Өссө уһуннук олор, тапталлаах Өөчөбүт!

Хайа баҕарар аймахха, урууга ытык саастаах киһи эйиэхэ дурда-хахха, муударай сүбэһит, туллубат тулааһын буолар, урукку кэми, чугас дьоҥҥун санатар. Оттон ийэҥ, аҕаҥ баара, көмүс үбүлүөйдэргэр аттыгар олороллоро туохха да кэмнэммэт дьол буоллаҕа.

Биһиги аймахха быйыл өрөгөй сыл буолла. Ол курдук баар-суох күтүөппүт, улахан эдьиийбит Розалия Константиновна тапталлаах кэргэнэ Федот Федотович Пермяков кырдьаҕас эдьиийэ, тыыл, үлэ бэтэрээнэ Александра Николаевна Татаринова, бары таптаан ааттыырбытынан Өөчө, 85 сааһын туолла.

Биһиги Өөчөбүт, төһө да хаан-уруу эдьиийбит буолбатар, ийэбитин санатар, бары ытыктыыр, икки өттүттэн аймах сүгүрүйэр, таптыыр ытык кырдьаҕаспыт буолар.

Онон биһиги убаастыыр, таптыыр киһибит Александра Николаевна туһунан кэпсиэххэ.

Александра Николаевна Татаринова 1935 сыл кулун тутар 9 күнүгэр Уус Алдан улууһун Суотту нэһилиэгэр күн сирин көрбүтэ. Ийэтэ Татаринова Евдокия Захаровна Бэрт-Ууһуттан төрүттээх, Ымыйахтаахха Хатыҥ Ууһа диэн сиргэ олорбут. 1934 сыллаахха Николай Яковлевич Татаринов диэн Суотту киһитигэр кэргэн тахсан Суоттуга көһөн кэлбиттэр. Аҕата тыраахтар ыйдаах кууруһугар үөрэнэн, МТС-ка 15 сыл үлэлээбит. 1953 сыллаахха саас муус устарга өлбүт. Ийэтэ Дэбдэ сааһыран баран 2002 сыллаахха күн сириттэн барбыта, бииргэ төрөөбүт бэһиэ эбиттэр. Билигин Александра Николаевна соҕотоҕун хаалан олорор. 

Сэрии саҕаланыытыгар Өлөксөөс биэстээх оҕо этэ. Ас-таҥас мэлийэн, таҥас-сап буорайан, сыгынньах кэриэтэ сылдьыбыппыт диэн ахтар. “Сэрии кэмигэр аһыыр-аһаабат сылдьыбыппыт. Аччык оҕолор куруук ийэбит кэлэн аһатарын кэтэһэрбит. Лэппиэскэ сыыһын, хааһы буһарара. Бурдугу ыйга бастыҥ үлэһиккэ үс киилэни биэрэллэрэ. Ону биир ыйга тиэрдиэхтээххин. Дьиэ кэргэҥҥэр хас да буол, үс киилэттэн ордугу биэрбэттэр. Онон аһыыр аһаабат, уунан кэриэтэ сылдьарбыт. Биирдэ эмит сыл бүтэһигэр сиэмэ биэрэллэрэ. Аспыт бүтэн хааллаҕына, уу иһэ-иһэ олорорбут. Халбыыр үүт баар буоллаҕына ийэбит суораттыыра, ол да сайынын эрэ. Кыһынын ол үүппүт кырыымчык буолар. Эт диэни сиэбэппит. Биир эмит борооску өллөҕүнэ, охтон хааллаҕына ону сиир этибит. Бэйэтин сүөһүтүн сиэбит дьону хаайыыга ыыталлара. Ол курдук Ньэппириэһэй Үстүүҥкэ диэн киһини хаайыыга ыыппыттара. Ол сытан өлөөрү гыммытын, киһигитин харайыҥ диэн таһаарбыттар этэ.

Биир кэмҥэ аспыт олох баранан буорайа сыспыппыт. Онуоха ийэм барахсан түүн дьон утуйбутун кэннэ сиэмэ уоран ичигэстээн, ким да көрбөтүгэр эргэ өтөххө баран тааска тардан аҕалан, сарсыарда биһиэхэ хааһы оҥорон сиэтэр этэ. Ол үүнэн турар сиэмэ куолаһа сиргэ тохтубутун эбэтэр быһыллан бүппүт бааһынаттан хаалбытын ылаахтыыр буоллаҕа. Онон ол биһиэхэ хааһылыыра уонна бүлүүһэ айаҕын саҕа лэппиэскэ оҥороро. Хаста да инньэ гынан абыранан турардаахпыт. Ону биирдэ Ааныс Васильева диэн бэрэссэдээтэл дьахтар: “Дэбдэ, арааһа, бурдук тардар быһыылаах”,  –  диэн баран, таас суорунаттан ортотугар кииннээх буолар, ол маһын ылан кистээн кэбиспит этэ. Ону ийэм кыраабыл угун сарбыйан, ону балкылаан, тириинэн төгүрүччү кырыйан баран, киин оҥорон син биир тардар үһү. Ол бурдугун тардан бүтэн баран, туох да суох гына ыраастаан кэбиһэрэ үһү”.

Дэбдэ барахсан, оҕолорун тустарыгар хаайыыга барарын, буруйга тардылларын да кэрэйбэккэ, ыарахан үлэ кэнниттэн түүннэри сиэмэ сыыһа көрдүү бараахтыыр буоллаҕа. Ол сылдьан төһө эрэ иннин-кэннин көрүммүтүн, сүрэҕин сыыһа сэлибирээбитин ким билээхтиэ баарай.

Салгыы Александра Николаевна кэпсээнин истиэххэ: “Сэрии сылларыгар ийэбит ыанньыксыттаабыта, аҕабыт МТС-ка тырахтарыыстыыр этэ. Сайынын ийэбин окко ыыталлар, эр киһи аҕыйах, ол иһин кинини үчүгэй, туруу, кыайыгас үлэһит диэн аныыллар. Бастаан кытылга, онтон арыыга бараллара. Мин оччолорго кырабын, эмээхситтэргэ ньирэй хомуйан аҕаларым, уу баһарым, мас кыстыырым, дьиэҕэ, хотоҥҥо барытыгар көмөлөһөрүм.  Сэрии бүтэрин саҕана син улааппытым, уонча саастаммытым. Ийэбэр ньирэй үүрэн киллэрэрим, хомуйарым, хаайан биэрэрим. Ынаҕы ыаһарым. Ийэм эр киһи курдук олус кыайыгас-хотугас этэ, сатаабатаҕа, көрөн турбута диэн суоҕа. Таҥаспыт-саппыт олох мөлтөҕө, американскай маҥан куулунан ыстаан, дьууппа тигэрэ. Үлэлии барарыгар аймахпыт эмээхсиҥҥэ хааларбыт, кини аһатара, көрөрө, биһиги көмөлөһөрбүт.

Төһө да кыра буолларбын, сэрии саҕаламмытын өйдүүбүн. Дьон быраһаайдаһа-быраһаайдаһа бараллара, эргиллэн кэлэрбитигэр бачча буолан улаатан көрсөөрүҥ дииллэрэ. Сайылыктан барааччылары атаараллара, туох баарынан-суоҕунан остуол тэрийэн аһаталлара. Олус ыарахан, аас-туор кэмнэр ааспыттара.

Онтон дьэ өрөгөйдөөх кыайыы буолла. Үөрүү бөҕөтө, параад буолла, дьон бөҕөтө хаамсаллар, былаахтаахтар, муусука эҥин доҕуһуоллаах, аармыйаттан да кэлбиттэр, олохтоохтор да бааллара. Ол курдук дьэ сыыйа-баайа олохпут көнөн барбыта.

1963, 1965, 1971 сылларга – “Коммунистическай үлэ ударнига”;

1959, 1961, 1963, 1965 сылларга – нэһилиэк Сэбиэтин дьокутаата;

1967 сыл – Райсовет дьокутаата;

1992 сылга – “Лена” сопхуос үтүөлээх үлэһитэ;

2012 сыл – “Ветеран сельского хозяйства” бочуоттаах бэлиэ;

2015 сыл – Суотту нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо;

2017 сыл – “Почетный старейшина РС (Я)” бэлиэ.

Кийиитэ Розалия Константиновна Пермякова:

– Мин 1981 сыллаахха ыал буолан Пермяковтар боруоктарын атыллыахпыттан Александра Николаевналыын алтыһан, күн бүгүнүгэр диэри иллээхтик-эйэлээхтик бииргэ олорон кэллибит. Кини кэргэним Федот Федотович биэс бииргэ төрөөбүттэн улахан эдьиийэ буолар. Бастаан көрөрбөр саастаах курдук этэ, туус маҥан баттахтааҕа, бытаан, аа-дьуо холку туттуулааҕа, билбэт дьон Федот эбэтэ быһыылаах дии саныыллар этэ. Уһун сылларга чугастык алтыһан, бииргэ олорон кэллибит.

Эдьиийбит Өлөксөөс кыра сааһыттан олох араас очурун-чочурун ааһан, сэрии ыар сылларын, аччыктааһыны, эрэйи-муҥу көрбүт, дьоллоох оҕо сааһы билбэтэх тыыл бэтэрээннэриттэн биирдэстэрэ буолар.

1950 сылтан, о.э. 14 сааһыттан 35 сыл усталаах туоратыгар биир сиргэ, “Лена” сопхуоска, Тумул, Суотту биригээдэлэригэр ыанньыксыт ыарахан үлэтин нарын санныгар сүгэн, оҕо сааһыттан үлэни үрдүктүк тутан бэйэтин харыстаммакка, тус олоҕун да оҥостубакка үлэлээн кэллэҕэ. Түөрт төгүл нэһилиэк, биир төгүл оройуон дьокутаатынан талыллан үлэлээбит. Ырыаһыт, тойуксут этэ. Үлэлээбитин тухары уоппуска ылбытым ахсааннаах этэ диэн кэпсиир.

50 сааһын туолаатын кытта, быраата үлэтиттэн тохтотон, эдьиийин бочуоттаах сынньалаҥҥа олордубута. Бэйэтэ эппитин курдук, быраатын оҕолорун көрсөн, бүөбэйдэһэн, улаатыннарсан олох киэҥ аартыгар тэҥҥэ үктэннэрдэҕэ, аны сиэннэрбитин харайсар, күүс-көмө, сүбэ-ама буолар. Оҕолорбутун наһаа ахтар, хаһан кэлэллэрин кэтэһэр, аныгы олох сиэринэн бассаабынан, видеозвоногунан билсэри сөбүлүүр.

Эдьиийбит Өлөксөөс айылҕаттан сытыары-сымнаҕас, көнө майгылаах, туохха да хаппырыыстыы сылдьыбат, хомойбутун, кыыһырбытын биирдэ да көрдөрбөтөҕө. Аламаҕай, аһыныгас дууһалаах, киирбит ыалдьыты чэйдэппэккэ аһарбат, уруккуну-хойуккуну умнубат элбэх кэпсээннээх, күлэр-үөрэр үгэстээх ытык кырдьаҕас буолар. Оҕолорго үлэтинэн, олоҕунан үтүө холобуру көрдөрөр.

Эдьиийбитин бары наһаа таптыыбыт, Эбээ Өөчө диэн ааттыыбыт. Тапталлаах эдьиийбитин Александра Николаевнаны Күн Айыыта айбыт өрөгөйдөөх үбүлүөйүнэн, 85 сааһын туолбутунан итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибит! Биһиги туспутугар ахсаабат кыһамньыҥ, үтүмэн үтүөҥ иһин ис сүрэхпититтэн махтанабыт! Өссө да оҕолорго, сиэннэргэ холобур, бөҕө тирэх буолан, кинилэр тапталларынан кынаттанан, сырдык мичээр аргыстаах, чэгиэн-чэбдик сырыт, уһун дьоллоох олохтон!!!

Сиэн балта Саргылаана:

– Быйыл ытыктыыр эбэбит кэриэтэ саныыр күндү киһибит, аҕабыт бииргэ төрөөбүт эдьиийэ Александра Николаевна 85  сааһын туолла.

Сытар ынаҕы туруорбат көнө, сымнаҕас майгылаах диэн кини курдук киһини этэллэрэ буолуо. Биһиги кинини таптаан Өөчө диэн ааттыыбыт. Мин кыра сылдьан Өлөксөөс диэни кыайан саҥарбакка, Өөчө диир үһүбүн, онтон ыла ити аат иҥэн хаалбыт.  Аны миигин Саргы диэн кини ааттаабыт үһү, онон бэйэ-бэйэбитигэр хардары-таары аат бэрсибит эбиппит. Өссө ийэтэ, эбэбит Дэбдэ, Өлөксөөһү Сүүтүк диэн таптаан ааттыыра.

 Күн бүгүнүгэр диэри Өөчөбүт куруук биһигини кытта эҥэрдэһэн, күүс-көмө, сүбэ-ама буола сылдьар.

Урут наһаа уһун хоп-хойуу баттахтаах этэ, мин анаан-минээн Өөчөҕө бүрүчүөскэ оҥоро диэн таһынааҕы дьиэлэригэр тахсарым. Биирдэ даҕаны мөхпөт, куолаһын соноппот этэ. Урукку олоҕуттан  куруук ол-бу көрүдьүөстэри кэпсээччи. Онтукатын саныы-саныы дьэ күлэр да күлэр.

Билигин Өлөксөөс биһиэхэ, оҕолорбутугар эйэҕэс эбээ оруолун толорор тапталлаах киһибит. Өссө да уһуннук биһиги аттыбытыгар баар буол, күндү эдьиийбит.

Сиэн балта Раиса:

– Биһиги эдьиийбит Өлөксөөс олус сымнаҕас, эйэҕэс майгылаах. Урут Тумулга олоро, үлэлии сылдьыбыт буолан, тумуллары барыларын ааҕа билэр, дьон олоҕун, историяларын барытын өйдүүр. Кини олус элбэх былыргы ырыаны билэр, наһаа үчүгэйдик унаарытан ыллыыр. Маанымсыйарын сөбүлүүр, урут маҕаһыыҥҥа барарыгар хайаан даҕаны араас сибэккилээх былаачыйа, хоппуруон чулку кэтэр этэ. Миигин сороҕор хотоҥҥо илдьэ сылдьара, ынах ыырга үөрэппитэ. Ыраас, чэнчис туттунуулаах.

Эдьиийбит куруук үөрэ сылдьар, хаһан да кыыһырбат, биир мөкү тылы эппэт. Баҕарабыт күн сирин кэрэтин, кытаанах доруобуйаны, өссө да уһуннук олороргор.

Сиэн балта Сардаана:

– Күндү эдьиийбитин, эбэбитин Александра Николаевнаны таптаан Өлөксөөс, Өөчө диэн ааттыыбыт. Мин “Алехандро” диэтэхпинэ, астынар аҕай. Куруутун үөрэ-көтө сылдьар, бэрт дьээбэлээх, киһини күллэрэр идэлээх. Оҕолорум эбээ диэн наһаа ахталлар, күндүтүк саныыллар. Таптыыр эбэбит быйыл 85 сааһын туолла. Баҕарыа этибит уһун дьоллоох олоҕу, кытаанах доруобуйаны. Куруутун аттыбытыгар баар буол, тапталлаах киһибит.