САХА ТУСТУУТА ӨССӨ ДА ААТТАНЫА ЭТЭ
Роман Дмитриевы мындыр оҥорбуттара
Роман Дмитриев Саха сирин түһүлгэлэригэр улахан дьоҥҥо наар 52 кг. эрэ тустара. 1967 с. убайдарын кытта бастакы холонууларыгар уопуттаах маастардарга Николай Ивановка, Владимир Корякиҥҥа, Алкивиад Ивановка, бэйэтиттэн арыый аҕа Иван Охлопковка, Константин Луковцевка хоттортоон турар. Оччолорго күүһүнэн баһыйтарар, ыйааһынынан кыра буолан, ити хотторуулартан түмүк оҥорон, өйүнэн сатаан үлэлииргэ үөрэннэҕэ. Кэлин аатыра сылдьан Москваттан анаан оҥостон Н.Тарскай кэриэһигэр кыттан, бастакы эргииргэ Иван Охлопковка хотторо сыһан, враһынан уһуллан турар. Ол кэннэ кэнники: ”Ханнык да түһүлгэҕэ кыттардааҕар миэхэ Саха сиригэр тустар олус ыарахан”. 52 кг. өрөспүүбүлүкэ түһүлгэтигэр 48 кг. чулуулара эмиэ үөһээ тахсан тустан киэргэтэллэрэ. И.Федосеев, В.Гоголев, Е.Алексеев, В.Алексеев, 52 кг.бэйэтин ааттахтара А.Монастырев, Е.Борисов чаҕылхай быраҕыылара аан дойду да түһүлгэлэригэр дэҥҥэ көстөрө.
Дьиҥэр, 48 кг. киирбэтэҕэ буоллар, Роман 52 кг. да улахан ситиһиилэниэхтээҕэ. 1973 с. ити ыйааһыҥҥа ССРС чемпионатыгар финалга Александр Ивановы 8:6 кыайан бастаабыта. Аан дойду кубогын хаһаайынынан буолбута. Эһиилигэр аан дойду чемпионатыгар эмиэ ити ыйааһыҥҥа саҥа тахсан эрэ сулуска, японец Юдзи Такадаҕа биир эрэ баллынан сабырыйтарбыта. (Онно баран көрбүт Николай Неустроев этэринэн, кыайбытын балыйбыттара). Аан дойду урукку чемпиона турок Али Реза Аланныын, олорор куоратыгар олохтоохтор күүскэ ыалдьыбыттарын үрдүнэн 8:8 тэҥнэһэн, боруонса мэтээлгэ тиксибитэ.
ССРС чемпионаттарыгар Михаил Ноговицын (бу көлүөнэттэн 52 кг. кини эрэ Д.П.Коркиҥҥа эрчиллибэтэх. Дьааҥыттан быһа тиийэн тахсыбыт), Алексей Диодоров, Иннокентий Аянитов, Роман Цыпандин оччотооҕу иккис ыйааһыҥҥа эмиэ миэстэлэһэн тураллар. Роман Цыпандин 1982 с. Тбилиситээҕи түһүлгэҕэ болгарин Валентин Иордановы 82 кыайан, үһүс төгүлүн өрө баһан таһаарбыта. Кини итинник түгэнтэн аччыгыйа икки баалга, үксүгэр түөрт баалга быраҕара. Охтороот эргитэрэ. 12:0 оҥордо да быһа ыраастык кыайыахтааҕа. Онуоха киһитэ атаҕын тилэҕинэн санныга үктэнээт, үөһээ салгыҥҥа сальто оҥорбута. Түһэн иһэн киһибитин хам кууһа харбаан, ыраастык ууран кэбиспитэ. Ол кэннэ европеец аан дойду сэттэ төгүллээх чемпиона, олимпийскай герой буолар соргута түстэммитэ. Биһиги киһибит итиннэ төлкөтө түҥнэстибэтэҕэ буоллар, баҕар, кини оннугар Роман Цыпандин диэн сулус тыгыахтааҕа.
Контоевтар, Торговкин, Андреев, Лебедев
Тренердэр М.С Скрябин үөрэнээччитэ Павел Капитонов РСФСР призера. Бу кэмтэн В.П.Уваров, Н.Н.Рожин көмөлөөн атын тренердэртэн ордук ситиһиилэммиттэрэ. Петр Малардыровтара РСФСР-га икки төгүл бастаабыта. Володя Яковлевтара Тбилисигэ миэстэлэһэн, Европа эдэрдэригэр чуут миэстэлэһэ сыспыта. Оттон ССРС арахсыбытын кэннэ Арассыыйаҕа, Иван Ярыгин турнирыгар элбэх үөрэнээччилэрэ миэстэлэспиттэрэ.
1993, 94 сс. аан дойду кубогын түһүлгэлэригэр АХШ-ка Арассыыйа чиэһин 52 кг. саха уолаттара көмүскээбиттэрэ. Герман Контоевтара, Алексей Варламовтара 52 кг. иккис буолбуттара. 1995 с. аан дойду чемпионатыгар 52 кг. Герман Контоев Валентин Иордановка 4 эрэ баллынан хотторбута. Оччолорго ити улуу болгарин утарсааччыларын араастаан төкүнүтэн, уонтан тахсалыы бааллынан кыайара. Герман ол эһиилгититтэн аан дойду икки төгүллээх призера буолбут узбек Адхам Ачиловы хоппута. Владимир Торговкиннара итинник күүстээх састаапка бэрткэ тустубута. Бэһис киирсиитигэр аан дойду 1991 с. чемпиона, американец Зике Джонсы олохтоохтор музыка ньиргиэрдээх шоутунан ыалдьыыларыгар чуут кыайа сыспытыгар, ахсааны утарсааччытын туһатыгар 5:4 ааҕан кэбиспиттэрэ. Итиннэ кыайыы Торговкиҥҥа бэриллибитэ буоллар, икки бөҕөстүүн хайалара ханнык мэтээли ыларын быһаарсыахтааҕа хаалбыта.
48 кг. суох оҥоһуллан, ити ыйааһыҥҥа тустааччылар үөһээ тахсан 52, 54, 55 кг. күүһүрбүт састааптарыгар да ситиһиилэрдэммиппит.
Герман Контоев дьулуурунан, 54 кг. Европа үрүҥ көмүс призера буоларыгар финалга мэлдьи хардарыта хотуһар Александр Захаругун (Украина) кытта тэҥнэспитэ.
2000 с. Сиднейгэ үһүс –төрдүс миэстэни быһаарар хапсыһыыга олимпийскай мэтээли олох сиэбигэр уктан туран, 4:2 хотон иһэн бүтэһик сөкүүндэлэргэ, мүччү тутан кэбиспитэ.
Эһиилигэр чахчы кыахтаахтык аан дойду чемпиона буолбута. Ити ааттаммыт ССРС ыһыллыбытын кэннэ уолаттар бары В.П.Уваров, Н.Н.Рожин көмөлөөн бэлэмнээбтит бөҕөстөрө.
Итиннэ кинини кытта бииргэ төрөөбүт быраата Александр Контоев (Иван Сивцев үөрэнээччитэ) пьедесталга кэккэлэһэ туран боруонса мэтээли кэппитэ.
Бу ыйааһыҥҥа Владислав Андреев (Будимир Яковлев үөрэнээччитэ) эмиэ Александр Контоев курдук аан дойду боруонса призера. Кинилэр иккиэн Европа хас да төгүллээх призердара.
Оттон 55, 57 кг. саамай кыра ыйааһыннар буолбут кэмнэригэр Виктор Лебедев Арассыыйаҕа алтата бастаан, ойуччу лидер буола сырытта. Аан дойдуга иккитэ бастаан, иккитэ миэстэлэһэн, аан дойду кубогар бастыҥын бигэргэтэн, кэнники кэмҥэ сахаттан кини ситиһиитигэр чугаһыах көстүбэт. Бу лидербыт оҕо эрдэҕинэ Ариас Павловка, ситиитигэр Иван Дмитриевка, Сивцевтэргэ эрчиллибитин, кэлин Владимир Модосяҥҥа, Дмитрий Миндиашвилига чочуллубутун бэлиэтиэх тустаахпыт. Улахан дьыаланы көмөлөсүһүү оҥоруутун туоһута.
Айсен Николаев уонна дьокутааттар туруорсуо этилэр
Онон бу 52-55 кг-лар аан дойдутааҕы көҥүл тустуу күрэхтэһиилэригэр киириини өссө төгүл тоһоҕолоон этэбин, бу ыйааһыннарга урут ситиһиилэммит, ситиһиилэниэх омуктардыын күүспүтүн холбоон туруорсуоҕуҥ.
Онуоха Ил Түмэн икки кэлиҥҥи ыҥырыытын дьокутаата, Арассыыйа ыччатарга хамаандатын тренерэ, билигин UWW (Аан дойдутааҕы тустуулар ассоциацияларын) салайааччыта Ненад Лаловичтыын чугас сыһыаннаах, кини сорудаҕынан Африкаҕа тустууну сайыннарыыга Мароккоҕа үлэлии сылдьар Петр Юмшанов бэйэтэ тустубут тренердээбит киһи быһыытынан көҕүлэээччи буолара ситиһиигэ тиэрдиэн сөп. Кини курдук аан дойду билиҥҥи тустуутун салайааччыларыгар бэрткэ биллэр эмиэ Ил Түмэн дьокутааттара Павел Пинигин, Виктор Лебедев кыттыһыа этилэр. Атын дойдулар да өйүөхтэригэр эрэнэбин.
Дьэ оччоҕо дмитриевтэрдии, ивановтуу, цыпандинныы, иордановтыы, белоглазовтардыы, такадалыы талыы тустуулар аан дойду түһүлгэлэригэр мэлийбиттэрэ “тиллиэ” этилэр. Санааны эттим. Итини эһиги туох дии саныыгыт?
Сонуннар
Ордук ааҕаллар
