Ийэбит Күүстээх Ааныска

Ийэбит Анна Иннокентьевна барыны-бары кыайа-хото тутарын, ыарахан үлэттэн толлон турбакка, аҥаар кырыы түсүһэн иһэрин иһин дьон-сэргэ Күүстээх Ааныска диэн ааттыыра.

Биһиги ийэбит Анна Иннокентьевна Солдатова-Лукина – Күүстээх Ааныска Дьөппөн нэһилиэгиттэн төрүттээх. Уон оҕону төрөппүтүттэн, сэрии аас-туор сыллара үс оҕотун ылан хаалбыттар.

Ити кэмнэргэ барытыгар тыа сиригэр оҕо-дьахтар, оҕонньор хаалан, көмүс көлөһүннэрин тохпуттара. Бүгүн кинилэртэн сорохторо кыайан ахтыллыбакка, төрүт суох дьон курдук умнуллубуттара баар суол. Оттон оҕолоох, сыдьааннардаах киһи син биир ахтыллан хаалара оруннаах, наадалаах.

Ийэбит Анна Иннокентьевна 1921 сыл от ыйын 7 күнүгэр күн сирин көрбүт. Эрдэ тулаайах хаалбыт кыысчаан бииргэ төрөөбүттэриттэн саамай кыралара буолан, ыалынан сылдьан иитиллибит. Улаатан баран тапталын Дмитрий Афанасьевич Лукины көрсөн, 1939 сыллаахха ыал буолан, 64 сыл бииргэ эйэ дэмнээхтик, өйдөһөн-өйөһөн олорбуттара. Аҕабыт Дмитрий Афанасьевич пекарь идэлээх этэ. Дьиэтин ааһан, нэһилиэги кытта килиэбинэн хааччыйан кэлбитэ. Бырааһынньыктарга, ордук Өктөөп бырааһынньыгар уонна сааскы Ньукуолуҥҥа наһаа үөрэн-көтөн, өрө көтөҕүллэн, сарсыардаттан биһигини уһугуннартыыра: “Оҕолоор, туруҥ-туруҥ, парадтыы барабыт...»- дии-дии, бэрэски, алаадьы буолунай астаабыт буолара. Ол күн дьиэбит иһэ ыалдьыттарынан туолара, ас арааһа, минньигэһэ бэлэмнэммит буолара... Аҕабыт үтүө аатын үйэтитэн, сыл ахсын быйыл 8 сылын “Бастыҥ пекарь” диэн өрөспүүбүлүкэтээҕи килиэп астааччылар күрэстэрэ ыытылынна. Сахабыт сирин бастыҥ асчыттара, технологтара тахсан сыаналаабыттара, кыттааччылары көҕүлээбиттэрэ.

Ийэбит бу сэттэ оҕотугар барыларыгар төрөппүт мунньаҕын биири да көтүппэккэ сылдьан, оскуола олоҕор кыттыһан, аны санаатахха, оҕолоругар кыһаллаахтыыр даҕаны эбит. Биһигини оскуола туох-баар сорудаҕар барытыгар санаатын ууран кытыннарара. Иистэнэр массыынатын труд уруогар иистэнэ үөрэнэрбитигэр көҥүллүүрэ. Аҕабыт сарсыарда эрдэ туран ас астыыр кэмигэр ийэбит ынахтарын ыан, хотонун бэрийэ охсон киирэрэ. Аҕабыт хаһан даҕаны дьахтар үлэтэ, эр киһи үлэтэ диэн араарбат буолара, өрүү ийэбитигэр көмөлөһөн тэбис-тэҥҥэ сылдьыһара. Таҥас да сууйсара, аһылыгы да астаһара. Бултуурун олус сөбүлүүрэ, уолаттарын батыһыннара сылдьан үөрэтэрэ. Онон уолаттар билигин да бултууллар. Оттон ийэбит кыргыттарын окко, луукка, сир аһын хомуйарга, отоҥҥо, дьэдьэҥҥэ батыһыннара сылдьара. «Эйиэнэ-миэнэ” диэн үлэтин үллэстибэккэ, бэйэ-бэйэлэригэр хардарыта көмөлөсүһэн, ситэрсэн, хаһан даҕаны сэмэлэспэккэ олорбуттара, биһиги дьиэбитигэр күргүйдээһин, эгэ, улаханнык  саҥарсыы диэн суох этэ.

Дьэ, ити буоллаҕа оҕону дьоллоох сыһыаҥҥа, майгыга иитии төрдө. Ыал, кэргэн буолуу диэн улахан эппиэтинэс, ону аныгы төрөппүт холобур ылынан толкуйдуура буоллар...

Ийэбит Анна Иннокентьевна сэттэ оҕотуттан иккитэ кэлин туораабыттара, биэс оҕото билигин бары улаатан, атахтарыгар туран, үлэһит бэрдэ буолан, оҕо-уруу тэнитэн, «эһээ-эбээ” минньигэс аатын ылан, орто дойду кэрэ олоҕун өссө киэргэтэ, саханы саха дэтэ олоробут, үлэлиибит. Улахан кыыс Полина Дмитриевна 2 оҕолоох, кэргэнэ УФСИН үлэһитэ, Мария Дмитриевна оҕолоох, кэргэннээх, Ходулов тыйаатырын үлэһитэ, 1 кыыс, 3 сиэн, 3 хос сиэн дьоллоох эбээтэ буолан олоробун. Константин Дмитриевич мясокомбинат үлэһитэ. Кэргэнэ акушерка, 2 оҕолоохтор, 2 сиэннээхтэр. Дмитрий Дмитриевич МЧС үлэһитэ, кэргэннээх, оҕолоох, үс сиэннээх. Уонна саамай кырабыт Елена Дмитриевна педиатр быраас, 2 оҕолоох, 3 сиэннээх.

Сэрии сылларыгар ити билигин сылдьар Улахан Невер диэн суолу оҥорууга нэһилиэктэртэн дьону мобилизациялаан үлэлэппиттэр. Биһиги ийэбит кыһыл илиитинэн мас кэрдиитигэр үлэлээбит. Ол үлэтин туһунан ийэбит санаабат буола сатыыра, олох кэпсээбэт этэ. Аһыыр-аһаабат сылдьан үлэлииллэр, свинканан ыалдьыбатыннар диэн, күн аайы биирдии тууһаммыт «кета” балыгы биэрэллэр, ону аҥардастыы сиэн баран, дэлби утатан уу иһэллэр, уу истэхтэринэ, тот курдук буолан, күнү быһа мас кэрдиитигэр, мутук ыраастааһынфыгар сылдьаллар эбит. Итинник ыарахан үлэттэн кыһыннары-сайыннары аччыктаан, тоҥон-хатан өлүү күн аайы тахсар эбит. Кыһын өлөн хаалбыт киһини хайдах көмүөхтэрэй, тыырар суолларын кытыытыгар хаарынан саба быраҕан баран, салгыы бара тураллар эбит. Ол да иһин буолуо, норуокка билигин ити Улахан Невер суола дьон уҥуохтарынан тутуллубут диэн билэллэр. Дьэ, оннук сыралаһан үлэлээн, ийэбит барахсан чахчы күүстээх санаалаах, кытаанах үлэни кыайар-хотор буолан, тыыннаах хааллаҕа. Кэлин ол үлэтин сыанаалаабыттара, сэрии бүппүтүн кэннэ Сталин мэтээлинэн наҕараадалаабыттара, ону кытта биир ыанар ынах биэрбиттэрэ. Ол ынах төрөөн-ууһаан, бу биһигини – сэттэ оҕону улаатыннарбыта. Ону таһынан, ийэбит сибиинньэ, куурусса эбии ииттинэн, күн баччаҕа диэри олорор ыйаахпытыгар, этэҥҥэ кэллэхпит.

Ийэ барахсан оҕолорун иитээри, дьон оҥортоору, тугу-тугу үлэлээбэтэҕэ баарай? Ону ааһан, урукку кэм ийэлэрэ бары даҕаны кыһамньылара, дойдуга бэриниилээхтэрэ, тулуурдара сыттаҕа. Сымнаҕас майгылаах, төрүттэрэ нуучча аҥардаах буолан, олус аһыныгас, кыраттан да үөрүнньэҥ, бааһынайдыы хааннаах этэ. 86 сааһыгар диэри олорбута, оҕолорун, сиэннэрин, хос сиэннэрин тапталларынан угуттанан, барыбытыгар сүбэ-ама буолан, «дьоллоохтук олордум” диэн бу сиртэн барбыта. Ийэлээх аҕабыт дьиэ кэргэн түмсүүлээх буоларыгар баҕараллара. Ол быһыытынан бука бары мустан, Кыайыы күнүгэр ийэлээх аҕабытын иккиэннэрин чиэстээн, ахтан, санаан ааһабыт, Ийэ күнүгэр, онтон Саҥа Дьылга, дьоммут үгэстэрин кэспэккэ, бука бары күргүөмүнээн бырааһынньыктыыбыт.

Ийэлээх аҕабыт кыһыл көмүс сыбаайбаларын үөрүүлээхтик бэлиэтээбиппит. Билигин санаатахха, олус да күүскэ уонна сэрэнэн таптаһан, бэйэ-бэйэлэрин харыстаһан олорбуттар, сылдьыбытттар эбит. Ийэбит техникаҕа олус сыстаҕас этэ. Тимири барытын хомуйа сылдьара, ханнык буолта, гайка хантан түспүтүн энчирэппэккэ билэрэ дьикти этэ. Хойуккааҥҥа диэри тууһаммыт “кета” балыгы олус сөбүлүүрэ, ону биһиги анаан сакаастаан, булан аҕаларбыт, урукку ыар олоххо тыыннаах хаалбыт аһылыга буолан, олус күндүтүк саныырыттан, наһаа минньигэстик сиэн кэбиһэрэ...

Ийэбит “Улахан Невер” суолугар үлэлииригэр 20-21 саастаах эдэр ийэ буоллаҕа, онно хас да оҕотун сүтэрэн, айманар, көмөр да кыах суох кытаанах кэмҥэ, туох-баар аһыытын барытын иһигэр тута сылдьыбыт. Тустаахха ол кытаанах буоллаҕа, нэһиилэ «оҕоҥ куһаҕан буолла, көмтүбүт» диэни истибит эрэ....

Ийэ дьоло тугунан кэмнэнэрий, ийэ дьолун ким көрбүтэй? Ийэ дьоло – оҕолоругар, сиэннэригэр... Ийэ дьоло – төрөппүт оҕолорун улааталларын көрбүтэ. Үлэһит оҥортообут үөрүүтэ, сиэн кэлиитэ, сиэни кытта эбээ буолан хаамыыта – бу буолар дьахтар дьоло. Маны барытын ийэ тыыннааҕар биллэрбит, көрдөрбүт, дьоллообут оҕо, бу ийэтигэр махтала, билиниитэ буолар!

Билигин информация, нанотехнология, коммуникация кэмэ; онно өй-санаа тэтимин толору билэр, кимтэн төрүттээххин, сыдьааннаргын билэриҥ кыайыылаах-хотуулаах эрэ буоларга тирэх. Онон, уруккуну умнумаҥ, кэнэҕэски кэлэр ыччаккытыгар бэлэмнээҥ, саҥардыҥ, үйэтитиҥ, махталлаах буоларга үөрэниҥ, үөрэтиҥ!

Мария Дмитриевна Лукина, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, «Гражданскай килбиэн» бэлиэ хаһаайката, Мэҥэ Хаҥалас оройуонун Бочуоттаах олохтооҕо