Туруҥ-туруҥ, уһуктуҥ уонна уһугуннарыҥ!

Төрөөбүт тылбытынан суруйар суруналыыстар, бүтэй ааннары тоҥсуйар кэриэтэ, ийэ тыл суолтатын, дьылҕатын, кыһалҕатын туһунан тиһигин быспакка суруйабыт, араадьыйанан, тэлэбиисэринэн чоргуйабыт. Ол эрээри дьон-сэргэ билигин даҕаны ситэ өйдүү илик. Бары турумматахпытына, турууласпатахпытына, туох да тыас-уус тахсыбат диэн...

Соторутааҕыта Саха Өрөспүүбүлүкэтин Суруналыыстарын сойууһа “Балысхан сайдыы тылга сабыдыала: хайдах дьаһанабыт?” төгүрүк остуолу тэрийэн ыытта. Манна биир идэлээхтэр  мустан, санааларын сайа эттилэр, быыһанар-өрүһүнэр суоллары, ньымалары тобуларга сүбэлэрин холбоотулар.

Ааҕааччыта суох хаалар кутталланныбыт

СӨ Суруналыыстарын сойууһун бэрэссэдээтэлэ Галина Алексеевна Бочкарева:

– Көрдөрөр-иһитиннэрэр эйгэҕэ үлэлии сылдьар дьон балаһыанньа ыараханын билэбит. Сахалыы ааҕар, суруйтарар, тэлэбиидэнньэ сахалыы биэриилэрин көрөр, араадьыйаны истэр ыччат, оҕо аҕыйаан иһэр. Аны уонча сылынан, баҕар, бэчээт эйгэтин үлэһиттэрэ олох даҕаны ааҕааччыта суох хаалар кутталланныбыт. Ол иһин бары түмсэн аһаҕастык кэпсэтиэххэ, ырытыһыахха, санаабытын үллэстиэххэ, сүбэбитин холбуохха. Суруналыыстыканы төрдүс былаас диэн мээнэҕэ эппэттэр. Биһиги хамсааһыны саҕалыахха, бырайыакта толкуйдуохха, аахсыйата тэрийиэххэ диэн барыгытын түмтүм”, – диэтэ.

Сойуус бэрэссэдээтэлэ саха тыла тыыннаах хааларын, сайдарын туһугар үлэлии-хамсыы сылдьар дьоҥҥо күүс-көмө буолуохха диэн ыҥырда. Кини, бэл диэтэр, тыа сиригэр төрөөбүт тылын билбэт, нууччалыы эрэ саҥарар оҕо элбээбитэ уопсай кыһалҕа буолбутун бэлиэтээтэ. Кыра саастарыттан сахалыы аахпатах оҕолор улаатан баран ааҕыахтара дуо?

Чинчийии олоххо баары көрдөрөр

Дьокуускай куоракка ыытыллыбыт социолингвистическай чинчийии барыллаан түмүгэ барыбытын да эбии дьиксиннэрдэ. Ол эрээри сорох түгэн быыкаа да буоллар, эрэл кыымын күөдьүттэ.

Нина Иннокентьевна Иванова, филологическай наука доктора, РНА СС Гуманитарнай чинчийэр уонна хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар кыһалҕаларын үөрэтэр институт наукаҕа аҕа үлэһитэ:

– Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 134 тыһыынча үөрэнээччи баарыттан 66 бырыһыана саха тылын предмет быһыытынан үөрэтэр. Дьокуускай куоракка төрөөбүт тылынан үөрэнэр саха оҕотун ахсаана 2017/2018 үө.дь. нөҥүө сылыгар диэри 10622-тэн 10227-ҕэ диэри аҕыйаабыт. Ити ол кэмҥэ прокуратура бэрэбиэркэтин, кэтээн көрүүтүн кытта ситимниэххэ сөп.

Нина Иннокентьевна быйылгы чинчийиилэргэ тохтоото. Онтон аҕыйах сыыппараны холобурдуубут.

–  Куорат олохтооҕун 76%-на “Оҕо төрөөбүт тылынан саҥарбат буолла” диэбит. Ыйытыкка кыттыбыт дьонтон 51%-на “Ыччат ийэ тылынан саҥарбат буолла” диэн хоруйдаабыт. “Сахалыы кэпсэтэр ыыра кыараата” диэн 47,5%, “Судаарыстыба тыл өттүгэр ыытар политиката көдьүүһэ суох” 35% киһи хоруйдаабыт. Улуустар көрдөрүүлэрэ эмиэ маннык курдук.

“Саха тыла хайдах үөрэтиллиэхтээҕий?” диэн ыйытыылаахпыт. “Омугуттан тутулуга суох үөрэнээччи барыта саха тылын булгуччу үөрэтиэхтээх, үөрэтии кээмэйэ нуучча тылын кытта тэҥ буолуохтаах” диэн кыттааччы 49% этэр. “Саха оҕото барыта төрөөбүт тылын булгуччу үөрэтиэхтээх, атын омук оҕолоро баҕа өттүлэринэн” – 26% , “Омугуттан тутулуга суох үөрэнээччи барыта саха тылын үөрэтиэхтээх эрээри, саха тылын чааһа нуучча тылыттан аҕыйах буолуон сөп” – 11,5%, “Саха тыла баҕа өттүнэн эрэ үөрэтиллиэхтээх” – 11%, “Хоруйдуурбун ыарырҕатабын” – 2%.

“Үөрэх эйгэтигэр Конституция биэрэр быраабын толору туһанаҕын дуо?” диэн ыйытыылаахпыт. Дьокуускай куорат олохтооҕун 35%-на “Ситэри туһаммаппын” диэн хоруйдаабыт. Бу судаарыстыба өттүттэн ыытыллар политика көдьүүһэ суоҕун көрдөрөр.

“Төрөөбүт тылыҥ инникитин хайдах көрөҕүн?” диэн ыйытыылаахпыт. 2007 сылы кытта тэҥнээтэххэ, “Дьиксинэбин” диэччи 12-13%  элбээбит, “Улаханнык дьиксинэбин” диэччи 2 төгүл элбээбит. “Олох дьиксиммэппин” диэччи 2 төгүл аҕыйаабыт. “Хоруйдуурбун ыарырҕатабын” диир киһи эмиэ аҕыйах.

Биһиги тас көстүүбүтүгэр эрэ болҕомто уурар буоллубут. Ис тутулбут, духуобунаспыт суолтата түһээри гынна, национальнай өй-санаа умнууга барда дуу? Тилэхтэриттэн оройдоругар диэри сахалыы таҥастаах дьон оҕолорун, сиэннэрин кытта нууччалыы кэпсэтэ сылдьаллара баар көстүү. Тылларын сүтэрэ быһыытыйбыт омуктарга “Символическая функция языка” диэн чинчийээччилэр этэр буолбуттара ыраатта. Ити 90-с сыллар бүтүүлэриттэн 2000 сыл саҕаланыаҕыттан. Холобур, хакастарга, бүрээттэргэ төрөөбүт тыл символ эрэ быһыытынан хаалла диэн. Маннык көстүү биһиэхэ өтөрүнэн кэлбэтэр ханнык дии саныыр этим. Онтум субу тиийэн кэллэ, – диэн иһитиннэриитин түмүктээтэ.

Күдээринэ күүрээн буолбатын

Наталья Владимировна Михалёва-Сайа, саха норуодунай суруйааччыта:

– Балысхан сайдыы кэлэн иһэрэ биллэр этэ. Ол гынан баран үйэ саҕаланыытыгар Сахабыт сирин киэҥ нэлэмэн сирин саамай түҥкэтэх муннуктарыгар бу курдук түргэнник тилийэ сүүрэн кэбиһиэ диэн ким да санаабатаҕа буолуо. Сайдыы омук дьылҕатыгар кутталы үөскэттэ. Иэдээн буолан эрэр диэн өйдөбүлү көрдөрөр-иһитиннэрэр эйгэ үлэһиттэрэ бар дьоммут өйүгэр-санаатыгар, сүрэҕигэр тиийэрин курдук тиэрдиэх тустаахпыт. Бу куттал суоһаабытын хас биирдии ыал бэйэтин оҕотугар, сиэнигэр илэ көрөн олорор. Ол эрээри хайдаҕый? Биир ыал “мин оҕом сахалыы саҥарбат” диэн хайдах эрэ ситиһии курдук кэпсиир, нууччалыы уһуйааны туруорсар. Иккис төрөппүт син туруулаһа сатыыр, баҕар, кинигэ атыылаһан биэрэрэ буолуо, ол эрээри солото суоҕунан оҕотун кытта кэпсэппэт, “Тугу көрөн олорор былааһый, уопсастыбаный? Сахалыы оскуолалар тоҕо кыһаллыбаттарый? Сахабыт тыла өллө. Биһиги бүтэһик көлүөнэ буолан хааллыбыт. Оҕолорбут сахалыы саҥарбаттар” диэн долгуйар, санаатын этэр. Үһүс төрөппүт оҕотун кытта кэпсэтэр, бииргэ кинигэ ааҕар, үлэлэһэ сатыыр, ол эрээри оҕо тута сылдьар тэрилигэр хотторорго тиийэр. Бу аата сайдыы үүнэ-тэһиинэ суох кэлэригэр биһиги бэлэмэ суох эбиппит. Сыыппара эйгэтигэр төрөөбүт тылбытын кыайан киллэрбэккэ уонна оҕо өйүгэр-санаатыгар дьайар сөптөөх быһыыны-майгыны тэрийбэккэ хаалбыппыт. Ол эрээри оннук дии-дии олорбоппут. Идэлээх суруналыыстыка хайаан да сыал-сорук туруоран үлэлэһиэн наада. Быһаарыылаах кэмҥэ турууласпатахпытына, улахан сүтүк тахсар кыахтаах.

Ийэ тыл уонна ийэ өй быстыспат ситимнээхтэрин туһунан өйдөтүү үлэтэ барбат буолбатах, барар. Ол гынан баран барыта ситимэ суох. Бу туһунан үгүһү толкуйдаатым. Оҕо гаджеттан тоҕо сахалыыны кыайан булан көрбөтүй? “Айар” кинигэ кыһата үгүс дьэрэкээн кинигэни таһаарар. Ыаллар кытта турунан мультик оҥоро сатыыллар. Кыһаллар дьон элбэх. Ол гынан баран бу саба халыйан кэлбит иэдээни тоҕо кыайан тохтоппоппутуй? Итиннэ төрдүн көрдөххө, маннык. Биһиги улаатарбыт саҕана өйбүтүгэр-санаабытыгар сөптөөх литература баар этэ. Ону ылынар этибит, дьоруойдар нөҥүө аан дойдуну анаарарбыт, үтүөнү-куһаҕаны араарарбыт. 70-с сылларга саха суруйааччылара бары оҕолорго аналлаах айымньылаахтар этэ. Тоҕо диэтэххэ анал күрэхтэр тэриллэллэрэ. Ол иһин араас аатынан туох баар номинацияҕа киирсэллэр эбит.

Оҕо литературата баар эрээри, билиҥҥи оҕо кэрэхсиирин курдук суруллубатах диэн этиэхпин баҕарабын. Ону сайыннарыыны атын кэрдиис кэмҥэ таһаарар сорук туруохтаах.

Сайа суруйааччыларга, айар дьоҥҥо үчүгэй күрэхтэри биллэрэн, оҕо олоҕугар киирэн кэлэр персонажтар айыллыахтаахтар диэн этии киллэрдэ. Кини Саха сиригэр IT хайысхата кэскиллээҕин бэлиэтээн туран, сахалыы тыыны киллэрэргэ улаханнык көмөлөһүөхтээх диэн санаатын эттэ.

Олоҥхолуур, оһуохайдыыр оҕо, ыччат элбэх. Кинилэри тэлэбиисэргэ көрдөрүөххэ, кэпсиэххэ диэн тыл көтөхтө. “Мультик оҥорор дьон баар эрээри, матырыйааллара суох, кэмчи, биирдиилээн тэрилтэлэр араас оонньуурдары оҥорон таһаараллар. Кинилэри салалта өйүүрэ буоллар”, – диэн баҕа санаатын үллэһиннэ.  “Маннык кэпсэтиилэр
тустаах уонна дьиҥнээх дьаһалларынан ытаһаланан испэтэхтэринэ, күдээринэ күүрээн. Дьон-сэргэ онтон сылайда, дьиҥнээх дьаһал баар буолуон баҕарар”, – диэтэ.

Үөрэх кинигэлэрэ билиҥҥи оҕоҕо сөбө суохтар

Николай Александрович Крылов, суруналыыстыка бэтэрээнэ:

– Билиҥҥи оҕону мульткиинэ иитэр эбит. Оҕолорбут нууччалыы саҥараллара уһуйаан иитээччитин “үтүөтэ” буолбатах. Ил Дархан дьокутааттарга туһаайыытыгар саха киинэтин үгүөрүтүк үбүлүүргэ диэн дьаһайда. Сахабыт киинэтэ аан дойдуга аатырда. Онуоха сахалыы мультиктары оҥорууга үлэ барыан наадатын, үөһэттэн өйөбүл баар буоларын туһунан истэбин.

Сиртэн быга илик быыкаа оҕолор олоҥхолуулларын, итиччэ үлүгэр бөдөҥ айымньыны хайдах өйдөрүгэр туталларын сөҕөбүн. Ол аата оҕолорбутун сахалыы үөрэтэр кыахтаах эбиппит. Онно тэлэбиидэнньэ улаханнык көмөлөһүөн сөп.

Билиҥҥи дьахталлар оҕолорун кытта сахалыы кэпсэппэт буолан хааллылар. Дьиҥэр, дьахтар института киэҥ. Олор оҕону сахалыы саҥардар үөрэҕи, дьарыгы, хамсааһыны тэрийиэхтэрин сөп. Чахчы төһүү күүс буолуо этэ дии саныыбын.

Быйыл нууччалыы, сахалыы булкуллан хаалбыт сиэммин оскуолаҕа илдьибитим, саха тылыгар хайдах даҕаны сатаан үөрэниэ суох. Инньэ гынан, “саха суруналыыстыкатын бэтэрээнэ” дии олорор киһигит сиэнин нуучча кылааһыгар биэрдэ. Дьэ, саат-суут буолбат дуо, доҕоттор?! Сахалыы, нууччалыы булкуллан хаалбыт, үксүн нууччалыы саҥарар билиҥҥи оҕоҕо сахалыы үөрэнэр кинигэлэрбит сөп түбэспэттэр эбит дии санаатым. Хайдах даҕаны даҕааһын ааты, дьуптуону үөрэтиэ суохпут. Саха тылын грамматикатын үөрэтимэҥ диэбэппин. Ол эрээри арыый өйдөммүттэрин кэннэ уонна саха тылыгар дьоҕурдаах оҕолору туспа үөрэтиэххэ дуу? Саатар кэпсэтии тылыгар үөрэтэ сатыахха. Оннук учебниктары оҥорон таһаарыаҕыҥ диэн толкуйдуубун. Ону сэргэ оҕо хаһыаттарын туһаныаҕыҥ диэн этиилээхпин. Тэлэбиидэнньэҕэ сиэри-туому үөрэтэр биэриилэри сөргүтүөххэ.

Кини ийэ тыл туһугар үлэлиир-хамсыыр дьону, тэрилтэлэри түмэр биир тэрилтэни тэрийиэххэ, салалтаҕа туруорсан, үптээх-астаах, харчылаах гыныахха диэн этиилээх.

Николай Александрович үөрэх кинигэлэрин судургутутуохха, методиканы хос көрүөххэ диэн этиитин төгүрүк остуол кыттааччылара өйөөтүлэр.

Дьылҕабыт быһаарыллан эрэр...

“Кыым” хаһыат сүрүн эрэдээктэрэ Иван Иванович Гаврильев, почта чахчыларыгар олоҕуран, сахалыы хаһыаттар, сурунааллар төһө ахсаанынан тахсалларын, кэнники сылларга сурутуу ортотунан 5 төгүл түспүтүн холобурдаата. “Дьылҕабыт быһаарыллан эрэр курдук”, – диэн дьиксинэрин биллэрдэ.

– Дьон үлэлиэн баҕарбат буолла. Хаһыакка суруйтарыан, ону ылан ааҕыан кэриэтэ, тиэрэ түһэн сытан араадьыйаны истиэҕэ, төлөпүөнү талкыйыаҕа. Аны туран, кэнники икки сылга ыарыы туруоҕуттан сааһырбыт, биһигини ааҕар дьоммут кииппэнэн барар буоллулар... 

Казахстаҥҥа тиийэ сылдьан, учуонайдары кытта билсибитим. Тылбытын хайдах чөл туруктаах хаалларабыт диэн кэпсэппиппит. Онно биир киһи: “Дьиҥинэн, итиннэ туох даҕаны күүстээх үлэ наадата суох”, – диэбитэ. Бэрэсидьиэннэрэ Нурсултан Назарбаев судаарыстыбаннай дуоһунастарга казах тылын билии булгуччулаах диэн ыйаахха илии баттаабытын кэнниттэн нуучча уобаластарыгар кытта киһи барыта баҕаран туран казах тылын үөрэтэр буолбутун, балаһыанньаны аҥаардас биир ыйааҕынан көннөрүөххэ сөп диэн көр-күлүү курдук кэпсээбитэ.

Билигин биһиэхэ даҕаны быыбарданар дуоһунаска сахалыы билбэт киһини ким да талбат буолла. Итинэн даҕаны куоһурдар бааллар.

Сорох төрөппүттэр оҕобут кэскилин сарбыйабыт диэн өйдөөбөттөр. Ону нууччалыы контенынан, араадьыйанан, тэлэбиисэринэн тохтообокко дьаҥсыйдахха, син туох эрэ өйдөбүл киириэ эбитэ ини.  

Иван Иванович ийэ тылбыт күүһүн букатыннаахтык сүтэрэ илигэр эрэнэрин эттэ. 

Нууччалыы суруйуҥ...

Николай Николаевич Павлов-Халан, Сахалыы Бикипиэдьийэ төрүттээччитэ:

– Кырдьык, саха суруналыыстыката доҕолоҥноото. Кини ийэ тылбытын үөрэтэр далаһабыт, тулааһыммыт буолуохтаах. Ол иһин бэйэбит хаһыаттарбытын, сурунаалларбытын өйүөххэ. Сахалыы суруйар суруналыыстар, уһуктуҥ! Үлэтэ суох хаалар туруктааххыт. Дьону уһугуннарыҥ! Эһиги ийэ тыл кыһалҕатын туһунан нууччалыы суруйуҥ, дьон болҕомтотун тардыҥ диэн ыҥырабын. Бу сахалыы саҥалаахтар эрэ кыһалҕабыт курдук буолла...

Түмүк оннугар

Бэйэтэ да инчэҕэй тирбэҕэ быстыбатынан үлэлии-хамсыы олорор, Халан эппитинии, “доҕолоҥнообут” сахалыы бэчээт тыыннаах хаалыа, ийэ тыл саргытын салайсыа дуо? Өрүһүнэр-быыһанар суолу тобулуохпут дуо?     

Төгүрүк остуолга үгүс этии киирдэ, бэрт дириҥ ис хоһоонноох кэпсэтии таҕыста. Этиллибит тыл иһиллибэт буолбат. Суруллубут суоруллубат. Ол эрээри бу барыта салгыҥҥа ыйанан хаалбакка, чахчы дьиҥнээх дьаһалларынан олоххо киириэ диэн эрэнэбит. Онуоха сөптөөх сүбэ-соргу ылылынна.

СИА түһэриилэр

Дьиэттэн саҕалыахха

Борис Николаев, СӨ үтүөлээх суруналыыһа

Бу кэнники сылларга төрөөбүт сахабыт тыла сүппэтин туһугар өрөспүүбүлүкэбит үрдүкү салалтатыттан саҕалаан араас өрүттээх тэрээһиннэр, хамсааһыннар бара сатыыллар даҕаны, тус бэйэм көрүүбэр, күттүөннээх түмүк көстүбэт курдук.
Төрөөбүт тылым, төрүттэммитэ 100 сылын туолбут сахалыы тыллаах хаһыаттар инники дьылҕаларын туһунан онтон-мантан ойута тутан быстах санааларбын үллэстээри гынабын.

Оҕо тэрилтэтигэр саҥа барбыт, саҥа тылланан эрэр оҕо үксэ оннооҕор биһиэхэ, тыа сиригэр, оҕо тэрилтэтигэр (дьыссаат) сырытта даҕаны, аҕыйах хонугунан нууччалыы эрэ чубугуруур буолан кэлэр. Дьэ, бу үчүгэй дуу, куһаҕан дуу?.. Чэ, ити мин соһуйбучча, сөхпүччэ этэбин. Оттон анал үөрэхтээхтэр туох дииллэрэ буолла? Аны ол кыраларыҥ, ол уһуйааннарыттан кэлээт, улахан этиһиинэн-охсуһуунан син биир суотабайдарын үрдүгэр түһэллэр. Төрөппүт эрэйдээх хайыай (үгүстэрэ дии саныыбын), бопсубута буолан баран, биэрбитин бэйэтэ да билбэккэ хаалар. Киэһэҥ оннук бүттэҕэ. Уонна кэлэн дьэ хаһан оҕону сахалыы саҥарарга үөрэтэбит? Суох бөҕө буоллаҕа, үксүгэр оҕо бэйэтэ дьаалатынан сылдьара мэлдьэх буолбатах.

Хаһыат тыла хайдаҕый?

2015 сыл ахсынньы 22 күнүгэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатынан бигэргэммит «Сахалыы таба суруйуу тылдьыта» диэн бигэргэммитэ. Хаһыат үлэһиттэрин булгуччу ити тылдьытынан үлэлиигит диэн быһаччы ирдэбил турбута. Бастаан утаа бары даҕаны, «иһиттибит-истибэтибит» диэбиттии, төһө даҕаны олуона соҕус курдук буоллар, бары тылдьыты туттан барбыппыт. Ордук «кыымнар» күүскэ «сахатыйбыттара», билигин да онтуларын илдьэ сылдьаллар.

Дьэ били, улуу классик суруйааччыбыт, саха сэбиэскэй литературатын  аксакала  Амма Аччыгыйа өссө оччолорго, бэйэтин кэмин саҕана: «Наһаа толоос сахатымсыйыы, аһара түһүү баар. Ордук тыл боппуруоһугар. Бэрт дьон сотору нууччаттан киирбит тыллары уларыталлара буолуо»,- диэбиттээҕэ дии. Оҕонньор уот харахха эппит буолбатах дуо?

Кырдьык, национальнай хаһыат ханна тахсарынан ол эрэгийиэн тылын-өһүн сайыннарар, байытар, дьоҥҥо үөрэтэр аналлаах буоллаҕа дии. Урут маннык кэпсэл баар этэ. Оскуола ортоку кылааһын оҕолоро биирдэ бэйэлэрин икки ардыларыгар тыл хайдах суруллуохтааҕын мөккүспүттэр, онтон биир оҕо олорон-олорон баран: «Оттон ол тыл хаһыакка маннык суруллубут этэ дии»,- диэбит. «Ээ, оччоҕо сөп. Мөккүөр бүттэ»,- диэн буолбут. Дьэ, хайдаҕый, оччолорго дьон хаһыаты оннук өрө тутара, киниттэн үөрэнэрэ, итэҕэйэрэ.

Өһүргэс буолбатах, урукку хаһыаттарга дьиҥнээх тыл маастардара, суруйааччылар үлэлииллэр эбит. Дьэ ол да иһин оччотооҕу хаһыаттар тыллара-өстөрө уус-уран, ол да иһин умсулҕаннаах, ордук ааҕыллымтыа буолаллара. Оттон билиҥҥи хаһыат үксэ олус официальнай, ууһа-урана суох. Ол иһин үгүстэри умсугуппат буолуон эмиэ сөп. 

Ааспыт нэдиэлэҕэ төрөөбүт тылын туһугар туруулаһан үлэлии сылдьар өрөспүүбүлүкэ Суруналыыстарын сойууһун салайааччыта Галина Бочкарева тэрийиитинэн «Балысхан сайдыы тылга сабыдыала: хайдах дьаһанабыт?» диэн төгүрүк остуолу тэрийэн ыыппыт. Онно төрөөбүт сахабыт тыла бүгүн көрсөр кыһалҕаларын, ыччаппытыгар гаджет, ютуб, араас социальнай ситимнэр сабыдыалларын, оҕоҕо аналлаах сахалыы кинигэ, хаһыат-сурунаал, киинэ тэлэбиидэнньэ, араадьыйанан биэриилэр тустарынан кэпсэппиттэрэ. Туох кэпсэтии тахсыбытын хаһыаттар бэчээттиир инилэр. Онтубут биһиэхэ, Сунтаарга, нэдиэлэтэ суох кэлбэт.

Кумааҕы хаһыат сүрүн суолтата диэн, бастатан туран, төрөөбүт төрүт тылы дьоҥҥо-сэргэҕэ тириэрдии, иҥэрии буолуохтаах дии саныыбын. Бассаабы батыһымыахха, үтүктүмүөххэ. Онто да суох аныгы хаһыат олус «сэбэримиэннэй» буолан эрэр курдук. Чэ, ол, баҕар, буоллун. Аныгы олох ирдэбилэ буоллаҕа буолуо. Ол эрээри сахалыы тылбыт барахсан самныбатар, кини ууһа-урана, мүөтэ, кырааската сүппэтэр, симэлийбэтэр ханнык этэ.

Урукку өттүгэр «Сахабэчээт» тэрилтэ тэрийиитинэн улуустар хаһыаттарын тутулун, тылын-өһүн көрүү-билии, ырытыы, ыйыы-кэрдии баар буолара. Онно сөптөөх үлэһиттэр да бааллара. Билигин, хомойуох иһин, ити пандемия эбии буолан, улуустар хаһыаттарын кытта үлэ «куйаар ситиминэн» суруйсуунан эрэ муҥурданар. Чэ, быһата, кумааҕы хаһыат иккис былааҥҥа үтүрүллүбүтэ мэлдьэх буолбатах.

«Төрөөбүт саҥатын

Таптыыры билбэтэх –

Бэйэтин ийэтин

Оҕото буолбатах!» -

диэн мин хоһоону суруйар идэлээх, учуонай истиэпэннээх доҕорум быһаччы этэн турар диэбиттээҕэ саха биллэр улахан бэйиэтэ Петр Тобуруокап.

Петр Николаевич: «Биһиги оҕолорбут барахсаттар кэрэттэн кэрэ, дэгиттэр сайдыылаах дьон буолалларыгар ис сүрэхпититтэн, дириҥ дууһабытыттан баҕара баҕарабыт, кинилэргэ улахан хоромньуну, атаҕастабылы оҥоробут. Ол тугуй? Оҕону бэйэтин төрөөбүт тылынан саҥардыбакка, төрөөбүт тылыгар, сахатын тылыгар үөрэппэккэ, хаалыы, матарыы хомолтолоох чахчыта баар»,- диэбитэ.

Биир бэйэм мантан инньэ төрөөбүт тылбыт дьылҕатын аһаҕастык этэртэн дьиксинэр буоллум. Аны уонча сылынан хайдах буолуой? Төрөөбүт тыла суох омук омук буолбат дииллэр. Ама оннукка тиийиэхпит дуо? Ханнык да суут-сокуон, этэргэ дылы, арбаҕастаах даҕаны абыраабат туругар тиийэн эрэбит курдук. Дьиҥинэн, билигин урукку курдук ким да боппот ээ. Барыта бэйэбититтэн эрэ тутулуктаах.