СЕРЖАНТ ЛЫТКИН ДНЕВНИГЭ

(Бүтүүтэ, иннин олунньу 6, 13 күнүнээҕи нүөмэрдэргэ көр)

1945 СЫЛ

20/I-45 г.

Биһиги батальон Познань куораты ылыыга быраҕыллыбыта. Өстөөх Познань куоракка букатыннаахтык төгүрүтүллүбүт этэ. Биһиги манна көмөҕө 24-I кэлбиппит. Биһиги чааспыт Познань Хоту вокзалын утары быраҕыллыбыта.

Биһиги прикаһы ылаат оборонаны тутууга киирбиппит. 25/I түүн биһиги чааспыт олоччу оборонаны туппута. Өстөөх тииһигэ суох тимир ардаҕы кутар этэ.

Мин станковай пулемеппун Хотугу вокзал хоту кытыытыгар туруорбутум уонна өстөөххө киирэр суолу ыраастыы куруук ыта сыппытым. Хас хаамыы, хас биир метрэ сир аайы уордаах охсуһуу саҕаламмыта.

Куорат Соҕуруу өттүттэн Генерал-полковник Чуйкова кини армията кимэн киирэн испитэ. Манна хас дьиэ, хас сарай иһин хаан тохтуулаах уһун сэриитэ саҕаламмыта.

Биһиги пулемеппытын улица устун хайыһыннаран баран улууссаны уҥуор сибээскэ сүүрэр немецтэри ыта сыппытым. Хас чаас аайы уон да хаамыы буоллар бэрт чүккүөрдээх сэриинэн иннибит диэки сыҕарыйар этибит.

Манна хас сэриилээн ылбыт дьиэҕин көрөн проверкалаан киирдэххинэ оччоҕо тыыннаах ордоҕун, ааны кытта сибээстээн миинэни көмөр эбит. 5-6 этажтаах дьиэттэн биир хоһу аан бастаан бэрт уһун сэриинэн ылаҕын, онтон атын хоско баран иһэҕин. Биһиги биир дьиэни 3 сууткаҕа сэриилэһэн ыллыбыт. 5 этажтаах 225 хостоох.

Бу курдук 9 күн сэриилэһэн өстөөҕү куорат киин өттүттэн үүрдүбүт. Өстөөх Фарта өрүскэ баар крепостарга сыҕарыйда. Манна дөксө олус күүстээх утарсыыны биэрэр. Хас дьиэ уонна сарай аайы пушка, пелемет турар, хас түннүк аайы өстөөх автомачиттара уонна гранатометчиктара олороллор. Биһиги артиллеристарбыт снаряды хас минута аайы ыыталлар. Эҥин бэйэлээх үчүгэй дьиэлэр соҕотохто ыһылла түһэллэр. Манна туох да көстүбэт буруо уонна пыыл. Хас минут аайы орудия эстэр, киһи киһини кытта тарбаҕынан кэпсэтэҕин.

Биһиги өстөөх 16 фортуттан кэнники бириэмэҕэ күн аайы ылан испиппит.

Өстөөх адьас эһиллэр уонна үлтү охсуллар тиһэҕэр тиийбитэ, ол да буоллар хахай кыыллыы өрө тустубута. Сир анныгар баар суолларга уһуннук олорорго санаммыта, ол да буоллар биһиги харса суох иннибит диэки кимэн киирэн истибит. Немец солдаттарын таах үлтү тэпсэн киирбиппит, подвалга өлбүт киһини үрдүнэн сүүрэр этибит. Подвалга биир уһугар киирэн баран аһаҕас уотун туһаайан ручной пулеметынан ытаҕын, онно сылбах курдук охтоллор.

Манна сорох подвалга киһи хаана сүүрүк курдук устар этэ. Киэһээ 7 чаас саҕана Познань куораты биһиги олоччу өстөөхтөн босхолообуппут. Манна мин 3 доҕорбун сүтэрбитим, онтон бэйэм итирик киһи курдук этим, 23 хонукка утуйбакка куруук сэриилэһиигэ сылдьыбытым.

По Германии с 3/III по 15/III

Биһиги Познань – Берлин шоссе суол устун айаннаатыбыт. Манна аара шоссе суол устун бэрт элбэх немец куораттарын уонна дэриэбинэлэрин аастыбыт. Олохтоох нэһилиэнньэ олох суох, оннооҕор сорох куоракка ыты да көрбөппүт. Ону ааһан киһини “немеһи” манна биири да көрө иликпит. Күнүс олохтоох немецтэр подвалга уонна тыаҕа сыталлар, онтон түүн куоракка киирэллэр. Суол былаһын тухары, араас дьиэ сэбэ шкаф, остуол, олоппос, матраас, сыттык, одеяла, простыни онтон да атын немецтэр муспут баайдара ыһылла сытар.

Сорох дэриэбинэҕэ свинья и ынах туох да харалтата суох тураллар. Биһиги Германия Илин границатыттан 250 км бардыбыт.

Манна олохтоох нэһилиэнньэ сөп соҕус баар.

Биһиги икки күн соруйан немецтэр олорор дьиэлэринэн бара сырыттыбыт.

Дьиэ таһыгар тиийэҕин, ким да суох арай ыраас маллар-саллар ыһылла сыталлар. Онтон ааны тоҥсуйаҕын, оччоҕо немец эбэтэр немкэ ааны аһар. Кинилэр биһигиттэн олус куттаналлар, оннооҕор сүһүөхтэригэр кыайан турбат курдуктар уонна тыл быһаҕастаан саҥаран бараллар.

Ол кэнниттэн кинилэри кытта биир эмэ тылы кэпсэтэн бардаххына дьэ үөрэн ымаҥнаһан бараллар. Эйиигин батыһа сылдьан туох баар малларын көрдөрөллөр, дьиэ иһин барытын төгүрүйэ сүүрэллэр. Оннооҕор немец ыстаанын устубутунан барар. Манна хас биирдии немец бу курдук олорбут эбит:

Утуйар хосторо туһунан, столовай, ааҕар уонна суруйар хосторо туһунан, хас хос аайы чаһыы, ону таһынан баня итиэнньэ кухня.

Дьиэлэрин аанын үөһээ өттүгэр таба муоһа эбэтэр фашистскай знак ону таһынан үрүҥ флаг. Хас хос аайы иккилии шкаф, сымнаҕас короват.

Онтон киһитэ суох дьиэҕэ киирдэххинэ бары барыта олоччу турар, аһаабыт астара уонна иһиттэрэ-хомуостара таах остуолга турар, таах быраҕа-быраҕа куоппуттар. Маны ааһан сарайга киирдэххинэ ынахтара, аттара, свиньялара, кустара-хаастара тураллар. Тугу талбыккын ыларгар манна көҥүлүн.

Немец бэйэтин сиригэр тугу да алдьаппат. Тимир суола олоччу бүтүн хааллылар. Билигин биһиги туһабытыгар паровозтар үлэлииллэр. Тимир суолга пояктар үлэлииллэр, немец куораттарын биһиги артиллеристарбыт уонна танкистарбыт сорох сиринэн олох күллүү көтүппүттэр.

Нуучча солдаата ханнык эмэ дьиэҕэ хонон баран сассыарда атын дьиэҕэ барарыгар уматан кээһэр. Ол тоҕо?

Сорох нуучча солдаатын немец хаһан Россияҕа баарын саҕана дьиэтин уоттаабыта, оҕотун аҕатын эбэтэр кэргэнин өлөрбүтэ, бу ол ситиһиитэ.

Мин 12-XI 43 года аатырар таас чохтоох Донбасска баарбын. Манна хааннаах сэрии буолбут бэлиэлэрэ хас хаамыы аайы харахха быраҕыллар.

6/VI 7 часов выехали на Белоруссии.

Мой маршрут по Германии от 5 марта до 30 марта 1945 года. Составил в селе Лопова от города Ландзберги в сторону Берлина 2 км.

13-IV-45 г.

Бүгүн Одер өрүһү туоруур муостаҕа немец 28 бомбардировщиктара налет оҥордулар. Манна переправа баар зенитчиктар 8 самолету сбили.

Киэһээ 6 чаас саҕана немец самолет-снаряд түһэрэ сырытта.

Самолет снаряд бу көннөрү самолет кини радионан үлэлиир ханнык да водитель киниэхэ суох. Аналлаах сирин диэки немец истребителя салайар. Истребитель самолет снаряд үрдүгэр олорор, онтон аналлаах сиригэр чугаһаатаҕына истребитель туһунан арахсар, онтон самолет снаряд бытааннык аллараа түһэр, онтон эстэр. Бу самолеттан олоччу тугу да булбаккын үлтүрүйэр.

23-24-25-25-III 45 года.

Биһиги фроммут өстөөххө күн аайы умсарыылаах охсууну биэрэ турар. Өстөөҕү аан маҥнайгы күүстээх оборонатыттан үлтү охсон таһаардыбыт. Кини туох баар күүһүн түмүнэ-түмүнэ утары атаакаҕа киирбитин да иһин кини омуннаах атааката үлтү охсуллан иһэр.

Биһиги чааспыт күнтэн-күн аайы уонунан км. иннин диэки барар. Сэрии буолбут сиригэр өстөөх кэнники тугу да хаалларбат, олоччу көһөрөн иһэр.

25-IV. Берлин 18 км хаалла.

Манна олохтоох немецтэр олус элбэхтэр. Немец күһүүлээн көһөрөр эбит, онтон сорохтор олох көспөккө олорон хааллылар. Кинилэр сыһыаннара биһигитини кытта соччо куһаҕана суох.

25-IV. Биһиги фроммут Берлин илин өттүн олоччу ылан хоту өттүнэн төгүрүйэн барда, онтон соҕуруу өттүнэн 1-ай Украинскай соҕуруу өттүнэн төгүрүйэн бу күн олоччу Берлин төгүрүтүлүннэ. Билигин сэрии Берлин иһигэр баар группировканы үлтү охторго барар. Ити үлүгэрдээх быһыыттан куотан мин бэйэм хос иһигэр киирэн бэйэм ыстакаан ылан сууйан баран холуодьастан тиийэн уу истибит.

2 и 3 мая. Мин командировкаҕа Берлинтэн хоту 70 км Одербар – диэн куоракка бара сырыттым. Манна 28/IV күн түөрт биһиги боецпытын күнүс немецтэр тутан ылан быһаҕынан харахтарын оҥмуттар. Бу немецтэри 7 киһини тутан ылан ытан кэбистилэр.

Кэнники бэриэмэҕэ өстөөх самолета уонна танката сэрии хонуутугар көстүбэт. Наар пехота утарса сатыыр. Манна нууччалар олус элбэхтэр. Кинилэри хомуйан Россияҕа атааран иһэллэр, ону таһынан араас омуктар.

10-11-12 мая в Берлине

Мин бу бэриэмэ устатыгар бэрт элбэх сирдэри аастым. Онтон бу үс күҥҥэ Берлиҥҥэ күүлэйдээтим. Берлин куорат уһуна 47 км онтон туората 37 км. Сэрии иннинэ олус кырасыабай куорат эбит. Илинтэн Берлиҥҥэ киирэр воротаҕа Советскай Союз флага, Америка, Англия, Польша, Чехословакия, Югославия уонна Франция итиэннэ Китай флагтара анньыллыбыттар. Берлин усталаах туоратын тухары биир да бүтүн дьиэни көрбөтүм, хас дьиэ аайы снаряд эбэтэр бомба алдьаппыт. Оннооҕор сир аннынааҕы Метрону бомбалар уонна снарядтар тоҕо түспүттэрэ уунан туолан турар. Манна биир да заводтар үлэлээбэттэр. Олохтоох нэһилиэнньэ олус дьүдэйбиттэр, сорохторо арычча хаамаллар. Манна Берлин тулатыгар сүрдээх күүстээх крепостар бааллар эбит.

Манна олус күүстээх бомбалааһыннара буолбуттара чахчы. Уоннуу этажтаах дьиэлэртэн олох туох да хаалбатах, күл курдук үлтү охсуллубут. Берлин киинигэр Кыайыы флага анньыллыбыт.

24/VI-45.

Уже в Кюстрине стоим с 24/VI по 6-VII 45 г. Эшолоны с оборудованием не ходят, сейчас только ходят воинские эшолоны.

7-VII. Выехали из Кюстрина 10 часов ночью. Приехали в городе Ланзберга 2 часов носью здесь постояли пол часы, а потом тронулись вперед. Не доходя 65 км от Поснаня стали. Стоим пока не известно. На этой станции очень богата вишня. Сегодня я два раза ходил за вишнями.

Фроҥҥа барабын

Саллаат синиэлин кэтэн

Фроҥҥа барабын.

Үөрэнэн элбэҕи билэн

Сэриигэ бэлэммин!

Ытаама, ийээ, ытаама —

Дойдум ыҥырыыта,

Ытаама, доҕорум, ытаама —

Уол оҕо үрдүк анала.

Эһиги хараххыт уута

Охтубат оҥоһуулаатын,

Ийэ, кэргэн абата

Өстөөххө өргөстөөтүн!

1942 с. Мальта

Котелокпар

Ытык сэрии ыар сылларыгар

Аһаппыт-сиэппит котелокпун

Өлөр-тиллэр кэммэр

Өрүһүйбүт котелокпун

Хаһан тоҕо умнуомуй,

Ытыктаабат буолуомуй!?

Курбар ыга баанан

Атакаҕа киирэрим,

Дьоһун остуол оҥостон

Дьоммор сурук суруйарым.

Хаһан тоҕо умнуомуй,

Ытыктаабат буолуомуй?!

Фашист бииһин самнаран,

Берлини бэриннэрэн,

Котелокпун өрө уунан:

“Ураа!” хаһыытаабыппын

Хаһан тоҕо умнуомуй,

Ытыктаабат буолуомуй!

Кыайыы күнэ үүннэ

Бүгүн –

Кыайыы күнэ үүннэ.

Ыраас халлаантан күллэ.

Кыайбыт норуот өрөгөйдүүр,

Кыайыы салюта ньиргийэр.

Бүгүн –

Кыайбыт норуот парадтыыр,

Орден, медаль суһумнуур.

Оҕо-аймах чуопчаарда,

Сибэккитин өрө уунна.

Бүгүн –

Эйэ-дьол знамята

Көй салгыҥҥа тэлээрдэ,

Үлэ-үөрүү знамята

Ырыа-үҥкүү доҕордонно.

Бүгүн –

Бүтүн Аан дойду

Эйэ маршынан хаамта, сэрии-силлиэ сибиэнэ

Симэлийэн истэ.

Бүгүн –

Икки улуу держава

Илиилэрин тутуста, идэмэрдээх сэрии сэбин

Эһэр суолга турунна!