05.05.2022 | 17:00

Манчыык куһу иитии кистэлэҥнэрэ

Манчыык куһу иитии кистэлэҥнэрэ
Ааптар: Розалия ТОМСКАЯ
Бөлөххө киир

Кус сезона саҕаланан, булчуттар халлааны кыҥыы сылдьар буоллулар. Дьиэ ис-тас үлэтин үмүрүтэ охсор, бултуу барарга дьиҥнээх көҥүл ылаары, кэрэ аҥаардарын иннигэр-кэннигэр илэмэ-салама түһэр уоттаах-күөстээх күннэрэ үүннүлэр.

Саха сиригэр былырыыҥҥыттан тыыннаах манчыык кустаах бултуур муода кэллэ. Дьиҥэ, нуучча сиригэр бу балачча тарҕаммыт ньыма эбит. Тыыннаах кустаах бултуур быдан астыгын, булт өлгөм буоларын булчуттар олус хайҕыыллар.

Булт куһун иитиинэн дьарыктанар уопуттаах Ванесса Ксенофонтова – 19 саастаах эдэр кыыс, Хаҥалас улууһун Өктөмүгэр олорор, араас көтөрү-сүүрэри иитиинэн дьарыктаммыта 5 сыл буолбут. Кэлиҥҥи сылларга манчыык кустары атыыга таһааран, дьон сэҥээриитин ылла.

– Манчыык куһунан бултуур олус үчүгэй – тыыннаах тыһы кус саҥатыгар көтөр үөрэ хайаан да кэлэн түһэр. Ол иһин ааспыт сылтан дьон үксэ манчыык кус иитэн саҕалаатылар.

Иитэргэ туох да уустуга суох. Куһу, көтөр атын көрүҥүн даҕаны, кыһын олус үчүгэйдик кичэйэн аһатыахха наада. Күөххэ үктэннилэр да, бэйэлэрэ булунан аһыыллар.

Бастаан манчыык куһунан дьарыктанан саҕалыырбар сымыыттан бэйэм таһаарбытым. Ол кэннэ кустарым улаатан, кинилэри сыллата атастаһан, хаан уларытан элбэтэбин.

Сымыыт инкубаторга 27 күнүнэн ситэр. Чэ, ону кэтэһэн, көрөн-истэн, тахсар бириэмэлэригэр уйаларын, аһыыр сирдэрин бэлэмнээн туруорабын.

Аан бастаан тахсыбыттарын кэннэ инкубаторга 1 күн сытыарабын. Оннук сытан куураллар.

Кус оҕото балтараа ыйыттан кыратык мээтиргээн саҕалыыр. Булка 3-4 ыйыттан туттуохха сөп буолар.

3 нэдиэлэлээх  оҕолор

“Подсадной кус” араас боруодалаах. Саха сиригэр “Чубарая”, “Семеновская”, “Тульская” диэннэр уонна да атыттар бааллар. Булка ханнык баҕарар боруода барсар эбит. “Башкирка” диэн эт боруодалаах куһу эмиэ туттуохха сөп – дьүһүнэ-бодото барсар. Саамай сүрүнэ – куспут үчүгэйдик мээтиргиир буолуон наада.

Миэхэ “Тульская» уонна “Чубарая” бааллар. Быйыл 90-тан тахса манчыык буолар кус оҕотун таһааран атыылаатым. Атыыласпыт дьон бары астыналлар. 2 ыйдаах тыһы куһу булка илдьэ бара сылдьыбыттара, кустаах кэлбиттэр этэ. Үлэлиирин хайҕаабыттара. Сорох дьонум улахан кустары ылан булка бэлэмнии сылдьаллар.

Кустар кыһын комбикорм, эбиэс сииллэр, эбии балык буһаран сиэтэбин уонна хаар биэрэбин. Оттон сайын балыгынан, күөл отунан, этэҕэнэн (күөл үөнэ-көйүүрэ) уонна кыратык комбикормунан аһатабын.

Манчыык куһу булка соҕотохтуу эбэтэр пааранан да киллэриэххэ сөп. Икки тыһыны, тыһылаах атыыры да туттуохха сөп. Тыһы кус атыыры ыҥыран мээтиргиир, көтөрдөр, ону истэн түһэллэр.

Саа тыаһыттан мээнэ куттаммат гына эрдэттэн бэлэмниигин. Ол эрэн син биир ханнык баҕарар көтөр өмүрэх соҕус, онон соһуйуон сөп.

Манчыык буолар куһу биир эрэ сезон туттубаккын. Эһиилигэр эмиэ булка илдьэ сылдьыахха сөп, номнуо уопуттаах “булчут” буолар. Кус быһа холуйан 10-12 сыл олорор.

Кууруссаҕа тэҥнээтэххэ, хаппырыыһа суох. Турар сирэ кубус-кураанах буолуон наада. Оччоҕо этэҥҥэ кыстаан тахсар.

Көтөрү баҕалаах барыта иитиэн сөп дии саныыбын. Бэйэҥ олус күүскэ баҕарар, таптаан дьарыктанар буоллаххына, барыта сатанан иһэр.

«Чубарая» боруода оҕото
«Русская подсадная» боруода
Кус оҕолоро
Булка бэлэм кустар

Сонуннар

Ордук ааҕаллар

Саргылан Семенов: «Паралимпиада кыһыл көмүһүн ылларбын...»
Дьон | 01.02.2025 | 11:00
Саргылан Семенов: «Паралимпиада кыһыл көмүһүн ылларбын...»
Кини – 25 саастаах эдэр киһиэхэ олох ыараханын, аһыытын-ньулуунун билбит, ол охсууттан самныбатах, күүстээх санаалаах, сахалыы мындыр толкуйдаах, саастаах да дьоҥҥо холобур буолар киһи киэн туттар дьоруойа.   – Саргылан, бастатан туран, бэйэҥ тускунан билиһиннэриэҥ дуо? – 1999 сыллаахха Уус Алдан улууһун киинигэр Бороҕоҥҥо төрөөбүтүм, улааппытым, оҕо, эдэр сааһым барыта онно...
Екатерина Семенова: «Ылдьаананы аһынным ээ...»
Дьон | 08.02.2025 | 12:00
Екатерина Семенова: «Ылдьаананы аһынным ээ...»
Бу күннэргэ «Саха» НКИХ көрөөччүлэрэ «Уот Дьулустаан» диэн саҥа сериалынан олоробут диэтэххэ, омун буолбатах. Киэһэ аайы: «Киинэбит кэлэрэ чугаһаата», – диэн бассаап бөлөхтөр оргуйа түһэллэр. Саҥа сериалга киҥнээх, кырыктаах Ылдьаана хотун оруолун чаҕылхайдык толорбут Екатерина Семенова көрөөччү киэҥ биһирэбилин ылла.   Бүгүҥҥү сэргэх сэһэргэһээччибит –  СӨ Үүнэр көлүөнэтин тыйаатырын артыыһа, СӨ...
Саха түмэлигэр ураты быыстапка турда
Сонуннар | 07.02.2025 | 22:12
Саха түмэлигэр ураты быыстапка турда
Саха АССР оскуолаларын 1985 сыллааҕы выпускниктара быйыл оскуоланы бүтэрбиттэрэ 40 сылын туолар. Кыайыы 40 үбүлүөйдээх сылыгар Саха сирин оскуолаларын бүтэрбит  тыһыынчанан оҕо бүгүн бэйэлэрэ олохторун орто омурҕанын ааһан, үүнэр көлүөнэни, эдэр ыччаты дойдуга тулхадыйбат таптал, бэриниилээх буолуу тыыныгар үлэлэһэр ытыктанар дьон. Кинилэр бу үтүө дьулуурдара атыттарга холобур эрэ буолар аналлаах....