15.05.2021 | 10:34

Валентина Егоровна СТЕПАНОВА: «Национальнай Концепция дьиҥнээх өйө-санаата норуоттан ситэн тахсыбыта»

Валентина Егоровна СТЕПАНОВА: «Национальнай Концепция дьиҥнээх өйө-санаата норуоттан ситэн тахсыбыта»
Ааптар: Розалия Томская
Бөлөххө киир

90-с сылларга үөрэх миниистирэ Е.П. Жирков көҕүлээһининэн, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бастакы Бэрэсидьиэнэ М.Е. Николаев өйөбүлүнэн национальнай оскуолалары саҥардыы Концепцията бигэргэтиллэн олоххо киирэн барбыта. Оччотооҕу Национальнай Концепция быйыл 30 сылын туолла.  Суверенитеттаммыт омук быһыытынан сахалыы тыыннаах үөрэхтээһини өрө күүрүүлээхтик киллэрэн барбыт эбит буоллахпытына, кэнники сылларга ол биллэ уостан, уҕарыйан барбыта кистэл буолбатах.

Мин 1991 сыллаахха оскуола боруогун атыллыырбар, чахчы, саҥа олох салгына кэлэр этэ. Сойуус эстибитэ, былааска Борис Ельцин кэлбитэ, өрөспүүбүлүкэлэргэ “төһөнү баҕаралларынан Суверенитет” түҥэтиллибитэ... Оҕо да буолларбын, аҕам кэпсээниттэн, сир түннүгэ дьон күннээҕи сэһэргэһиилэриттэн саҥа сайдыылаах олох саҕаламмытыттан, көҥүл салгына илгийэриттэн кинилэр үөрэллэрэ, сүргэлэрэ көтөҕүллэрэ миэхэ кытта бэриллэр этэ. Онтон орто сүһүөх кылаастарга кыргыттарга “Кыыс Куо”, уолаттарга “Үрүҥ Уолан” уруоктар бааллара, ону кытта “Национальнай култуура” уруога киирбитэ, фольклорга, сиэргэ-туомҥа, төрүт дьарыкка эргиллии буолбута. Саха буоларбытынан киэн туттар буолбуппут. Оҕону олоххо бэлэмниир уруоктары сэргэ, математикабыт, физикабыт, химиябыт, биологиябыт, географиябыт, о.д.а. предметтэрбит барыта сахалыы буолбуттара. Эттиктэри үөрэтэр, сабардамнары суоттаан таһаарар этибит, сибэкки эминньэхтээҕин уонна соҕооччуктааҕын, куруһуна тардар күүһүн олус да умсугутуулаахтык ылынар буоларбыт...

***

Философскай наука кандидата, СӨ үтүөлээх учуутала, Дьокуускайдааҕы Педагогическай колледж бочуоттаах профессора, Учууталлар учууталлара Валентина Егоровна Степанованы кытта сирэй көрсөн кэпсэтиэхпин, маннык уопуттаах уонна атыттартан ураты көрүүлээх педагог санаатын аһаҕастык кэпсиирин истиэхпин баҕарбытым. Валентина Егоровна олук уурбут, суолларын тэлбит, төрүттэспит оскуолалара билигин тарбахха баттанар бастыҥ оскуолалар буолан тураллара да элбэҕи туоһулуур.

 

– Валентина Егоровна, отут сыллааҕыта киирбит Национальнай Концепция олоххо киирэригэр туох-ханнык санаалар баар этилэрий?

– Оччотооҕуга мин “Институт усовершенствования учителей” үлэлиир этим. Концепция киирэригэр биһиги институппут сүрүн күүс буолбута. Ол саҕана Егор Петрович Жирков Математика кабинетыгар методист этэ. Онно олох чугас кыттыгастаах Тамара Ивановна Петрова баар этэ. Национальнай оскуолалар институттарыгар үлэлии сылдьан баран, Начаалынай кылаастар кабинеттарыгар методиһынан киирбитэ. Онтон Нуучча литературатын кафедрата аһыллыбытыгар, Тамара Ивановна онно методистаабыта.

Өрөспүүбүлүкэ Суверенитеттаммыта, ону кытта тэҥҥэ кэриэтэ Национальнай Концепция оҥоһуллубута. Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн бүтүннүүтүнэн улахан хамсааһын тахсыбыта. Мин саныахпар, Институт методистара, кабинеттар бары көҕүлээннэр сүрдээх күүрээннээх үлэ саҕаламмыта.

Концепцияны бэйэм сүрдээҕин биһириибин. Ылыллыбытыгар Оҕо дыбарыаһыгар улахан конференция буолбута. Институт методистарын иһигэр айар бөлөххө киирсэн, Е.П. Жирков барыбытын ыҥыран кэпсэтэригэр баар этим. Барытын сүрдээх сэмэйдик истэрим. Тоҕо диэтэххэ, мин “Сайыннарыылаах үөрэх” эйгэбинэн умсугуйан үлэлии сылдьар кэмим этэ. Оттон Концепцияны кэпсэтиигэ үөрэх ис тыынын, эйгэтин туһунан кэпсэтии тахсыбат курдук этэ. Онон мин бастаан өйдүүрбүнэн, аҥаардас тыл суолтата эрэ баара. Сахалыы тылынан үөрэтии диэн өрө тутуллара, учебниктар сахалыы тылынан тылбаастаныахтарын наада диэн буолбута. Оттон ис хоһоонун, туох-хайдах буолуохтааҕын туһунан кэпсэтии соччо барбатаҕа.

Концепция үтүөтэ – оскуолалар аайы улахан хамсааһын саҕаламмыта. Араас бырагыраама бөҕө тахсыбыта. “Үрүҥ Уолан үөрэҕэ” диэн бырагырааманы Дьабыл оскуолатын учуутала А.А. Нестерев, “Саха сирин төрүт омуктарын культурата” диэни И.Г. Баишев, “Саха оскуолатыгар фольклору үөрэтии бырагыраамата”  Элгээйи оскуолатын учуутала Е.М. Николаев киэннэрэ, о.д.а тахсыбыттара. Тута хаһыакка бэчээттэнэн иһэллэрэ.

Концепция туһунан

– Саамай оҕоҕо эргитиллибит бырагыраама Элгээйи оскуолатыгар саҕаламмыта дии саныыбын. З.Н. Васильева, Т.К. Корякина уонна мин баран үлэлэрин билсибиппит. Омук быһыытынан бэйэни билинэн сайдыы кэскилин тутуһан барарыгар Элгээйи ааптарыскай оскуолата төһүү күүс буолбута. Институт “Элгээйи маҥнайгы кэрдиистээх сахалыы ааптарыскай оскуолата” диэн кинигэ таһаарбыта. Ити кэнниттэн биһиги, Начаалынай кылаас кабинета,  “Коллектив единомышленников” диэн икки тылынан кинигэ таһаарбыппыт.

Уопсайынан, Элгээйи оскуолатын үлэтин туһунан институт иһинэн биһиги кабинеппыт икки кинигэни таһаарбыта. Егор Петрович өрөспүүбүлүкэлэртэн ыалдьыттары ыҥыран, оскуолалары билиһиннэрэригэр институт ол кинигэлэрэ бастакы хараҥаччы оскуолаларбыт үлэлэрин сырдаппыттара. Бары кабинеттар истэригэр, биһиги кабинеппыт омук бэйэтин өйө-санаата уһуктарыгар сэмэй кылааттаах этэ диэн бэйэм испэр үөрэ саныыбын.

М.Е. Николаев өрөспүү-бүлүкэҕэ ылбыт Суверенитета көмүөл күүһүн уһугуннарбыта. Биирдиилээн оройуоннарга саха бэйэтин култууратыгар олоҕурбут бырагыраамалар оҥоһуллубуттара.

Национальнай Концепция киирэригэр оскуолалар уйулҕалара бэлэм курдук этэ. Ол иһин соҕотох биир киһи үлэтэ дии санаабаппын, норуоттан тахсыбыта дии саныыбын.

 Национальнай Концепция дьиҥнээх өйө-санаата норуоттан бэйэтиттэн ситэн тахсыбыт буолан, оройуоннар, оройуоннааҕы методическай кабинеттар, үөрэх салааларын үлэһиттэрэ бары сүрдээҕин турунан үлэлээбиттэрэ. Оройуоннартан киирбит матырыйааллары Т.И. Петрова түмэр, саһылыыр этэ. Олор кинигэ буолан бэчээттэммиттэрэ. Ону  Е.П. Жирков миниистир быһыытынан норуокка таһаарбыта.

Национальнай Концепцияҕа сыһыаннааҕы итинтэн ордук этэр  кыаҕым суох эбит. Ол эрэн 20-тэн тахса сыл ааспытын кэннэ, 2017 сылаахха У.А. Винокурова “Этнопедагогика любви и национального спасения” диэн кинигэтин таһаарбыта. Фундаментальнай кинигэ, омуктуу аннотациялаах. Онно “Бэйэни күрүөлэнии” диэн ааттаах ыстатыйабын ылбыттара. Онно үс ыйытыгы туруорбутум. Бастакынан, Национальнай Концепция оҕо үөрэтиитигэр сыалын-соругун астымматаҕым туһунан эппитим. Иккиһинэн, үөрэх эйгэтин ис хоһооно. Үсүһүнэн, Концепция үөрэтии ньымата уларыйарын хааччыйда дуо диэбитим. Бу үс ыйытыы кэнниттэн киһи астынар улахан эппиэтэ суох диэн санааҕа кэлбитим... 

 

Уһуйааччы таһымнаах учуутал диэн кимий?

– Институт кэнниттэн Дьокуускай куораттааҕы национальнай гимназияҕа, онтон Педучилищеҕа (билигин Педколледж) научно-методическай үлэҕэ дириэктэри солбуйааччынан үлэлээбитим. Уруккуга олус убанан хаалаары гыммыппыт дии санаан, саҥа суоллары көрдөөһүн буолбута. Онуоха “биһиги билиини эрэ биэрэр учууталы таһаарыа суохтаахпыт. Кини уһуйааччы таһымнаах учуутал буолуохтаах” диэн санаанан салайтарбыппыт.

Уһуйааччы таһымнаах учуутал диэн кимий? УҺУЙААЧЧЫ үс эйгэни кыайа тутар: дьарык эйгэтин тэрийэр (методолог), алтыһар эйгэни үөскээбит түгэнтэн көрөн уларытан, кэҥэтэн биэрэр (социотехник), ханнык баҕарар эйгэҕэ сатаан алтыһар кыаҕы үрдэтэр (коммуникатор). Бу үс хаачыстыбалаах буоллаҕына, уһуйааччы билиҥҥэ кэмҥэ эппиэттиэхтээх диэн кыһалҕаны туруоран 10 сыл үлэлээбиппит. Педкэлэктииби сайыннардахха эрэ хамсааһын тахсар. Учуутал уруккуну эрэ тутуһар буоллаҕына, сайдыы кыаллыбат.

Учуутал – билии эйгэтин киһитэ, ол иһин такайар. Оттон уһуйааччы “өй-санаа” уонна “дьарык” эйгэтин тэрийэр, оҕону киһи быһыытынан сайыннарар. Быыһык кэмҥэ үөтүүлээх күүс (духуобунас) атын үрдүк таһымҥа тахсар. Ону кытта дьүөрэлэһэн олорор сайдыы ирдэнэр. Ити биирэ. Иккис төрдө: оскуола оҕону кини хаһан эрэ олоруохтаах олоҕор бэлэмниэхтээх диэн өй-санаа баһылыыр этэ. Оттон “Сэргэлээх” оскуолата билигин ити баһылыыр санааттан босхолонон, оҕо бэйэтин олоҕун бу түгэҥҥэ, бу кэмҥэ, бу сибилигин үөскээбит түгэн кэмигэр толору олоруохтаах диэн санаанан оскуола тэрийэр үөрэҕин тыынын оҕо диэки эргитэн уларыта тутта. Ол аата оҕо оскуола аанын аһаат да, киһи/оҕо ТЫЫННААХ ЭЙГЭҔЭ киирэн, ОЛОХ-СЫҺЫАН үөрэҕин тэлэйэн, киһи-хара буола улаатарыгар көмө буолар КИҺИТИЙБИТ ЭЙГЭНИ тэрийэри ситистэ. Киһини киһититии буолбатах, ЭЙГЭНИ КИҺИТИТИИ.

Колледжка уонна Национальнай гимназияҕа үлэлээбиппинэн, кэлэктиип өйүн-санаатын уларытар диэн ыараханын бэйэм тириибинэн билбитим. Барыта олус ыарыылаахтык киирбитэ. Ол эрэн билигин учууталлар уонча сыл инникини көрөн үлэлээбит эбиппит диэн үтүөтүк ахталлар.

Сайдыыны киһи хаһан баҕарар ыараханнык ылынар. Лозунг курдук этилиннэ да, олоххо киирэн барбат. Күн бүгүнүгэр диэри “Мин” -  “тус бэйэм” диэн киһи духуобунай эйгэтин күүһүн таһаарыыта – саамай улахан кыһалҕа.

– Билигин БКЭ киирэн, оҕо тус бэйэтин соччо ахсарбат буолуу баар дии саныыгын дуо?

Билигин оннук буолла. Маннык БКЭ эҥин омугу омук быһыытынан алдьатарга анаммыт бырагыраамалар диэн суруйаллар. Онно сөпсөһүөх курдукпун. Төрөппүт бэйэтигэр эрэ эрэнэр кыахтаах. Дьиҥэ, дьон өйө-санаата уларыйара наада. Холобур, “Сэргэлээх” оскуолата бэйэтэ бас билэр дьиэтэ суох. “Айыы Кыһата” 15 сыл буолан баран саҥа дьиэлэннэ дии...

Колледжка 10 сыл үлэлээн бараммын, уурайбытым. Ол саҕана Лидия Петровна Шамаева Оҕо дыбарыаһыгар туспа оскуола буолан үлэлээн эрэрэ. Научнай салайааччынан Г.С. Попова-Санаайа этэ. Бастакыта “Локальная лингво-культурологическая школа” диэн этилэр. Мин кэлээт даҕаны, колледжка үлэлээбит уопуппунан, “тоҕо маннык ааттанныгыт?” диэн токкоолоспутум. Кинилэр тас эйгэтин кытаанахтык туппуттар этэ – култуура ситимин, саха итэҕэлигэр уонна төрүт өйдөбүллэригэр тирэҕирэн. Холобур, Арчы дьиэтигэр баран үөрэнээччигэ тымырдаайы баайаллар, бултуу-алтыы, балыктыы бараллар, о.д.а. Омук бэйэтин тыынын эйгэ оҥоруохтаахпыт дии санаан, көрдөөһүннэри саҕалыахха диэбитим.

2012 сыллаахха “Саха үөрэҕэ – оскуолаҕа” кинигэ таһаарбыппыт. Тэрис Айыы үөрэҕэр ыйдарынан баар өйдөбүллэри туһаммыппыт. Оҕо бастаан оскуолаҕа кэлэригэр – үөрэтиллээччи. Онтон үөрэнээччи буоларга үөрэнэр. Салгыы ситиһиилээх үөрэнээччи буолар, онтон “үөрэнээччи идэтин ылыы” 10-11 кылааска кэлэр.

Онон “Саха үөрэҕэ – оскуолаҕа” диэн бастакынан “Айыы Кыһатыгар” киирбитэ.

 

– Онтон “Сэргэлээх” оскуола-лаборатория аһыллыбыта...

– “Сэргэлээх” оскуолатыгар кэлэн бараммын ити үөһэ эппиппин дириҥэтэн, “Бэйэни күрүөлэнии” диэн баар буолуохтаах эбит диэҥҥэ кэллибит. “Мин тус бэйэм” диэн өйдөбүл кимиэхэ баҕарар баар буолуохтаах.

Оҕо үөскүүр кэмигэр таптал эйгэтигэр үөскүүр буоллаҕына, “мин тус бэйэм” диэн ис туруга кэһиллибэт, бөҕөх буолар диэн. Ол тыынын биһиги сүтэриэ суохтаахпыт. Оскуолаҕа кэлбит оҕону быраабыланан хааччахтыыр наадата суох диэбиппит. “Сэргэлээх” оскуолатыгар “хас биирдии оҕо санаата – кини бэйэтин санаата” диэни өйдүүбүт. “Эйигин кытары мин сөбүлэспэппин/сөбүлэһэбин” диэнинэн дьарыктар тус бэйэни кытта бараллар. Итини өйдөөн, атын оскуолалар киллэрэллэрэ буоллар сүрдээх үчүгэй буолуо этэ.

Оҕону кытта улахан киһи курдук кэпсэтэбит. Уруок буолбатах, дьарык буолар. 11 сылы быһа санаатын маннык этэн үөрэммит, дьарыктаммыт киһи олох ханнык да эйгэтигэр ситиһиилээх буолар. Манна эгоизм буолбатах, манна оҕо “эн итинник саныыгын, оттон мин эйигин кытта сөбүлэспэппин” диир. Бу барыта өйдөбүллэр ситимнэрэ буоллаҕа дии. Оҕо бэйэтин саастаахтарын кытта санаатын атастаһан, духуобунай баай оҥостор. Учуутал манна учуутал эрэ буолбатах, кини – уһуйааччы.

Саха үөрэҕэр тэҥ бырааптаах үс кыттааччы баар буолуохтаах: “Төрөппүт – үөрэнээччи – учуутал”.

Билиҥҥээҥҥэ диэри “уруок” диэн киэбинэн ыыта сылдьаллар дии. Ол билигин “уруок” диэн тас киэбэ хаалар, ол эрэн дьиҥнээх ис хоһооно “өй-санаа” уонна “дьарык” эйгэтэ буолуохтаах.

 

Умсулҕан оскуолата

– “Күн бүгүн оскуола олоҕор улахан уларыйыы буолла”, – диибит гынан баран, кини оскуола үлэтин тас өттүн уларытта: үөрэх былаана, бырагыраамата, ирдэбилэ, саҥа предметтэр, эбии үөрэхтэр, араас тэрил, үөрэтэр технологиялар...

“Сэргэлээх” лаборатория-оскуола араас уларыйыыны ырыҥалаан ырытан баран, “Айыы Кыһата” оскуолаҕа тэрийбит үөрэҕин сэһэнин ис хоһоонун дириҥэтэн, Күрүөлэнии/Умсулҕан – Олох оскуолатын үөрэҕин тэрийэр. Тус бэйэни сайыннарар үөрэх сэһэнэ – “киһини киһиэхэ төнүннэрии”, “омугу омукка төнүннэрии”. Оттон үөрэх тосхоло – хас биирдии оҕо олох ханнык баҕарар түгэнигэр бэйэтин иһийэн иһиллэнэн, кыаҕын сөпкө туһанан, бэйэтин өрө тардан таһаарар сатабыла сайдарыгар олус түһэрсии.

Оҕо олохтон үөрэнэр үөрэнээччи буолан бэйэтин кэмин ситиһиилээх киһитэ буола улаатарыгар “баара-суоҕа көмө” эрэ буолуу.

– Ити эппит кинигэлэргин көннөрү төрөппүт ааҕан туһаныан, олоххо киллэриэн сөп дуо?

Туһанар. Төрөппүттэр сүрдээҕин сэҥээрэллэр. Ол эрэн үксүгэр тас эрэ өттүн көрөллөр. Ис дьиҥэр киирэллэрэ буоллар, дьиэлэригэр-уоттарыгар, олохторугар киллэрэн иһиэхтэрин наада. Оҕону “кини кыра” диэн аһыммакка, тэҥнээх курдук тутуохха наада.

Кини кутун-сүрүн кэрбээн, тооротон иһэр, тус бэйэтин алдьатар олоххо эмиэ баар...

 

– Эн ити кэпсиириҥ барыта “идеальнай оскуола” дии. Атын орто оскуолаларга маннык сыһыан суох ээ...

Оннук. “Айыы Кыһата” оҕоҕо эргиллибит үөрэхтээһини бэркэ саҕалаабыта, билигин “Эркээйи” бырагырааматыгар пилотнай оскуола буолаары сылдьаллар, онон кинилэртэн элбэҕи эрэйиэххэ сөп.

 

«Эркээйи эргиирэ»

– Оттон билиҥҥи “Эркээйи эргиирэ” бырагыраама төһө олоххо киирэр кыахтаах дии саныыгын?

– Бастаан 1992 сыллаахха тахсарыгар “Саха омук култууратын тилиннэриигэ уонна салгыы сайыннарыыга оҕолору уһуйар эркээйи” диэн ааттааҕа. Бастакы ырытыһыылар саҕана “Эһиэнэ оҕоҕут ханна баарый?” диэн туран ыйыппытым. Кэнники “оҕону” диэн тылы киллэрэн биэрбиттэр этэ.

Иккис “Эркээйи” оҕото суох, барыта тэрээһин эрэ буолар кутталлаах дии санаатым. “Эркээйи” иккис тыыннанарыгар киирэн үлэлэспитим. Биһиги оскуолабыт уопутун иккис салааҕа толору таһаарар буоллаххытына диэн усулуобуйалаах этим... “Эркээйини” туох да куһаҕан диэбэппин эрээри, хайаан да оҕо тыына баар буолуохтаах дии саныыбын.

Орто дойдуга кэлбит киһи анала – тус бэйэтин духуобунай өйүн-санаатын сайыннарыыта. Киһи анала диэн бэйэтин кутун-сүрүн, ол эбэтэр үөтүүлээх күүһүн сайыннарыы. Киһини уларытыы буолбакка, киһи баар эйгэтин уларытыыны туруорса сатыыбын. Кини кутун-сүрүн кытта үлэлииригэр биһиги эйгэни эрэ тэрийиэхтээхпит. Ол эйгэбитин сатыыр киһинэн методолог учуутал буолар. Ити олоххо киириитэ бытаан буолуо эрээри, баҕа баар буоллаҕына, кыайыахха сөп.

Омук буоларбыт быһыытынан матырыйаалы барытын итэҕэлбититтэн ылабыт. Киһи маны барытын биир көрсүһүүгэ кэпсээн арыйбат эбит. В.С. Поскачина, А.А. Шишигина, А.И. Аржакова диэн учууталлар бааллар – ньымаларын тута сылдьаллар.

 “Уруок” диэн өйдөбүлтэн арахсан, “өй-санаа” уонна “дьарык эйгэтэ” диэҥҥэ киириэхтээхпит. Урут буоллаҕына барыта такайыы. Ол иһин урукку “Эркээйиттэн” атын “оҕолоох “Эркээйини” оҥоруохтаахтар диибин. Өскөтүн урут тахсыбыт “Эркээйи” бырагыраама саха омук төрүт култууратын уһугуннарар уонна уһугуннарбыт өйдүөлээх буоллаҕына (оччотооҕу кэм бэйэтин ирдэбилинэн), оттон бу билигин, олорор кэммит көрдөбүлүнэн, оҕо/эдэр ыччат үөтүүлээх (духуобунай) өйө-санаата уһуктан, тус бэйэтин сайдыы киэлитинэн сайыннарар эйгэтин тэрийэр сорук турар. Оҕону урукку курдук такайан иитии сайыннарыы буолбакка, оҕо сайдар эйгэтин тэрийии соруга турар.

Министэристибэбит аҥаардас бырагыраама олоххо киириитин эрэ буолбакка, оҕону оҕо курдук, омугу омук курдук сайыннарар политиканы ыытар эрэ буоллаҕына сатаныаҕа...

 

– Оннук табыллыан сөп дии саныыгын дуо?

Табыллыан сөп. Киһи толоругас. Үөһэттэн эттилэр диэтэхтэринэ толоруохтара.

Национальнай Концепция киирбитинэн киэн туттарбыт оруннаах. Омугу омук быһыытынан уһугуннарыы мантан саҕаламмыта.

 

– Наһаа үчүгэйдик саҕаланан баран, уостарга барбыта дии...

“Бырагырааманы оҥордубут, сөп буоллубут” диэбит курдук буолбута. Дьиҥэр, биһиги оҕону киһи, хаһаайын, дьиэ кэргэн уонна өрөспүүбүлүкэни сайыннарар сүрүн күүс быһыытынан көрбөппүт. Ол иһин хампаанньа курдук саҕаланан баран, умуллан, сүтэн хаалла. Биирдиилээн үлэлээччилэр эрэ бааллар.

 

– Билигин “Эркээйи эргиирэ” киирдэҕинэ, нууччатыйан хаалбыт оҕолорбутун төннөрүөхпүт дуо? Эн туох дии саныыгыный?

Тылы оҕо бэйэтэ, төрөппүт бэйэтэ талар эрээри, киһи киһи быһыытынан, бу сиргэ кэлбит сүрүн сыала – духуобунай өйүн-санаатын сайыннарыахтаах. Ол оннук ханнык баҕарар эйгэҕэ киллэриэххэ сөп. Эн бэйэҥ куккар суоҕу, эйиэхэ эппиттэрин да иһин, кыайан ылыммаккын.

Дьиҥэр, киһи анала – Сир ис хоһооно буолуу, олорор Орто дойдутун бэйэтин ис кутун-сүрүн кыаҕынан кини сокуонун кытта санаа түһүүтэ суох дьүөрэлэһэн олоруу: тус бэйэҕэ ис буолуу санаатын үөскэтии, тус бэйэҕэ үөрүнньэҥ быһыыны-майгыны ииттинии. Өссө ситэрэн биэрдэххэ, дьүөрэлэһэн эрэ буолбакка, сайыннаран – барҕардан. Ол төрдө-төбөтө – тус бэйэҕэ Таптал, Махтал, Эрэл санаа. Бу биһиги омукпут сүрүн сэһэнэ дии саныыбын. Ол үөрэх сэһэнэ буолан, оскуола аанын астар диэн баҕа санаа күүһэ улахан.

Сонуннар

Ордук ааҕаллар

Сыана үрдээһинэ
Сонуннар | 22.03.2024 | 18:00
Сыана үрдээһинэ
(2024 сыл олунньу ыйдааҕы көрдөрүүтүнэн)
Сергей:  «Уолаттар санаалара-оноолоро харахтарыгар көстөр»
Дьон | 21.03.2024 | 18:00
Сергей: «Уолаттар санаалара-оноолоро харахтарыгар көстөр»
Оҕо сылдьан разведчиктаах киинэлэри умсугуйан көрөрбүт, кинилэр курдук буолуохпутун баҕаран, сэриилээх оонньуурбут, саһа, сыбдыйа, сыылла сылдьан өстөөхтөрбүтүн самнарарбыт.  Разведчик диэн тылы иһиттэхпинэ, тута харахпар Штирлиц уобараһа көстөр. Кини өстөөхтөр уйаларыгар тиийэн, былааннарын, дьайыыларын биһиги дьоммутугар тиэрдэн, кыайыыны ситиһэргэ улахан кылаатын киллэрсэр.   Ол аата дьиҥнээх разведчик хайдах буолуохтааҕый? Кини боростуой саллаат...
Социальнай биэнсийэ эбиллэр
Сонуннар | 16.03.2024 | 18:00
Социальнай биэнсийэ эбиллэр
Муус устар 1 күнүттэн социальнай биэнсийэ 7,5 бырыһыан үрдүүр. Бу туhунан 262 N-дээх уурааҕы кулун тутар 5 күнүгэр Арассыыыйа Бырабыыталыстыбата бигэргэттэ. Индексация кээмэйэ ааспыт сылга биэнсийэлээхтэргэ олох таһымын алын кээмэйин улаатыытынан ааҕыллар. Бу төлөбүргэ анаан социальнай пуонда бүддьүөтүгэр 37,5 млрд солк. көрүлүннэ. Статитстика көрдөрөрүнэн, Арассыыйаҕа 4 мөлүйүөнтэн тахса киһи социальнай...
Рулет арааһын астыахха
Тускар туһан | 23.03.2024 | 10:00
Рулет арааһын астыахха
Бүгүн ааҕааччыларбытыгар астыырга чэпчэки уонна судургу, ол эрээри олус минньигэс уонна тотоойу сокуускалар ырысыаптарын бэчээттиибит. Бырааһынньыктааҕы сандалыгытын киэргэтиэхтэрэ, өрөбүллэргэ сонун бүлүүдэ буолуохтара.