринэн, аччык дьыл саҕана Түмэппий: «Оҕобун сүгэ сылдьан олоҥхолоон да иитиэм»,  - диирэ үһү. Кыыһа Арыппыан үс саастааҕар Түмэппийи кытта абааһы олоҥхолоһон өлбүтэ диэн кэпсээн эмиэ баар. Чахчы, ойуунун кырдьыгын-сымыйатын билбит суох, ол туһунан архыыбы да хаһыспыт киһи биллибэт.

Николай Григорьевич Николаев-Кууһумуус 1944 сыллаахха сэтинньи 15 күнүгэр Үөдэй нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Кыра сиргэ баппакка, киэҥ ыырданаары, 16 сааһыттан Үөһээ Бүлүүгэ, Намҥа, Ороһуга сибээс монтерунан үлэлээбитэ. Онно сылдьан Саха сирин биир биллэр мелодиһын Христофор Максимовы кытта билсэн, хормуоскаҕа, баяҥҥа оонньуу үөрэммитэ. Бу мантан саҕаламмыта кини олоҥхону толоруута, тойуктуура, үҥкүү тылын этэрэ.  Намҥа үрдүк күүрүүлээх линия тарда сылдьан кэргэнин Алексеева Анна Лазаревнаны кытта билсэн, 1965 сыллаахха ыал буолбуттара. Намҥа үлэлиир кэмигэр кулуупка буолар араас тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кыттара. 1965-66 сс. «Уус-уран самодеятельность кыттыылааҕа» диэн элбэх дипломунан наҕараадаламмыта. Кэргэнэ Анна Лазаревна эмиэ буолар тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кыттара, үчүгэй куоластааҕа, хорга солистыыра. Ньукулай төрөөбүт Үөдэйигэр 1974 с. кэлэн кулууп сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. Ол үлэлиир кэмигэр дьону-сэргэни, ыччаты кулуупка ыытыллар тэрээһиннэргэ ыга түмэрэ. Бэйэтэ ыллыыр, баяҥҥа оонньуур буолан, араас бырааһынньыктар олус көхтөөхтүк бараллара. Ньукулай араас көрүҥҥээх куонкурустарга, бэстибээллэргэ кыттан, хаста да лауреат аатын ылбыта. Айылҕаттан талааннаах буолан, бэйэтэ оонньуу-оонньуу, саха мелодистарын ырыаларын ыллыыра. Сүрдээх үчүгэй куоластааҕа. Аны ханнык да киһи буоллун, куолаһын табан кэнниттэн баяҥҥа оонньоон тыаһатан барара. Музыкальнай үөрэҕэ суох диэтэххэ, оччолорго сүрдээх да үчүгэй буолара. Аны сыаҥкаҕа оонньуурун этэ да барбаккын, оруолларын наһаа ылыннарыылаахтык киһи сөҕүөн курдук оонньуура. Ордук табыллан абааһы уолун ырыатын олоҥхолоон дьигиһитэн бардаҕына, илэ-чахчы абааһы бэйэтинэн киирэн дьүһүлэнэ сылдьарын курдук буолара, онно сөптөөх гримнээх буолара, кыра да, улахан да дьон куттанан хаһыытаһар, ытаһар саҥалара билигин да кулгаахпар иһиллэр курдуктар.              Хаҥаласка 1973 сыллаахха кулуупка сэбиэдиссэйдиир кэмигэр бастакы оркестры тэрийбитэ. Гитаралары Мииринэй куораттан атыылаһан аҕалбыта. Ньукулай бэйэтэ ханнык баҕарар инструмеҥҥа үчүгэйдик оонньуура. 1973 сыллаахха оройуон бэстибээлигэр Хаҥалас нэһилиэгэ бастаабыта. Бу бэстибээлгэ  «Абааһы уолун» тойугун толорон лауреат буолбута.            

1976 сыллаахха уонна Ньукулай «Көрүдьүөс олоҥхону» толорон дьон биһирэбилин ылбыта. Ону туоһулаан саһарбыт 1976 с.  бэс ыйын 27 күннээҕи 78№-дээх «Эдэр коммунист» хаһыакка «Талааннар тыллар кэмнэрэ» диэн ыстатыйаҕа маннык суруйбуттарын быһа тардан аҕалабын: «Республика столицата бу ааспыт нэдиэлэ устата ырыа-тойук, үҥкүү-битии өрөгөйдөөх ыһыаҕын дьоллоох түһүлгэтигэр кубулуйда. Саха сирин киэҥ киэлитин бары тоҕойдоруттан тоҕуоруспут норуот талааннаахтара бэйэлэрин оройуоннарын культурата сайдыытын чаҕылхайдык көрдөрдүлэр... Устар ууну сомоҕолуур уус-уран тыллаах Николай Николаев, идэтинэн монтер буолан баран, айылҕаттан айдарыылаах артист бэрдэ буоларын «Көрүдүөс олоҥхоҕо» көрдөрдө». Олоҥхолуу олорор хаартыскатыгар Кууһумуус кэтэх тардыстан, уҥа атаҕын туора  быраҕан олорор. Кини аата Саха АССР Култууратын үтүөлээх үлэһитэ Марина Петрованы (тойуктаах Марыына) кытта тэҥҥэ аан бастаан ааттаммыта. Ньурба оройуонун норуот талааннаахтарын кытары Дьокуускай куоракка, Саха тыйаатырыгар уус-уран самодеятельность Бүтүн сойуустааҕы бэстибээлигэр баран кэнсиэртээн кэлбитэ. Талаана толору арыллыан, аата-суола сураҕырыан,  хомойуох иһин, 1977 сыллаахха, баара суоҕа 33 сааһыгар орто дойду олоҕуттан хомолтолоохтук барбыта. Кини ураты куолаһынан туойбут тойуктара, көрдөөх кэпсээннэри аахпыта өрөспүүбүлүкэ араадьыйатын көмүс фондатыгар харалла сыталлар. Кууһумуус тойуга биирдэ эмит араадьыйаҕа иһиллиннэҕинэ, атын дьон куолаһыгар отой булкуйбаккын. Сыанаҕа оонньообут оруоллара, сирэйдиин-харахтыын уларыйара, төп-төгүрүгүнэн көрбүт харахтара билигин да тыыннаахтар, үөһэттэн айдарыылаах күүстээхтэр.

Мария Пудовна НИКОЛАЕВА

Ньурба, Үөдэй