Дьиэ кэргэҥҥэ юрист сүбэтэ

    Билиҥҥи ыарахан кэмҥэ үгүс ыал уустук балаһыанньаҕа олорор. Соһуччу түгэн тирээн кэллэҕинэ, суукка-сокуоҥҥа быһаарсыбат дьиэ кэргэн кимиэхэ, ханна тиийэн көмө көрдүөн билбэт.

Бүгүҥҥү “Уйулҕа” балаһабытыгар юрист, уопсастыбанньык, “Аргумент” ХЭТ генеральнай дириэктэрэ Любомир Николаевич Михайлов ааҕааччыларбытыгар кэккэ сүбэлэрин тиэрдэр. Киниэхэ улуус, нэһилиэк дьоно, ордук кыһалҕаҕа ылларбыт дьиэ кэргэттэр төлөпүөнүгэр быһа сибээскэ тахсан, суут-сокуон  өттүгэр сөптөөх сүбэни ылаллар, ыарырҕатар ыйытыктарыгар туһааннаах хоруйдары ылан, санаалара чэпчиир.

Юрист идэлээх Любомир Михайлов эһиги мунаахсыйар боппуруостаргытыгар сүбэнэн көмөлөһөргө бэлэм, төлөпүөнүн нүөмэрэ: 89243665060

              Сокуон хараҕынан көмүскэллээх буолалларын туһугар

–Любомир Николаевич, үтүө күнүнэн! Билиҥҥи ыарахан, бутуурдаах кэмҥэ дьон-сэргэ үксэ сууту-сокуону, бырааптарын ситэри билбэттэр. Оннук дьоҥҥо туох көмөнү оҥороҕунуй?

– Юрист идэлээх киһи буоларым быһыытынан, өрөспүүбүлүкэ бары улуустарын дьонугар сокуон уларыйыытын тиэрдэргэ үлэлиибин. Бэйэлэрин бырааптарын билэн, сокуон хараҕынан көмүскэллээх буолалларын туһугар көмөлөһө сылдьабын. Киһи кыһалҕалаах, элбэх оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ, кыаммат, инбэлиит, ыарыһах дьоҥҥо хайаан да көмөлөһүөхтээх. Оннук санаанан салайтаран үлэлии-хамсыы сылдьабын.

–Ол аата хаһааҥҥыттан бу хайысхаҕа үлэлиигиний?

– 2009 сылтан Дьокуускай куорат «Фемида» адвокатскай кэллиэгийэтигэр көмөлөһөөччүнэн, стажерынан үлэлээбитим. Онтон 2012 сылтан нэһилиэнньэҕэ юридическай өҥөнү оҥорор предприниматель буолбутум. 2016 сылтан “Аргумент” юридическай хампаанньа генеральнай дириэктэринэн үлэлээбитим төрдүс сылыгар барда. Өрөспүүбүлүкэ араас улуустарыттан, куораттарыттан, нэһилиэктэриттэн кыһалҕаҕа түбэспит, көмөҕө наадыйааччы дьоҥҥо көмөлөһөн кэллим.

–Дьиэ кэргэн юриһа буоларыҥ быһыытынан, бүгүҥҥү күҥҥэ сүрүн кыһалҕа туохха сытарый?

–Дьиэ кэргэн боппуруоhа Арассыыйа Конституциятыгар, дьиэ кэргэн кодексатыгар олоҕуран, төрөппүттэргэ элбэх быраап бэриллэр уонна сүҥкэн эппиэтинэс сүктэриллэр. Билиҥҥи олоххо ыал арахсыыта материальнай өттүгэр наhаа охтон, хомойуох иhин, кэргэнниилэр арахсыылара сыл аайы элбии турар. Ол сүрүн биричиинэтинэн сиэр-майгы сатарыйыыта, эр дьон үксүлэрэ кыра хамнастаахтара, тыа сиригэр үлэтэ суох дьон ахсаана элбэҕэ, олоххо ээл-дээл эппиэтинэhэ суох сыһыаннаһыыттан тахсар.

–Сиэр-майгы сатарыйыыта диэтиҥ. Онно туһуламмыт үлэни кимнээх ыытыахтаахтарый?

– Эр киһи уонна дьахтар өттүттэн олоххо аhара чэпчэкитик сыhыаннаhаллар. Дьахталлар сарсыҥҥы күҥҥэ эрэллэрэ суох буолан,  аборт оҥортороллоро ханна да улаханнык хонтуруолламмат. Итиннэ, мин санаабар, социальнай үлэһиттэр, дьиэ кэргэн психологтара, сокуон-быраап үлэһиттэрэ, полиция участковайдара, доруобуйа харыстабылын үлэһиттэрэ, араас үөрэх кыһалара, устудьуоннар олорор уопсайдарын коменданнара, курстар старосталара, уопсастыбаннас, НКО-лар эдэр ыалларга сүбэлиир-амалыыр, өйдөтөр-үөрэтэр куурустары күүскэ үлэлэтиэхтээхтэр, сэрэтэр үлэни күүһүрдүөхтээхтэр. Бу соторутааҕыта киин куораппытыгар 21 саастаах эдэр ийэ саҥа төрөөбүт оҕотун бөх быраҕар дьааһыкка бырахпыта да туоhулуур. Эдэр, орто саастаах дьон күүлэйи батыһан, дьиэ кэргэн элбэхтэ арахсар. Ол түмүгэр оҕолор соҕотох ийэҕэ иитиллэллэр. Онтон кэлин бэйэлэрэ ыал буолалларыгар элбэх мэhэйдэри көрсөллөр.

–Аҕа оруолун үрдэтэр сыаллаах туох үлэ барыан сөбүй?

– Дьиэ кэргэҥҥэ эр киһи аҕа баһылык, бас-көс, чэгиэн, сөптөөх үөрэхтээх, үлэлээх, чөл олоҕу өрө тутар, аһынан-таҥаһынан дьиэ кэргэнин толору хааччыйар, сылаас, сырдык, толору хааччыллыылаах дьиэ туттуохтаах. Олорор түөлбэҕэ, нэһилиэккэ, куораттарга, өрөспүүбүлүкэ таһымыгар ыытыллар араас уопсастыбаннай үлэлэргэ көхтөөх гражданскай позициялаах, ийэ сири, тулалыыр эйгэни көмүскүүр, айылҕаны харыстаан, төрөөбүт дойдуга улахан патриот, убаастанар киһи буолуохтаах. Элбэх оҕолоох дьоллоох, иллээх-эйэлээх олохтоох дьиэ кэргэттэр тустарынан тэлэбиисэргэ, араадьыйаҕа элбэхтик көрдөрүллүөхтээх, хаһыаттарга сырдатыллыахтаах. Оччоҕо эдэр дьон ону көрөн, ааҕан, истэн, үтүө холобур ылан, бэйэлэрэ дьиэ кэргэн тэринэллэригэр улахан көдьүүстээх буолуо этэ.

–Арахсыбыт дьиэ кэргэҥҥэ алимент төлөбүрэ саамай уустук боппуруос буолуо.

– Мин 10-тан тахса сыл арахсар дьиэ кэргэҥҥэ суут нөҥүө оҕо кимниин олорорун быhаартарыы, оҕолорго алимент төлөттөрүү, сорохторго алимент төлөбүрүн аччаттарыы, төрөппүт оҕо иитэр быраабын быстарыы, хааччахтааһын, баай-дуол үллэстиитэ уо. д. а. боппуруостарга үлэлэhэн кэллим. Алимент диэн төрөппүттэн оҕо улаатарыгар, аһыгар-таҥаһыгар диэн 18 сааһыгар диэри ананар. Сорох түгэҥҥэ оҕо үрдүк үөрэххэ үөрэнэн бүтүөр диэри, 23 сааһыгар диэри төлөнөр. Алимены РФ Дьиэ кэргэн кодексатын 81 ыстатыйатыгар олоҕуран суут нөҥүө төлөттөрүөхтэрин наада. Аҕа уонна ийэ төрөппүт оҕолоругар икки өттүттэн эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһыахтаахтар. Оҕо улаатарыгар, үөрэнэригэр булгуччу көмөлөһүөхтээхтэр. Өскөтүн аҕа мин оҕом диэн билинэр буоллаҕына, РФ Дьиэ кэргэн кодексатын 50-с ыстатыйатыгар олоҕуран, оҕо төрөппүттэрэ ЗАГСа уорганнарыгар тиийэн, аҕа буоларын туһунан сайабылыанньа биэрэн, сокуонунан аҕа буолар. Онтон эр киһи оҕоҕо аҕа буоларын мэлдьэһэр түбэлтэтигэр, суут нөҥүө бииргэ олорбуттарын дакаастаан туран, суут нөҥүө сайабылыанньа биэрэн, РФ Дьиэ кэргэн кодексатын 49 ыстатыйатыгар олоҕуран оҕоҕо аҕа буолар быраабын оҥорторор бырааптаах.

-Кэргэнниилэр икки ардыларыгар дуогабар (брачный договор) түһэрсиитин сокуон хараҕынан быһааран биэриэҥ дуо?

– Бу дуогабар сокуонунан эр-ойох буолуох иннинэ эбэтэр эр-ойох буолбут кэргэнниилэр бэйэлэрин ыккардыгар баайы-дуолу араарыыга сөбүлэҥ түһэрсэллэрин, РФ Дьиэ кэргэн кодексатын 40-с ыстатыйатыгар олоҕуран, дуогабары бэйэлэрин баҕа өттүлэринэн нотариус нөҥүө түһэрсиэхтэрин сөп.

–Дьиэ кэргэн арахсар төрүөтүн эн туохха көрөҕүнүй?

– Мин санаабар, ыал арахсыыта дьиэ кэргэҥҥэ улахан охсуулаах, ордук оҕолорго. Бастакытынан, билиҥҥи кэмҥэ дьон ордук материальнай өттүн талар буолла. Иккиһинэн, үлэтэ суох буолуу тыа сиригэр элбэх. Үсүһүнэн, тыа сириттэн ыал ийэлэрэ оскуоланы бүтэрбит оҕолорун үөрэххэ туттарсалларыгар көмөлөһөбүт диэн куоракка кэлэн, эрдэриттэн туһунан сылдьан, эр-ойох чиэһин таҥнарыылара буолар. Уопсайынан эттэххэ, урукку курдук «таптаатаххына сүгэһэрдээҕи да таптаа» диэн санаанан салайтарбакка, олохторун оҥостоору сылдьар эдэр дьон кэргэн тахсар уолларын, кэргэн ылар кыыстарын төрөппүттэрэ төһө баайдарын, хас дьиэлээхтэрин, массыыналаахтарын бастаан ырытар буоллулар. Эдэр дьоҥҥо сүбэлиэм этэ, олоххо таптыыр киһигитин көрүстэххитинэ, судаарыстыба иннигэр дьиэ туттар, ылынар кыахтааххыт. Онон баайы-дуолу сырсыбакка, бэйэҕит кыаххытынан олорорго дьулуһуҥ.

–Инникини тымтыктанан көрбүт суох эрээри, кэргэнниилэр өттүлэриттэн туох эмит буолар түгэнигэр, баайы-дуолу үллэстиигэ тугу сүбэлиэҥ этэй?

– Ыал дьон бииргэ олорон муспут баайдарын-дуолларын үллэстиилэригэр РФ Дьиэ кэргэн кодексатын 38-с ыстатыйатыгар олоҕуран, кэргэннии да олорон эбэтэр арахсан баран, суут нөҥүө сайабылыанньа биэрэн, баайы-дуолу үллэстэр бырааптаахтар. Арахсан баран баайы-дуолу үллэстиини аһара уһаппакка, 3 сыл иһигэр суукка быһаартарыахха наада. Эбэтэр сууттаспат түгэҥҥитигэр нотариус нөҥүө баайдарын-дуолларын аҥаардаһыахтарын сөп.

–Дьиэ кэргэҥҥэ төрөппүт оҕотун кытта өйдөспөт түгэнэ баар буолар. Эн көрүүҥ.

– Мин санаабар, хас биирдии оҕо дьиэ кэргэҥҥэ улахан тапталга, кыра эрдэҕиттэн “личность” быһыытынан аһара атаахтаппакка, көрөн иитиэххэ наада. Олох көрдөрөрүнэн тапталга, убаастабылга, эйэлээх дьиэ кэргэҥҥэ улааппыт оҕолор олохторугар ситиһиилээх буолаллар.

–Оскуолаҕа үөрэнэр оҕо туох бырааптааҕый?

– Оскуола оҕото бырааба уонна эбээһинэһэ РФ «Об образовании» сокуонунан 33-45 ыстатыйаларыгар олоҕурар. Быраабыгар киирэллэр: босхо үөрэх ылыыта, библиотека кинигэлэринэн туһаныы, оскуола уопсастыбаннай олоҕор кыттыыта, бииргэ үөрэнэр оҕолоругар, учууталларга, оскуола үлэһиттэригэр убаастабыллаахтык сыһыаннаһыыта, бэйэтин баҕа санаатын этэ, учууталга тиэрдэ үөрэниэхтээх. Оскуола оҕотун быраабын таһынан эбээһинэһэ бииргэ сылдьыахтаах. Ол курдук, оскуола устаабын  тутуһуохтаах, үчүгэйдик үөрэниэхтээх, оскуола малын харыстыахтаах, бииргэ үөрэнэр оҕолорун чиэстэрин ытыктыахтаах, учууталлар тылларын истиэхтээх.

– Учуутал уонна үөрэнээччи икки ардыгар сөпсөспөт быһыы таҕыстаҕына, туох миэрэ ылылларый?

– Итинник түбэлтэ таҕыстаҕына оскуола педколлектива төрөппүттэри, үөрэнээччини кытары уопсай тыл булаллара наада. Төрөппүттэр кылаас салайааччытыгар көмөлөһүөхтээхтэр, араас ыытыллар тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кыттыахтаахтар. Онтон оҕо өттүттэн бэрээдэги кэһии тахсар түгэнигэр, оскуола устаабын чэрчитинэн бастаан сэрэтии, иккистээн баппатаҕына быыгабар бэриллэр. Ол кэннэ оҕо бэрээдэгин көрүммэт буоллаҕына, оскуолаттан ууратыы боппуруоһа туруохтаах. Алын  кылааска үөрэнэр оҕоҕо, доруобуйатынан хааччахтаах үөрэнээччигэ ити миэрэ ылыллыбат. Учуутал үлэҕэ киирэригэр үлэ дуогабарыгар илии баттаан үлэҕэ киирэр. Өскөтүн учуутал буруйдаах буоллаҕына бастаан сэрэтии, онтон быыгабар, ол кэннэ үлэтиттэн уурайарын туһунан оскуола дириэктэрэ бирикээс таһаарар.

–Билигин дьахтар өттүттэн дьиэ кэргэни быраҕан барыы баар суол. Соҕотох аҕалар элбээтилэр. Бу түгэҥҥэ аҕаҕа туох көмүскэл дуу, быраап дуу баарый?

– Мин СӨ Аҕалар сүбэлэрин уопсастыбаннай тэрилтэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччытынан үлэлии сылдьар буолан, бу кыһалҕаны иһиттэн билэбин. Статистика көрдөрөрүнэн, Саха сиригэр 5 500 соҕотох аҕа оҕолорун иитэр. Итиннэ РФ Дьиэ кэргэн кодексатыгар суруллубут ийэҕэ бэриллэр быраабы аҕа толору туһанар бырааптаах. Ойоҕо дьиэ кэргэниттэн барар түгэнигэр ийэ быраабын хааччахтааһын, быраабын быстарыы, оҕоҕо алимент төлөттөрүү суут нөҥүө оҥоһуллар.

–Юрист быһыытынан дьиэ кэргэҥҥэ тугу сүбэлиигин?

– Олох түргэнник сайда турар кэмигэр дьиэ кэргэттэргэ сокуонунан көрүллэр быраапкытын уонна эбээһинэскитин толору туһанарга, тутуһарга үөрэниҥ, чэгиэн доруобуйаны, күүстээх тапталы, өйдөһүүнү-өйөһүүнү, бигэ туруктаах олоҕу, үлэлээх, тулуурдаах-дьулуурдаах буолууну, нус-хас байылыат дьолоох-эйэлээх олоҕу баҕарабын. Сокуонунан көрүллэр бэйэҕит быраапкытын, оҕо быраабын билиэхтээххит. Маны толору туһанан, ким да бырааба кэһиллиэ, күөмчүлэниэ суохтаах. Сокуонунан көмүскэллээх буолары ситиһиэхтээххит.