06.03.2020 | 08:38

Сибиинньэ уонна көтөр сааҕын хайдах туттуохха?

Ааптар: Киин Куорат
Бөлөххө киир

Мин Дьокуускай куорат туонатын даачаһыттарын ахсаанын хаҥатыспытым  хас да сыл  буолла.

Даачаҕа олорор ыал сирин сайыҥҥы уу ситимиттэн сиигирдэр, электрическай уотунан туһанар, маҕаһыыннартан сиэмэ талыытын атыылаһан ыһар,  отонноох үүнээйилэри олордор, араас химическай уонна биологическай эбиликтэри туттар. Этэргэ дылы, сүрэхтээх киһи тугу баҕарар үүннэриэн сөп. Ол эрээри кэнники кэмҥэ даачаларга уонна уонна ыаллар олбуордарыгар үүнүү мөлтөөн эрэрэ харахха быраҕыллар. Итинник көстүү бааһынай хаһаайыстыбаларга уонна тэриллиилээх хаһаайыстыбаларга эмиэ баар. Оннооҕор айан суолунан ааһан истэххэ, Тулагы уонна Жатай бааһыналарын үүнээйилэрин туруга киһи хараҕар хобдох хартыына буолан көстөр. Ол  сүрүн биричиинэтэ – органическай уоҕурдуулары киллэрии суоҕуттан.

    Сэбиэскэй кэм  саҕана 1980-1990 сыллардаахха  улуустарга «Сельхозхимия» диэн тэрилтэлэр сир быйаҥын тупсарыыга сөҕүмэр үлэни ыыппыттара: бааһыналарга балбаах таһаллара, торфаны хостоон компост араас көрүҥнэрин оҥороллоро, минеральнай уоҕурдуулары киллэрэллэрэ, хара тыаны солоон бааһына сирэ таһаараллара, ходуһалары дулҕаттан, талахтан ыраастыыллара. 1986 сыллаахха бааһыналарга 857 тыһыынча тонна органическай уоҕурдуулар таһыллыбыттара, 1980-1990 сылларга уоҕурдуллар сир иэнэ сылга ортотунан 55-58 тыһ. гектарга тэҥнэһэрэ, эбэтэр уон сыл устата 550-580 тыһ. гектар иэннээх бааһынаҕа уонна ходуһаҕа уоҕурдуу киллэриллибитэ.

Билигин хартыына чыҥха атын. Тыа сиригэр сүөһү ахсаана биллэрдик аччаан, ноһуом тахсыыта кэмчи. Сорох бөһүөлэктэргэ сүөһү сааҕын саппааһа олохтоохтор көрдөбүллэригэр эппиэттээбэт.  Балбааҕы уонна киини аһара ыарахан сыанаҕа атыылыыллар, ол иһин табаардарын барыыта мөлтөх.

Дьокуускай куоракка уоҕурдууга туттуллуон сөптөөх сибиинньэ уонна көтөр сааҕын саппааһа элбэх. Хатастааҕы свинокомплекс уонна Дьокуускайдааҕы көтөрү иитэр фабрика саах харайар сирдэрэ туолан тураллар. Мархатааҕы сибиинньэ иитэр ферма күҥҥэ уонунан тонна сааҕы таһаарар. Бу кии курдук курулаабыт сүүһүнэн тыһыынча тонна сааҕы торфаны кытта булкуйан туһаҕа таһаардахха, улахан көдьүүстээх буолуо этэ.

Аспирантураны бүтэрбит, кэлин тыа хаһаайыстыбатын наукатын дуоктара буола үүммүт Айаал Иванович Степанов 1993 с. торфа уонна көтөр сааҕа компостарын үүнүүнү үрдэтэр дьайыыларын сиһилии үөрэтэн бэчээккэ таһаарбыта. Саха сиринээҕи агрохимстанция үлэһиттэрэ ыыппыт чинчийиилэринэн, Дьокуускай куорат сиригэр 1,5 мөл. тонна күөл былыыга уонна торфа саппааһа баара биллэр. Куорат дьаһалтатын тыатын хаһаайыстыбатын управлениета урбаан эйгэтин кытта биир сүбэ булан, сибиинньэ уонна көтөр сааҕын торфанан, былыыгынан компостаан оҥорууга уонна атыылааһыҥҥа турунара билиҥҥи кэм мүлчүрүйбэт ирдэбилинэн ааҕыллар. Бу боппуруос сөптөөхтүк быһаарылыннаҕына,  Туймаада хочото күөх сирэмэ өссө силигилиэ, тупсуо.

Максим Афанасьев, экономика наукатын кандидата, учуонай агроном

Сонуннар

Ордук ааҕаллар

Бобёр: «Үрдүк Айыылартан эрэ көрдөһөҕүн, ханнык да хамандыыр кэлэн быыһаабат»
Дьон | 09.05.2025 | 14:00
Бобёр: «Үрдүк Айыылартан эрэ көрдөһөҕүн, ханнык да хамандыыр кэлэн быыһаабат»
Анараа хас биир күн күндү: бүгүн бааргын — сарсын суоххун... Уолаттарбыт барахсаттар араас моһолтон, чуһуурар буулдьаттан, үөһээттэн көтөн кэлэр «дьэгэ-баабалартан» кыл түгэнэ, мүччү-хаччы түһэн төннөн кэллэхтэринэ, айыыларбытыгар эрэ махтанабыт буоллаҕа. «Бобёр» позывнойдах хорсун буойун иккистээн хантараак баттаан сэриилэһэ сылдьан бааһыран, билигин Москваҕа госпитальга  кэлэн эмтэнэ сытар.   Бобёр 2023 сыл саҥатыгар,...
Историяны сэгэттэххэ...
Сонуннар | 10.05.2025 | 12:06
Историяны сэгэттэххэ...
Улуу Кыайыы 80 сылын чэрчитинэн быйылгы сыл Арассыыйаҕа Аҕа дойдуну көмүскээччи, Саха сиригэр Ийэ дойдуну көмүскээччи сылларын биллэриллибитэ.  Оттон култуура  тэрилтэлэригэр быйыл – История өйдөбүнньүгүн сыла.   Дьокуускайга сахаттан бастакы Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Федор Кузьмич Поповка аналлаах пааматынньык турда.  Дьоруой биир дойдулаахтара, Мэҥэ Хаҥалас улууһун Баатара нэһилиэгин бэрэстэбиитэллэрэ дьоруой аймахтара  Федор...
Эр киһи наада дуо?
Сынньалаңңа | 18.05.2025 | 21:35
Эр киһи наада дуо?
Бу киһи эмиэ мэлийдэ. Күүтэн-күүтэн көхсүм сылайда, кэтэһэн-кэтэһэн кэтэҕим элэйдэ. Баҕайы, эмиэ ханна эрэ халаара сылдьара буолуо, эбэтэр гаражка тиийэн хаартылыы олороро дуу? Уопсайынан, эр киһи туохха наадалааҕый? Күннээҕи олоххо дуу, түүҥҥү таҕылы ханнарыыга дуу? Саатар дьиэтигэр кэлэн дьыбааҥҥа тиэрэ түһэн тэлэбиисэр да көрөрө баҕалаах. Сорох дьахталлар эрбит суох буоллаҕына...
«Килбиэннээх үлэ куората» анал аакка аналлаах быыстапка
Сонуннар | 10.05.2025 | 12:01
«Килбиэннээх үлэ куората» анал аакка аналлаах быыстапка
Кэлэр кэм кэскилин үлэнэн ситиспит, дьулуурунан-тулуурунан  уһаммыт дьоһун дьоммутугар махталбыт бэлиэтэ быыстапка үрдүк таһымҥа ааста. Улуу Кыайыы күнүгэр анаммыт дьаһаллартан, тэрээһиннэртэн биирдэстэрэ – Дьокуускай куоракка 2022 сэтинньи 15 күнүгэр иҥэриллибит «Килбиэннээх үлэ куората» диэн үрдүк ааты кэпсиир быыстапка буолла. Быыстапка бу дьыл ыам ыйын 9 күнүгэр Кыайыы болуоссатыгар турда. Манна...