Наар бэлэмҥэ сылдьар дьүөгэлээхпин

Эр дьоммут бырааһынньыктарын үөрэ-көтө бэлиэтээтибит, аны кэрэ аҥаардар, королевалар, принцессалар бырааһынньыкпыт  чугаһаата. Сорохтор бу күн тиэрэ түһэн сыталлар, сорохтор эрдэрэ, күүстээх аҥаардара туох баар сатабылларын киллэрэн билиитэ иннигэр буһар-хатар, сорох мааны өттө рестораҥҥа баран чөкөһөн олороллор.
Оттон биир дьүөгэм «ас астыыртан сөп буоллум, биһиги аһаары бу сиргэ кэлбэтэхпит, онтон да атын аралдьыйар элбэх, ону ааһан бииргэ бырааһынньыктыыр кыттыгас киһиҥ кураанах ытыһын тоһуйан кэлэрэ сиэргэ баппат курдук» диэн санаатын үллэһиннэ.

Оҕо эрдэхпиттэн миигин тулалыыр дьоҥҥор, дьүөгэлэргэр, аймахтаргар наар үтүө сыһыаннаах, үтүө хаһаайка, сандалы толору астаах буолуохтааххын диэн үөрэппиттэрэ, ииппиттэрэ. Биллэн турар, ону эккирэтэ сылдьан кэпсээбэтэллэр да, бэйэлэрин холобурдарынан, ыалдьыт кэллэҕинэ хайдах туттарга-хаптарга, остуолу тардарга, иһити-хомуоһу сөпкө уурарга үөрэппиттэрэ да, көрдөрөллөрө да.

Мин эбээлэрим, ийэм наһаа асчыт этилэр. Дьиэбитигэр куруук толору ыалдьыт, оройуон киинигэр олорор буоламмыт хоноһо да орону сойуппат буолара. Оҕо эрдэхпиттэн дьиэ толору киһи, дэриэбинэттэн оҕолор, олимпиадаҕа буоллун, күрэхтэһиигэ буоллун, сорохтор истиһэн да кэлэллэрэ, аймахтарбыт да буолбаталлар. Аҕам оччолорго Райкомолга үлэлиирэ, ийэм оскуола учуутала этэ. Онон, үөрэхтээх, билиилээх-көрүүлээх дьон этилэр, ону ааһан ыалдьытымсах, аһыныгас, үтүө, көнө майгылаахтара. Ким да көтөн түстүн, барыларын ытыс үрдүгэр үөрэ көрсөллөрө, биллэн турар, ийэбит, аҕабыт үксүн үлэҕэ буолаллара, онон икки эбэм ас астыыртан ордубат, орон таҥаһын бэрийэртэн салҕыбат этилэр. Биһиги да үөрэнэн хаалбыппыт, хата, хоноһо, ыалдьыт кэлбэтэҕинэ, чуҥкуйан ыларбыт. Ол эрээри оннук күн суоҕун кэриэтэ этэ.

Баҕар, кэмэ оннук эбитэ дуу? Мобильнай төлөпүөн суох, ким да эрдэттэн кэлэрин биллэрбэт, ол иһин ити этэбин, эмискэ көтөн түһэллэрэ диэн. Кэлин эбээлэрбит атын оҕолоругар көспүттэрэ, онно биһиэхэ маннык үгэс олохтоммута. Субуотаҕа биир эбээбит кэлэр, онтон өрөбүлгэ атын эбээбитигэр хайаан да барарбыт.

Ити 90-с сыллар бүтүүлэрэ, 2000 сыллар саҕаланыылара этэ. Биһиги чааһынай дьиэҕэ көспүппүт, онон оҕуруот олордон кэнсиэрбэ, барыанньа, араас хаһааспыт элбэх этэ.

Соһуччу ыалдьыт кэллэҕинэ, хаһан баҕарар кэнсиэрбэлэммит оҕурсу, помидор, тууһаммыт хаппыыста, барыанньа умуһахтан тахса турара. Хортуоппуй буһардыҥ да, остуол туола түһэр. Ыалдьыттарбыт да кураанах сылдьыбаттар этэ, сүөгэйдэрэ, эттэрэ быстыбат буолара.

Ийэм кэлин биэнсийэҕэ тахсан дьиэтигэр олорбута, ыарытыйар да буолбута. Кини наһаа үчүгэйдик бурдук аһы астыыр этэ. Биир да күн блиныта, алаадьыта, бэрэскитэ суох ааспат буолара. Дьиэтээҕи бэчиэнньэни оҥороро минньигэһиин! Онон чэйи кураанахтыы буолбакка, хайаан да бурдук аһын кытта иһэр этибит.

***

Дьэ, мин итинник эйгэҕэ улааппытым. Ийэбэр уонна эбээлэрбэр бу хайаан да буолуохтааҕын курдук этэ. Бука бары наһаа минньигэстик астыыллара. Ийэм астыырыттан олус улахан дуоһуйууну, астыныыны ылара. Ол иһин аҕам доҕотторо, көннөрү мунньахха да кэлбит дьон, биһиэхэ хоноллорун, чэйдииллэрин  сөбүлүүллэрэ, ону кытта бырааппар уонна миэхэ куруук кэһиилээх кэлэллэрэ.

Кэргэн тахсан баран, биллэн турар, аһы барытын сатаан астыыр этим. Арба, ийэм куруук үөрэтэрэ, бэйэм да көрө сылдьарым, тэҥҥэ түһүнэн, көмөлөһөн иһэрим. Дьүөгэлэрим, бииргэ үөрэнэр оҕолорум эмиэ биһиэхэ сылдьалларын астыналлар этэ. Төрөппүттэрбиттэн ким да толлубат, хата, үөрэ-көтө бииргэ олорон чэйдиирбит, ийэм да, аҕам да биир да оҕону туора көрбөтөҕө, оҕону кытта оҕо буолар дьон диэн кинилэр этилэр.

Онтон бэйэм туспа да олордорбун, эмиэ бурдук аһын астына астыырым, дьүөгэлэрим, бииргэ үлэлиир кыргыттарым ыалдьыттыы кэлэллэрэ элбэҕэ, сороҕор буһарбыт аспын үлэбэр илдьэн күндүлүүрүм.

Ол курдук Паша диэн дьүөгэлэммитим. Кини мин ааммын саппат истиҥ киһим этэ, кэллэҕинэ хайаан да минньигэстик аһатан, тото-хана кэпсэтэн, күлэн-үөрэн баран арахсарбыт. Онон билигин кэлэн Пашабын бэйэм бэлэмҥэ үөрэппит эбиппин диибин. Саатар биирдэ илии тутуурдаах кэлбэт этэ, бэйэм да түбүгүрүмэ, тугу да атыылаһыма, барыта миэхэ баар диирим. Онон, тугу сыыспыппын, уонна дьүөгэбин тэйитэн эрэрбин ааҕааччыларга кэпсиэхпин баҕарабын.

Дьүөгэм үс оҕолоох, миэннэрэ иккилэр. Аҕыйах сылтан бэттэх Пашам дьиэ кэргэнин кытта туох баар бырааһынньыктары барытын биһиэхэ бэлиэтииллэр. Пасхаттан саҕалаан, Ороһуоспа, Дьахтар күнэ, Дьиэ кэргэн күнэ, Билии күнэ, туох баар төрөөбүт күннэрбитигэр тиийэ.

Оҕолорбут кыра эрдэхтэринэ декреккэ тэҥҥэ олорон, бириэмэбитин үксүн бииргэ атаарарбыт. Оҕолорбут саастарын арыта аҕыйах, тэҥ сыһа да диэххэ сөп. Бииргэ оонньууллар, тапсаллар, аралдьытыһаллар.

Кэнникинэн мин хайдах эрэ сылайа быһыытыйдым, ону ааһан хамначчыт курдук сананным. Дьүөгэм киэһэ эрийэр уонна бирээмэ сакаас оҥорор:

– Биһиги сарсын киэһэ эһиэхэ тиийэр буоллубут! Били тарталеккаларгын оҥороҕун да, уолум боруоста сөбүлүүр!

Ол аата кинилэр бүтүн дьиэ кэргэнинэн, сыалай – биэс киһи, сынньана, аһыы-сии кэлэллэр, оттон мин, кинилэри аһатаары, бэйэбитин эмиэ эбэр буоллаҕым дии, сыалай тоҕус киһиэхэ остуол тардыахпын, ас астыахпын наада.

Бу туһунан тоҕо урут санаабатаҕым буолла? Дьэ ону билигин кэлэн өйдөөн соһуйабын. Арааһата, били үөһээ кэпсээбит иитиим буолуо. Онон дьэ итинник аҕыйах сакаас кэннэ быһыыны-майгыны уларытарга санаа киирбитэ. Кэргэним да сылайарбын билэн аһынан барбыта.

***

Сайын аайы биһиги даачабытыгар Дьиэ кэргэн күнүн бэлиэтиир үгэстээхпит. Хас да сыл буолла, хаһааҥҥыттан оннук мустарбытын да өйдөөбөппүн. Сайын чугаһаан, халлаан сылыйан, ыам ыйын 15 күнүгэр ол күммүт бэлиэтэнэр, бары да үөрэ-көтө мустарбыт.

Пашам эмиэ дьэ барытын эрдэттэн билэ-көрө, этэргэ дылы, разведкалыы сатаата. Ол эбэтэр быйыл эмиэ үгэс курдук көрсөбүт, мустабыт диэн. Мин дьэ бу сырыыга биллэн турар көрсөбүт, ол эрээри остуолбут аһын сыанатын аҥаарын эһиги төлүүгүт диэтим. Мин барытын атыылаһыам, чегын көрдөрүөм уонна эн сарсыарда эрдэттэн кэлэн миэхэ көмөлөһөҕүн диэн эттим.

Дьэ, дьүөгэм сирэйэ уһаата быһыылаах, миигиттэн итинник эрэ эппиэти күүппэтэх буолан, мух-мах барда, билиҥҥитэ өссө ханна, кимнээххэ баралларын быһаарына иликтэрин эҥин эттэ. Мин испэр мүчүк гынным уонна бүтэһиктээх быһаарыныыны ыллаххытына биллэрээриҥ диэн баран төлөпүөммүн уурдум.

Онтон аҕыйах хонон баран Пашам эрийэн, дьиэ кэргэнинэн  дьоннорун даачатыгар, ийэтин аахха баралларын эттэ.

Мин испэр олус үөрдүм уонна чэпчээтим. Аны бүтүн уонча киһиэхэ түбүгүрбэт буолбуппуттан, билиитэ уонна духуопка икки ардыгар сылайан охтуохпар диэри астаабаппыттан астыммытым.

Ити ыам ыйын кэнниттэн ыһыахха мин дьоммор дэриэбинэҕэ тахсыбыппыт, онтон уоппуска, сайын, ол кэннэ үлэ, үөрэх саҕаланыыта, түбүгүрүүтэ буолбута. Биирдэ өйдөөбүппүт, саҥа дьыл тигинээн кэлбит. Биһиги доҕотторбутун кытта көрсөрбүт аҕыйаабыта, көннөрү билсэр, кэпсэтэр эрэ этибит. Кини да буоллар син мин балаһыанньабын өйдөөтө ини дии санаабытым, оҕолорбут да улаатан аһыыллара элбээтэҕэ дии.

Дьэ онтон бу үнүр дьүөгэм туох да буолбатаҕын курдук, доҕоор, сарсын киэһэ бара сылдьыахпытын баҕарабыт, ол аата субуотаҕа, толору астаах көрсөр инигин диэн соһутта. Өссө Дьахтар күнүн сүбэлэһиэхпит, эһиэхэ ылар инибит, оҕолор эн аскын дэлби суохтаатылар диэн буолла. Бу сырыыга харчы көрдөөбөтүм, чекпытын үллэстиэхпит диэбэтим, тута атын кыргыттарбытын кытта рестораҥҥа барыахха диэтим. Манна диэн эттэххэ, биирдэ эмит рестораҥҥа бардахха, Паша куруук харчыта кыра аатыран, төлөөһүн буолла да, кыттыһыыга олох аҕыйаҕы биэрэр, онон кэлин, кини баар буоллаҕына, биирдии бэйэбитигэр ылар буолбуппут. Онтон кини суох буоллаҕына, холбуу ылан баран харчыбытын эйэ-дэмнээхтик үллэстэн төлүүбүт. Онон Паша кэлэрин иһиттэхтэринэ кыргыттар сөбүлээччилэрэ суох, бэйэтэ да ону билэр, сэрэйэр. Эмиэ толкуйдуом диэтэ, онтон кэргэмминиин бэйэбит рестораҥҥа барар буоллубут диэн эрийбитэ. Саатар эрэ.

Уопсайынан, маннык ньыманы атыттарга эмиэ туттуохха наада эбит, туох да мээнэ буолар-буолбат аһы астаан, ис хайдарынан симинэн баран тэлэбиисэр көрө сытар үгэстэри суох оҥоруохха диэн санааҕа кэллим. Биһиги аһаары эрэ мустумуохха, ханна эрэ күүлэйдиэххэ, аралдьыйыахха, сири-уоту көрүөххэ, айанныахха, уонна, уопсайынан астыыртан сылайар да буолан бардым.

Оттон эһиги туох дии саныыгыт?