19.10.2021 | 12:00

«Наташа» баар буолан этэҥҥэ кыстыыбыт

«Наташа» баар буолан этэҥҥэ кыстыыбыт
Ааптар: Киин Куорат
Бөлөххө киир

Билигин куорат олохтоохторун, куорат эрэ буолуо дуо, Сахабыт сиригэр олорор тимир көлөлөөх дьону гараас боппуруоһа долгутара саарбаҕа суох. Биллэн турар, тыа дьоно бары кэриэтэ гараастаахтар, оттон куорат сиригэр куортам сыаната чаҕытара биллэр. Оттон гараастаах да буолларгын, үлэҕэр тиийэн күнү быһа -50 кыраадыс тымныыга массыынаны таһырдьа туруоруу сыанан аҕаабат, тимир аата тимир, кини да элэйэр кэмнээх-кэрдиилээх.

 

Оруобуна 10 сыл буолбут эбит, өрөспүүбүлүкэбитигэр “Наташа” диэн массыынаны бүрүйэр портативнай гараас кэлбитэ. Тоҕо да мин ааппынан буоллаҕай диэн олус дьиибэргии да, күлэ да санаабытым. Биир көрүдьүөс түгэни кэпсээн ааһыым. Уолум аах Мархаҕа олороллор, ол иһин массыынабытын кинилэргэ “кыстатабыт”. Сиэним түөрдүгэр эҥин сылдьар кэмэ. Арай эһэтин НОАХ массыынатын өҥөйөн ийэтэ: “Хайаа, “Наташа” манна сытар эбит дии”, – диэбит. Уолум киэҥ-куоҥ диэн биһиги массыынабытыгар укпут эбит. Сиэним миигин тоҕо эрэ Натааса диэн ааттыыр. Киһи да күлэр, оҕом сыыһа таһырдьа оонньуу сылдьан массыынаны төгүрүйэ сылдьан киирээри, “Натааса ханнаный да ханнаный” диэн сураспыт. Эбэм аата симиллэн сыттаҕа диэтэҕэ буолуо.

Тиэмэттэн кыратык туораан да ылларбыт, гарааска сыһыаннааҕы кэпсээтим. Бу гарааһы Бурятия Улан-Удэ куоратыгар оҥорон, тигэн саҕалаабыттар эбит. Толору сертификацияны эҥин ааспыт, ойоҕосторугар анал “кулгаахтар” бааллар, онон сиэркилэҕин быктараҕын. Ыйааһына тоҕус киилэттэн тахсар, сыаналара 13 500 солкуобайтан саҕаланаллар.

Биһиги кыһыммытыгар толору эппиэттииллэр, 57 кыраадыс тымныыны кытта тулуйаллар диэн этиллэр. Онон дьэ чахчы наадалаах “Наташалар” эбит диэххэ.

Манна даҕатан Петр диэн суоппар, массыына ыытар 17 ыстаастаах киһи санаатын этэр: “Мин “Наташаламмытым” ыраатта. Бастаан кэлбитигэр тута атыыласпытым, оччолорго сыаната чэпчэки этэ. Субу диэн билигин өйдөөбөппүн. Арай биир киэһэ табаарыспын кытта төлөпүөннэһэбин. “Наташа” оннук сылаас, абыраллаах да эбит, уолаттар бары да астыммыттар диэн кэпсэтэ олорон арай көрбүтүүм, кэргэним хараҕа улаатан, ууланан-хаарданан аҕай, уоһа бирээмэ кыра оҕо курдук мэрбэйэн эрэр эбит. Үйэбэр итинник сирэйин көрө илик этим. Бастаан куттанным, киһим хайдах буолла диэн, онтон кэпсэтиибин истибит диэн күлэн тоҕо бардым, төлөпүөммүн быраҕан кэбистим. Дьэ ол кэннэ киһибин ааттаан, уоскутан, “Наташа” хаартыскатын көрдөрөн, быһааран нэһиилэ оннубутун булбуппут. Уолаттар эмиэ итинник түгэҥҥэ түбэспиттэр этэ. Наташа да Наташа буоллахтара. Ол кэннэ күнүүлээминэлэр. Билигин санаан күлсэбит аҕай. Оттон гараас быһыытынан эттэххэ, олус абыранныбыт. Мин бэйэм хонтуора чаастаах үлэһитэ буолбатахпын. Олор дьэ тоҕустан киэһэ алтаҕа диэри сабан туруораллар. Абыранабыт дииллэр. Массыыналарын собуоттуу собуоттуу холкутук үлэлииллэр буоллаҕа. Мин үксүн массыынабын сүүрдэ сылдьабын, ол да буоллар дэриэбинэҕэ сылдьарым элбэх. Онно таһырдьа туруорарга, сороҕор гараас көстүбэтэҕинэ хонноробун даҕаны, дьэ онно “Наташам” абырыыр. Онон, суоппар уолаттарга сүбэлиэм этэ, массыынаҕытын харыстыыр буоллаххытына хайаан да маннык таҥас гарааста атыылаһыҥ диэн. Билигин арааһа элбээтэ, Саха сиригэр да тигэллэр, кытайдарбыт да хаалсыбаттар быһыылаах. Барыта кумааһынньыккыттан, сыанатыттан тутулуктаах. Манна диэн эттэххэ, ыарахан сыаналаах хайаан да үчүгэй диэн буолбатах, эн массыынаҕын таһырдьа тымныыга төһө өр туруораргыттан талан ылыаххын наада”.

Кырдьык, биһиэхэ бэйэбитигэр да “Сахатент” диэн гараас оҥорор олохтоох оҥорон таһаарааччы баар эбит. Кинилэр да үлэлээбиттэрэ ырааппыт, 8 сыл буолбут. Сыл аайы тургутууну ааһаллар. Ол курдук -50 кыраадыһы тулуйар, ыйааһына аҕыс киилэ тэҥэ, сыаналара 11 700 солкуобайтан саҕаланар. Массыына аҕыс чаас устата собуоттаммакка да туруон сөп эбит.

Өссө халыҥ, 12 киилэ ыйааһыннаах сымнаҕас гарааһы эмиэ манна оҥороллор эбит. Ыйааһына ыарахана кини түөрт бүк халыҥын, -55 кыраадыска бэйэтин температуратын 9-10 чаас устата тутарын туоһулуур. Тоҕус тыһыынчаттан саҕаланар.

Маны таһынан портативнай гараастары куортамҥа ылыахха сөп эбит. Куортам ыйга икки тыһыынча буолар.

Онон ыйдааҕы куортам сыанатын ааҕан таһааран баран атыылаһаргытын, атыыласпаккытын бэйэҕит толкуйдаан көрүҥ, хайата барыстаах эбитий, маны суоппар, тимир көлө хаһаайына бэйэтэ быһаарар буоллаҕа, биһиги ааҕааччыларбытыгар сүбэ эрэ биэрдибит.

Сонуннар

Ордук ааҕаллар

Иван Туласынов:  Муусука дьикти алыбар куустаран
Дьон | 23.11.2023 | 14:00
Иван Туласынов: Муусука дьикти алыбар куустаран
Тапталлаах «Киин куорат» хаһыаппыт бүгүҥҥү нүөмэригэр быйылгы «Алампа» аатынан норуот бириэмийэтин «Бастыҥ  ырыа айааччы» лауреата, Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын туйгуна, үтүөлээх үлэһитэ, самодеятельнай композитор, Саха Өрөспүүбүлүкэтин ырыа айааччыларын түмсүүтүн чилиэнэ, Бүлүү куорат бочуоттаах олохтооҕо Иван Туласыновы кытта кэпсэтиибин ааҕыҥ.   – Иван Иванович, үтүө күнүнэн! Быйыл бэһис сылын норуот номох оҥостубут, таптыыр...
Эргиччи талаан баар киһитэ — Карл Нутчин!
Дьон | 23.11.2023 | 21:00
Эргиччи талаан баар киһитэ — Карл Нутчин!
Бу интервьюга Карл Алексеевич тута сөбүлэспитэ, туох эрэ саамай күндүнү кытта көрсүһэр курдук – оҕо сааһа, үөрэммит сыллара, тапталлаах кэргэнэ, талан ылбыт идэтэ, олоҕо-дьаһаҕа барыта бу биһиги кылгас кэпсэтиибитигэр ахтыллан ааһар. Кини сахалыы сэмэйэ, холкута, муударайа хайдах эрэ сэбиэскэй кэм  дьиҥнээх эр киһитин, саха саарынын, биһиги аҕаларбытын санатта.   Карл Алексеевич...
«Харчы» сериал туохха үөрэтэрий?
Сонуннар | 23.11.2023 | 10:00
«Харчы» сериал туохха үөрэтэрий?
Бу күннэргэ “Саха” Национальнай көрдөрөр-иһитинэрэр хампаанньа ханаалыгар “Харчы” сериал көстө турар. Чахчы олоххо баары ойуулуур-дьүһүннүүр киинэни көрөөччү олус сэҥээрдэ. Тустаах уорганнар “Массыанньыктартан сэрэниҥ!” диэн хас муннук аайы да үөгүлээтэхтэринэ, албыннаппыт дьон ахсаана аҕыйыа суох курдук... Ол туһунан ИДьМ нэдиэлэтээҕи субуоккалара сэһэргииллэр, дьон оҕуруктаах өйдөөх массыанньыктар угаайыларыгар киирэн биэрэн, нэдиэлэҕэ холбоон...
Сыаналаах түүлээҕи да солбуйар, туһалаах даҕаны
Дьон | 19.11.2023 | 16:00
Сыаналаах түүлээҕи да солбуйар, туһалаах даҕаны
Түүнү хатайдаан (валяние из шерсти) малы-салы оҥорон таһаарыы киһи аймах историятыгар 8000 сыл анараа өттүгэр үөдүйбүтэ диэн баар. Бэл, түүттэн хатайдаммыт бастакы көбүөр Ной ковчегар баара диэн номоххо кэпсэнэр. Билигин да олохпутугар киэҥник туттар боолдьохпут (войлок) эмиэ бу ньыма холобура. Оттон былыргы сахалар кылы, сиэли хаталлара эмиэ бу ньыманы кытта...