05.05.2022 | 17:00

Манчыык куһу иитии кистэлэҥнэрэ

Ааптар: Розалия ТОМСКАЯ
Бөлөххө киир

Кус сезона саҕаланан, булчуттар халлааны кыҥыы сылдьар буоллулар. Дьиэ ис-тас үлэтин үмүрүтэ охсор, бултуу барарга дьиҥнээх көҥүл ылаары, кэрэ аҥаардарын иннигэр-кэннигэр илэмэ-салама түһэр уоттаах-күөстээх күннэрэ үүннүлэр.

Саха сиригэр былырыыҥҥыттан тыыннаах манчыык кустаах бултуур муода кэллэ. Дьиҥэ, нуучча сиригэр бу балачча тарҕаммыт ньыма эбит. Тыыннаах кустаах бултуур быдан астыгын, булт өлгөм буоларын булчуттар олус хайҕыыллар.

Булт куһун иитиинэн дьарыктанар уопуттаах Ванесса Ксенофонтова – 19 саастаах эдэр кыыс, Хаҥалас улууһун Өктөмүгэр олорор, араас көтөрү-сүүрэри иитиинэн дьарыктаммыта 5 сыл буолбут. Кэлиҥҥи сылларга манчыык кустары атыыга таһааран, дьон сэҥээриитин ылла.

– Манчыык куһунан бултуур олус үчүгэй – тыыннаах тыһы кус саҥатыгар көтөр үөрэ хайаан да кэлэн түһэр. Ол иһин ааспыт сылтан дьон үксэ манчыык кус иитэн саҕалаатылар.

Иитэргэ туох да уустуга суох. Куһу, көтөр атын көрүҥүн даҕаны, кыһын олус үчүгэйдик кичэйэн аһатыахха наада. Күөххэ үктэннилэр да, бэйэлэрэ булунан аһыыллар.

Бастаан манчыык куһунан дьарыктанан саҕалыырбар сымыыттан бэйэм таһаарбытым. Ол кэннэ кустарым улаатан, кинилэри сыллата атастаһан, хаан уларытан элбэтэбин.

Сымыыт инкубаторга 27 күнүнэн ситэр. Чэ, ону кэтэһэн, көрөн-истэн, тахсар бириэмэлэригэр уйаларын, аһыыр сирдэрин бэлэмнээн туруорабын.

Аан бастаан тахсыбыттарын кэннэ инкубаторга 1 күн сытыарабын. Оннук сытан куураллар.

Кус оҕото балтараа ыйыттан кыратык мээтиргээн саҕалыыр. Булка 3-4 ыйыттан туттуохха сөп буолар.

3 нэдиэлэлээх  оҕолор

“Подсадной кус” араас боруодалаах. Саха сиригэр “Чубарая”, “Семеновская”, “Тульская” диэннэр уонна да атыттар бааллар. Булка ханнык баҕарар боруода барсар эбит. “Башкирка” диэн эт боруодалаах куһу эмиэ туттуохха сөп – дьүһүнэ-бодото барсар. Саамай сүрүнэ – куспут үчүгэйдик мээтиргиир буолуон наада.

Миэхэ “Тульская» уонна “Чубарая” бааллар. Быйыл 90-тан тахса манчыык буолар кус оҕотун таһааран атыылаатым. Атыыласпыт дьон бары астыналлар. 2 ыйдаах тыһы куһу булка илдьэ бара сылдьыбыттара, кустаах кэлбиттэр этэ. Үлэлиирин хайҕаабыттара. Сорох дьонум улахан кустары ылан булка бэлэмнии сылдьаллар.

Кустар кыһын комбикорм, эбиэс сииллэр, эбии балык буһаран сиэтэбин уонна хаар биэрэбин. Оттон сайын балыгынан, күөл отунан, этэҕэнэн (күөл үөнэ-көйүүрэ) уонна кыратык комбикормунан аһатабын.

Манчыык куһу булка соҕотохтуу эбэтэр пааранан да киллэриэххэ сөп. Икки тыһыны, тыһылаах атыыры да туттуохха сөп. Тыһы кус атыыры ыҥыран мээтиргиир, көтөрдөр, ону истэн түһэллэр.

Саа тыаһыттан мээнэ куттаммат гына эрдэттэн бэлэмниигин. Ол эрэн син биир ханнык баҕарар көтөр өмүрэх соҕус, онон соһуйуон сөп.

Манчыык буолар куһу биир эрэ сезон туттубаккын. Эһиилигэр эмиэ булка илдьэ сылдьыахха сөп, номнуо уопуттаах “булчут” буолар. Кус быһа холуйан 10-12 сыл олорор.

Кууруссаҕа тэҥнээтэххэ, хаппырыыһа суох. Турар сирэ кубус-кураанах буолуон наада. Оччоҕо этэҥҥэ кыстаан тахсар.

Көтөрү баҕалаах барыта иитиэн сөп дии саныыбын. Бэйэҥ олус күүскэ баҕарар, таптаан дьарыктанар буоллаххына, барыта сатанан иһэр.

«Чубарая» боруода оҕото
«Русская подсадная» боруода
Кус оҕолоро
Булка бэлэм кустар

Сонуннар

Ордук ааҕаллар

Хатас нэһилиэгэ үбүлүөйдээх ыһыаҕын Ойуу Хатыҥ  сиригэр ыытта
Сонуннар | 22.06.2025 | 15:03
Хатас нэһилиэгэ үбүлүөйдээх ыһыаҕын Ойуу Хатыҥ сиригэр ыытта
Бу дьиктилээх кэмнэргэ, сардаҥалаах сайыҥҥы күннэргэ күөххэ үктэммит, санныттан хаары түһэрбит киһи эрэ барыта сүргэтэ көтөҕүллэр, сүрэҕэ сүр күүскэ битигириир, сылы быһа тикпит мааны таҥаһын таҥнар, хамсаатар эрэ үрүҥ көмүһүн  күҥҥэ күлүмүрдэтэр, алтан чуораанын чугдаардар, уохтаах кымыһынан утахтанар, үтэһэлээх этинэн күндүлэнэр туоната – ЫҺЫАХ! Дьэ, манна буоллаҕа ахтылҕаннаах алтыһыы, үөрүүлээх...
Тааттаҕа Кыайыы ыһыахтара хайдах тэриллибиттэрэй?
Сонуннар | 19.06.2025 | 10:00
Тааттаҕа Кыайыы ыһыахтара хайдах тэриллибиттэрэй?
Таатта улууһун муниципальнай архыыбыгар харалла сытар сэдэх докумуоннарга олоҕуран, 1944-1945 сс. Кыайыы ыһыахтара хайдах  тэриллибиттэрин билсиэҕиҥ. Бу сырыыга Улуу Кыайыы 80 сылынан, ааспыты эргитэ, Кыайыы ыһыахтарын сырдатарга сананныбыт.   Бастакы докумуону көрүөххэ (оччотооҕу кэм суруйуута уларытыллыбата, хайдах баарынан бэчээттэннэ): Протокол №28. Очередного заседания Исполкома  Таттинского РСДТ. От 20 мая 1944 г.”...
Саргылана Слепцова: «Хаһан эрэ утуйан хаалбыт иэйиибин уһугуннарда...»
Дьон | 12.06.2025 | 16:00
Саргылана Слепцова: «Хаһан эрэ утуйан хаалбыт иэйиибин уһугуннарда...»
Олорор эйгэбитин киэргэтэр дьон олохпутун сырдаталлар, кэҥэтэллэр. Кинилэр нарын куоластарынан, уус тылларынан, уран оҥоһуктарынан биһигини угуттууллар, үөрдэллэр. Бүгүҥҥү нүөмэрбитигэр биир оннук киһи – СӨ Куукула оҥорооччуларын сойууһун чилиэнэ, уус-уран оҥоһук маастара Саргылана Слепцова хараҕы сылаанньытар, дууһаны кынаттыыр дьарыгын туһунан кэпсэтиэхпит.  – Самаан сайын салаллан кэлбитинэн, Саргылана Живкустовна! Сэһэргэһиибитин саха дьонун...
Сыдьаайа: «Хайдахтаах да уустук түгэҥҥэ сырдык туруккун ыһыктыма!»
Дьон | 11.06.2025 | 10:00
Сыдьаайа: «Хайдахтаах да уустук түгэҥҥэ сырдык туруккун ыһыктыма!»
«Талааннаах киһи барытыгар талааннаах» диэн мээнэҕэ эппэттэр. Бүгүҥҥү дьоруойбут, кырдьыга да, барытыгар дьоҕурдаах ийэ, эбэ, кэргэн, дьүөгэ. Баайар, иистэнэр, амтаннаах ас да астыыр. Уһанан да ылыан сөп, оннооҕор түннүк өстүөкүлэтин тарбаҕынан эрэ кээмэйдээн сөрү-сөп гына быһан олордоро. Эдэригэр тэлэбиисэри, магнитофоннары кытта өрөмүөннүүрэ үһү. Туруорар үҥкүүтүн муусукатын бэйэтэ сааһылаан, “нарылаан” быһан,...