КУОР – СУОСТААХ ЫАРЫЫ (Дьокуускайга 30-ча киһи куордаата)

Уһуйааннарга уонна оҕо саадтарыгар “карантин буолар үһү” диэн бассаабы тилийэ сүүрбүт сонун оруна суох буолла. Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтэ иһитиннэрибитинэн, карантин биллэриллэ илик, арай балыыһаларга ыарыһахтары ылыы бэрээдэгэ, саҥа ыарыы турбутунан сибээстээн, кыратык уларыйан биэрбит. Чуолаан, балыыһалар куортан быһыылаах эбэтэр хаан анаалыһынан куортан иммунитеттаах эрэ ыарыһахтары ылар буолбуттар.

Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтэ этэринэн, ахсынньы 18 күнүнээҕи туругунан, Дьокуускайга куорунан 29 киһи ыалдьыбыт, ол иһигэр 4 оҕо. Бары улахан дьон. Саха сирин бырабыыталыстыбатын иһинэн эпидемияны утары үлэлиир санитарнай хамыыһыйа суһаллык мунньахтаабыт. Билигин ыарыы тарҕаныытын уодьуганныыр сыаллаах нэһилиэнньэҕэ быһыы (прививка) оҥорон эрэллэр. Куордаабыт дьону уонна кинилэри кытта сыһыаннаах дьону медиктэр кэтээн көрүүгэ ылбыттар.

Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтэ Саха сирин олохтоохторун куортан утары быһыыны көхтөөхтүк туруортарарга ыҥырар!

Бэйэҕит олорор поликлиникаҕытыгар босхо быһыы ылаҕыт.

Куор – олус сыстыганнаах, сытыытык киирэр, салгынынан тарҕанар ыарыы. Бастаан күөмэй ыарыытын курдук сөтөл саҕаланар, мурун уута сүүрэр, онтон харах ириҥэрэр (коньюктивит), уопсай сылаабайдааһын буолар, температура 38-тан тахсар. 4-5 күнүнэн ыарыһах этэ-сиинэ ымынаҕынан бүрүллэр.

СОҔОТОХ СЭРЭТЭР НЬЫМА – ПРИВИВКА

Куортан быһыы ылбакка, кыра сылдьан ыалдьыбыт ордук диир сыыһа. Куор ыарыытынааҕар содула олус ыарахан буолуон сөп. Бу омос көрдөххө боростуой ыарыыттан, бэл, дьон суорума суолланар.

Ыалдьан баран этэҥҥэ аһарыммыт эбэтэр эрдэ-сылла быһыы туруортарбыт киһи бу ыарыыга үйэтин тухары иммунитеттанар.

Куортан харыстанар соҕотох эрэллээх ньыма биир эрэ – быһыы (прививка). Быһыы национальнай халандаара диэн баар, оҕолорбутун төрөөттөрүн кытта онон укуоллатан барабыт. Барытын кэмигэр туруортарар туһалаах. Оттон оҕо ыалдьан, тумуулаан прививкатын көтүтэр түгэнигэр, “эккирэтэбит”, кыратык хойутаан да быһыы турдаҕына, син биир туһалыыр. Куору утары быһыы оҕоҕо 1 сааһыттан 18-һын туолуор диэри туруоруллуон сөп. Улахан дьоҥҥо – урут ыалдьыбатах, ыалдьыбыттарын, быһыы ылбыттарын өйдөөбөт дьоҥҥо 35 саастарыгар диэри турар. 36-55 саастаахтарга, куорга сыстар куттал баар буоллаҕына (медиктэргэ, атыы-эргиэн, ОДьКХ, социальнай эйгэ тэрилтэлэрин үлэһиттэрэ, вахтанан үлэлиир дьон, кыраныыссаны туорааһыҥҥа үлэлиир судаарыстыбаннай сулууспалаахтар) быһыы оҥоһуллуохтаах.

Куор салгынынан уонна илии тутуһуунан холкутук тарҕанар буолан, ыарыы сибикитэ баар буолла да, учаскуобай бырааскытын ыҥырыахтааххыт. Учаскуобай бырааскытын билбэт буоллаххытына, поликлиника регистратуратыгар эрийэн, аадырыскытынан бырааскыт аатын-суолун билэҕит уонна сайаапка түһэрэҕит.

Куордаабыт киһини, ама буоллаҕына, балыыһаҕа киллэрэ сатаабаттар. Дьиэтиттэн тахсыбакка, атын дьону кытта көрсүбэккэ ыарыытын аһарыныахтаах.

Быһыыта суох улахан киһи куордаабыт киһиттэн 100 бырыһыан сүһүрэр. Ол иһин бу ыарыыны “олус сыстыганнаах” диэн ааттыыллар.

АТЫН ЫАРЫЫНЫ КЫТТА БУТУЙУОХХА СӨП

Куору кирииби, тумууну, тымныйыыны кытта бутуйуохха сөп. Бастаан айах иһэ сүһүрэр. Инкубационнай кэмэ (ол аата ыарыыга сыстыбыт кэннэ күүһүрэр, организмҥа тарҕанан баран биллэрэр кэмэ) – 7-14 хонук.

Салҕыы катаральнай кэмэ саҕаланар. Ыарыһах температурата тахсар, 4-7 күн түһүө суоҕун сөп. Сөтөл саҕаланар, мурун бүөлэнэр. Хараҕа кытарар, ууланар. Быраас ыарыһах айаҕар бытархай маҥан ымынаҕы булуон сөп.

Онтон үһүс түһүмэх – ыарыы сытыырхайыыта. Температура тахсарыттан интоксикация, титирэстээһин, сөтөл баар буолар. Ыарыһах этин бүтүннүү ымынах ыһар. Бастаан сирэйигэр, моонньугар көстөр. Онтон сарсыҥҥы күнүгэр ымынах санныгар, курданарыттан үрдүгэр тахсар. Үһүс күнүгэр сототугар тарҕанар. Бастаан ымынах бытархай буолар, онтон силбэһэн хаалар. 5-6 күнүнэн хаптайарга, ааһарга барар. 7-10 күн устата баас суола хаалыан сөп.

Куор ыарыы киһи доруобуйатыгар улахан содуллаах. Ымынах ыһар кэмигэр үксүн отит, синусит, бэл, пневмония, круп эбэтэр энцефалит буолуохха сөп.  Олус ыараханнык куордаабыт дьон өлбүттэрэ кытта бэлиэтэнэр.

Куорга сыстыбыт киһи бастакы уочарат тугу гыныахтааҕый? Бастатан туран, атын дьоҥҥо сыһыарбат туһунан толкуйдуохтаах. Куор вируһун утары эмп диэн суох. Ол иһин интэриниэттэн көрө-көрө, кирииптэн утары эмтэри иһии туһалаабат. Хайаан да бырааска көрдөрүөхтээххит. Быраас бастакы уочарат эһигиттэн сыстыан сөптөөх дьону быһаарыахтаах, наада буоллаҕына, ыалдьыбыт киһини балыыһаҕа киллэрэр.

Хат дьахталлар куорга сыһыннахтарына, болдьохторуттан эрдэ оҕолонуохтарын, оҕо куоттарыахтарын сөп. Бастакы триместрга сылдьар ийэ сыһыннаҕына, оҕо доруобуйатыгар улахан охсуулаах буолар.

Оҕо сылдьан куортан биирдэ быһыы ылбыт киһи сыстыан сөп дуо? Куортан быһыы иккитэ төхтүрүйэн ыытыллыахтаах. Бастакы – оҕо биир сааһын туолуон иннинэ. Бастакы быһыы кэнниттэн оҕо 85 бырыһыаныгар иммунитет үөскүүр, иккис быһыы кэннэ оҕо 95 бырыһыана иммунитеттанар эбит. Нэһилиэнньэ барыта вакцинацияны ааспыт буоллаҕына, “кэлэктиип иммунитета” диэн үөскүүр.

Улахан киһи быһыы ыллаҕына, иммунитета мөлтүөн сөп, ол эрэн куорга сыһыннаҕына, чэпчэкитик аһарынар кыахтанар. Үксүн улахан дьон, чэпчэкитик аһарынар буолан, куордаабыттарын билбэккэ хаалыахтарын сөп. Оччоҕо оҕолорго, ордук 1 саастарын туола илик кырачааннарга, куттал үөскүүр. Онон бырааһы ыҥырар хайаан да наада.

Эпидемиологтар ыарыһах сыһыарыан сөптөөх дьонун быһаараллар. Кимиэхэ суһал вакцинация наадатын эмиэ кинилэр эрэ быһаараллар.

БЫҺЫЫТТАН АККААСТАНЫЫ – АНЫГЫ МУОДА

Аан дойдутааҕы доруобуйа харыстабылын тэрилтэтэ иһитиннэрэринэн, куор былырыыҥҥыттан ыла күүскэ тарҕанна. 2018 сыллаахха Европа сиригэр уонунан тыһыынчанан куордааһын бэлиэтэммит. Арассыыйаҕа куорунан сүһүрүү 12 төгүл эбиллибит. Ыарыы тарҕаныытын сүрүн биричиинэтэ – аныгы дьон быһыыттан аккаастаныылара.

Чахчы ханнык баҕарар быһыыттан аккаастанар, оҕолоругар туруортарбат аныгы ийэлэр бааллар. Кинилэр маныаха кэккэ биричиинэлэри этэллэр. Быһыы буортутун туһунан төһө баҕарар уһуннук кэпсиэхтэрин сөп. Сокуон кими да күһэйбэт, оҕотун хайдах дьаһайарын төрөппүт бэйэтэ эрэ быһаарар. Уһуйааннарга төрөппүттэр мөккүһэр, сатаспат буолар төрүөттэрэ – прививка. Быһыыта суох оҕо атын оҕолору сыһыарыан сөп дииллэр. Оттон оҕону быһыыта суоҕун иһин тэрилтэҕэ ылартан аккаастыыр эмиэ сатаммат.

Куор тарҕаммытын өссө биир төрүөтэ – айанньыттар элбээбиттэрэ буолуон сөп диэн экспертэр суруйаллар. Туристар уонна гастарбайтердар бу ыарыыны атын дойдулартан аҕалыахтарын сөп. Куор саамай тарҕанан турар дойдудалара – Франция, Греция, Англия уонна Филиппины. Туристар куордаабыт киһини кытта хайаан да илии тутуһан сыстыһаллар диэн буолбатах, атыы-эргиэн киинигэр күүлэйдээн, элбэх дьон мустар сиригэр сылдьан хабан ылыахтарын сөп.

Илиигитин сууна сылдьыҥ! Чугас дьоҥҥутугар болҕомтолоох буолуҥ!