Туолбут ый

Кэтэстэххэ бытаан, уһун кыһыннара син этэҥҥэ ааһан, сотору сандал саас сыыйа-баайа сандаарыйан тиийэн кэлбитэ. Эдэр ыаллар олохторо ол эрээри сүнньүттэн уларыйбатаҕа. Байбаас син да иһэрэ-аһыыра. Тууна кэргэнин маныырыттан олус илистибитэ. Ыам ыйын чаҕылхай биир бэлиэ күнүгэр аны хат буолбутун билбитэ. Үөрүөн дуу, хомойуон дуу билиминэ сылдьан, баарынан,  биир сарсыарда кэргэнэ уһуктаатын кытта, кэпсииргэ санаммыта.

-Байбаас, иһит эрэ, мин хат буолбуппун, хайыыбыт?-диэн сэрэнэн, кэргэнин суорҕанын көннөрө-көннөрө, аргыый аҕай ыйыппыта.

-Туох диигин? Хат да? Эс, хайдах буоллуҥ!? Ону?! Хайаары гынныҥ? Төрөөрү гынаҕын дуо?!-диэт,   Байбааһа суорҕанын туора хаһыйаат, оронугар олоро биэрбитэ.

-Оттон... тыыннаах дууһаны...-диэн Тууна тугу эрэ саҥа саҥарыах курдук буолан истэҕинэ, Байбааһа кэргэнигэр эргиллэ биэрбитэ да, кэтэҕин аһыттан ылан, умса сыттыгар умса баттаабыта.

-Хайдах баар гыммытыҥ да, оннук суох оҥор! Өйдөөтүҥ?! Нэһиилэ айгыстан төрөөн бараҥҥын, хааныҥ баран дьон бөҕөтүн аймаабыккын умна оҕустуҥ дуо, ама!? Билигин уонна биир оҕоҕун сатаан көрбөккө сылдьаҥҥын, өссө иккис оҕолоноору гынаҕын да, акаары дьахтар!-диэт, Тууна эрэйдээҕи туора садьыйан кэбиспитэ.

Тууна улаҕа диэки токурус гынаат, ыарыытыттан буолбакка, абатыттан сык гына ытаан сыҥсырыйан барбыта.

- Оҕоҕун түһэттэр, онон бүтэр! Тур! Аһат, сымыйанан айгыста, араастаан ытаабыта буолан атаахтыы сытыма! Табахтаан киириэхпэр дылы аскын бэлэмнээ!-Байбаас силбиэтэммитинэн туран таҥнан барбыта.

Кэргэнэ таһырдьа ааны сабан тахсаатын кытта, Тууна эмискэ төлө баран маккыраччы ытаан барбыта. Онтон эмискэ ах баран,  ытыырын кыатана сатыы-сатыы, хараҕын уутун туора-маара хаһыйбыта, оронугар олоро биэрбитэ. Салгыы эрчимнээхтик ойон туран сымыһаҕын быһа ытыран, сыҥыргыы-сыҥыргыы таҥнан барбыта. Бу бириэмэҕэ  мас оронугар утуйа сыппыт Мааһыҥката хамсаан, уһуктан кэлбитэ.  Саҥата суох оронугар чөкөллөн олорбута, тугу эрэ өйдөөбүттүү, ийэтин өр соҕус кыҥастаһан көрбүтэ. Салгыы аа-дьуо оронуттан түһэн, хааман тоотоллон кэлбитэ уонна ийэтэ арбайбыт баттаҕын көннөрө-көннөрө:

-Ийээ, таама...таама, ийээ чээ,-дии-дии быкка тарбахтарынан ийэтин баттаҕын көннөрбүтэ буолбута. Онтон ийэтин сирэйин өҥөйөн көрөөт, ыга сыстан, кууһан ылбыта.

-Ии, оҕом сыыһа, аһынар киһи эн эрэ бааргын миигин. Бу күн сиригэр саамай чугас, күндү киһим. Хаһан эрэ эн да биһиги туохтан да куттаммат, чуумпу олоххо олоруохпут. Бээ, туруохха, аҕаҥ аскын тарда илииккин дуо диэн кыыһырара буолуо билигин,-Тууна түргэн-түргэнник туран таҥна охсон, кыыһын көтөхпүтүнэн куукунатыгар тахсан, ас бэлэмниир түбүккэ түспүтэ.

***

Сарсыҥҥытыгар Тууна хара сарсыардаттан оҥостон балыыһаҕа барбыта. Балай да өр уочаракка олорбута. Бу олорон эрэ иһигэр баар, саҥа үөскээн эрэр киһитин ис-иһиттэн аһынан, олус күүскэ уйадыйан кэлбитэ.

Бырааска да киирэн барытыгар аат эрэ харата эппиэттэһэ олорбута, ол да буоллар, Байбааһын сорудаҕын быһа гыммакка, “оҕобун түһэттэрэбин” диэн хос эргитэн аҕалан, биири биһэ олорбута. Аҕамчы көрүҥнээх быраас дьахтар кыыс саппаҕырбыт сирэйин-хараҕын көрөн олорон эрэ эмискэ:

-Эн төрүөххүн баҕарбат сүрүн биричиинэҕин эт эрэ, -диэбитэ.

-Оттон... бастакыбын ыараханнык оҕоломмутум уонна оттон... кэргэним букатын баҕарбат,-диэн баран Тууна умса көрөн кэбиспитэ.

-Билигин оҕо түһэттэрэр көҥүллэммэт, улахан гинекологическай биричиинэлээх эрэ буоллаххына биирдэ. Анализтаргын туттарбытын кэннэ көрүөхпүт. Ол эрээри срогун да ырааппыт, онон төрүүргэр тиийэҕин,-диэн баран быраас кыыһы кыбыс-кытаанахтык көрөн кэбиспитэ.

         Балыыһаттан дьиэтигэр төннөн кэлэн баран, быраас туох диэбитин Байбааһыгар кэпсээбитэ. Онуоха киһитэ саҥата суох истэн баран:

-Куоракка да киирэн түһэртэриэҥ. Мин барытын ыйыталаһан, билэн сылдьабын. Харчы эрэ наада,-диэбитэ.

Кэргэнин бэрт судургу быһаарытын истэн, Тууна иһигэр  олус кыһыйбыта. Олоҕор маҥнайгытын хайдах эрэ утарылаһыах санаата кэлбитэ. Хараҕа ууланан, кэргэнин уун-утары көрөн олорон:

-Оттон, Байбаас, арай төрөөтөхпүнэ? Тоҕо табыллыбатый?  Бэйэлээх бэйэҥ оҕоҕун өлөрөөрү гынаҕын дуо?-кэлэйбиттии Тууна кыланар аҥардаах саҥарбытын бэйэтэ да өйдөөбөккө хаалбыта.

-Туох диигин? Миигин өссө өлөрүөхсүт диэри гынаҕын дуо, эн!? Ону-маны туойа олорбуккун  үчүгэй аҕайдык!- диэн бардьыгынаабытынан Байбааһа ойон турбута да, Туунаны баттаҕыттан ылан сиргэ соһон түһэрбитэ. Кыыла турбут эр киһи туох түбэһиэх кэргэнин кулупаайдаан баран, Мааһыҥка маккыраччы ытаан барбытыгар биирдэ тохтообута. Онтон кыыһын өйдөөн көрөн, биир кэм таныытынан тыынан аҕылыы-аҕылыы: 

-Сүөһү баара, ону-маны сымыйанан буолар-буолбаты туойаҥҥын, киһи хаанын иһэн аҕай эрэҕин! Оҕоҕун куттааҥҥҥын, бу дьаабылана сыттаххын! Куоракка киирэҕин, онон бүтэр! Тур!-диэбитинэн нэһиилэ үнүөхтүү сытар Туунананы сулбу тардан, туруору ойутан туруорбута. Онтон  ытаан мэрбэллэн турар Мааһыҥкатын көтөҕөн ылан:

-Ийээ, каака, акаары, куһаҕан чүөчэ,  аҕаҥ тылын олох истибэт. Куттаныма, оҕом сыыһа, билигин ньам-ньам, аһыахпыт. Уоскут кыыскын!-  диэн баргыатаат, кыыһын ийэтигэр туттаран кэбиспитэ уонна дэлби куттаммыт оҕотун сиирэ-халты иэдэһиттэн сыллаан ылбыта.

Тууна ситэ туох буолбутун өйдөөбөккө, уолуйа куттанан, кыыһын көтөхпүтүнэн, тута куукунатыгар сүүрбүтэ. Хараҕын уута биир кэм тохтоло суох халыйарын, халаатын саҕатынан сотто-сотто, билиитэттэн миинин арааран, этин хостоон, миинин хоторон бараахтаабыта.

***

Аҕыйах хонон баран Байбаас Тууналаах Мааһыҥкатыгар такси сакаастаан, хас эмэ хонугу мэлдьи эдьиийин Биэрэни кытта кэпсэтэн,  куоракка ыытар буолбута. Таксига дьонун олордо туран “Тууна, ол-бу буола сылдьаайаххыный? Киһи тылын иһит. Кэпсэппиппит курдук оҥотторон баран биирдэ кэлэҕин” диэн маас-таас курдук этэн кэбиспитэ.

Бу аҕыйах хонук Туунаҕа барыта түүл-бит курдук ааспыта. Хаһааҥҥыта эрэ Байбааһым, кэргэним диир киһитэ киниэхэ букатын туора киһи курдуга. Дууһата муунтуйан, бүүс-бүтүннүү кураанахсыйан хаалбыт курдуга. Айаннаан иһэн сахалыы намыын ырыаны истэ олорон, кыыс төбөтүгэр араас курус санаалар кииритэлээн барбыттара. Такси иһигэр күө-дьаа кэпсэтэр дьон саҥатын истэ-истэ, хайдах эрэ олус ымсыыра санаабыта. Эчи, бу дьон дьоллоохторун, көҥүл саҥара-иҥэрэ, кэпсии-ипсии, күлэ-үөрэ сырыттахтарын.  Арай мин, дьоло суох сордоох, маннык кэлэр сирим кэлии үүтэ, барар сирим баҕана үүтэ буолан олордоҕум. Эмиэ да дьонноох эрээри тыыннаах тулаайаҕа курдукпун. Тоҕо мин кэргэммиттэн куттанарбын, кырбанарбын кимиэхэ да кэпсээбэппиний? Тоҕо?  Куттал... син биир барыта кутталга кэлэн сөһүргэстиир эбиппин. Мин курдук атаҕастанар, көҥүллэрэ быстыбыт, кутталга олорор дьахталлар бу аан дойду үрдүгэр хас эмэ сүүһүнэн тыһыынчанан буоллахтара. Саатар, биирдэрин эмэ кытта билсэн, кэпсэппит, сүбэ көрдөөбүт киһи баар инии... Чэ, ол эрээри эмиэ  даҕаны киһи олоҕо үөһэттэн суруллан кэлэр дииллэр дии. Маннык ыйаахтаах, дьылҕалаах бу күн сиригэр ананан төрөөтөҕүм. Урукку олохпор туох эрэ улахан аньыылаах-харалаах буоламмын, маннык ньүдьү-балай олоххо тигистэҕим. Кырдьык, барытыгар бэйэм буруйдаахпын... быһыыта. Барыта буолуохтаах буолан истэҕэ.