Евгений ГРИГОРЬЕВ: “Дьокуускай дьон-сэргэ талаһар киинэ буолуохтаах”

Ааспыт субуотаҕа Дьокуускай куорат баһылыгын эбээһинэһин толорооччу Евгений Григорьев суруналыыстары кытта үс эбийиэккэ сырытта. Көрсүһүү, кэпсэтии куораты тупсарыыга туһаайылынна.

Хаардаах полигоҥҥа

Бастаан Сэбиэскэй Аармыйа 50 сыла уулуссаҕа баар хаар полигонугар тиийдибит. Хара сарсыардаттан үлэ хайыы-үйэ күөстүү оргуйар. Үс ыйдаах ыраастааһын былаана киэҥ. Хаар күн аайы мунньулла турар, улам-улам хайа саҕа буолан иһэр.

–Куорат олохтоохторо, “Якутдорстрой”, “Жилкомсервис” тэрилтэлэр, салайар хампаанньалар ыраастаабыт хаардарын манна тиэйэн аҕалаллар. Ол эбэтэр полигон Табаҕаттан Кангалааска тиийэ нэһилиэнньэни хааччыйар.

Чааһынай дьон управаттан босхо талон ылаллар.  Ол эрээри манна толору хаары тиэйэн кэлбит массыынаны үүрэн ыыппаттар, – диэн Евгений Николаевич кэпсэтиини саҕалыыр.

Тэҥнээн көрүҥ, 2012 сылга киин куорат сириттэн-уотуттан 288 тыһыынча куб.миэтэрэ, оттон былырыын кыһын 568 тыһыынча куб. миэтэрэ хаар тиэйиллибит. Быйыл олунньу 13 күнүнээҕи туругунан 66 тыһыынча куб. миэтэрэ полигоҥҥа кэлбит.

Бу баай сайын хойукка диэри ууллубакка сытар. Булууска бара сатаабакка, манна кэлиэххитин сөп, – диэн дьээбэлэнэр Евгений Николаевич.

Быыл кыһалҕата кыайтарыа дуо?

Суруналыыстар Евгений Николаевиһы ыйытыынан көмөн кэбистибит.

–Кыһын устата киин куорат суолларыгар 20 тыһыынча куб. миэтэрэ кэриҥэ кумаҕы кутабыт. Реагеннары тоҕо туһаммаппытый? Тоҕо диэтэххэ, ирбэт тоҥҥо куһаҕаннык дьайаллар. Тутууларбыт сыбаайа үрдүгэр тураллар, онон кутталлаах. Кумах, экология өттүнэн ыллахха, биир ноолоох. Сайын быылга кубулуйан, хас да күн салгыҥҥа көтө сылдьыан сөп. Ол киһи хараҕар көстүбэт быыл доруобуйаҕа буортулаах.

Куоракка быыл кыһалҕата төрдүттэн быһаарыллыан наада. Онуоха биир суол баар – ол  кварцевай кумаҕы туһаныы. Бөдөҥ, быылга кубулуйбат. Судаарыстыбаннай-чааһынай партнерствонан дуогабардаһыахха сөп. Холобур, оҥорон таһаарааччы кыһын куорат суолларыгар ыһар уонна сайын бэйэтэ хомуйан ылан, хос туһанар курдук бэлэмниир. Германияҕа оннук үлэлииллэр. Хайа боруодатын кыһын суолларыгар куталлар уонна сайын төттөрү хомуйан ылан хос туһаналлар.

Быылы киһи бэйэтэ оҥорон таһаарар. Онно айылҕа быыла эбиллэр. Бастакы көрүҥү кыайыахтаахпыт. Ол иһин, бастатан туран, хас биирдии тутуу балаһааккаларыгар көлүөһэ сууйар пууннар баар буолалларын ситиһиэхтээхпит. Иккиһинэн, кварцевай кумахха көһөр ньыманы тобулуохтаахпыт. Үсүһүнэн, элбэх маһы олордуохтаахпыт.

Куорат киинэ «күөлгэ» кубулуйара табыллыбат

–Улахан куораттарга дохсун ардах кэнниттэн ханнык да уулуссаҕа уу халыйа сыппат, анал систиэмэнэн сүүрэн хаалар. Биһиги эмиэ оннук систиэмэни толкуйдуохпутун наада. Ол иһин Ленин проспегын тутуутугар онно сүрүн болҕомтобутун ууруохпут. Куорат килбэйэр киинэ, сүрүн уулуссата биир ардах кэннэ “күөлгэ” кубулуйара табыллыбат.

Эрдэ өрөмүөннэммит суолларга оннук систиэмэ суох. Холобур, Лермонтов уулуссатыгар. Аны Автодорожнай уулуссаҕа, Прометей оройуонуттан тахсарга өйдөөн көрбүккүт буолуо, оптуобус тохтобулугар мэлдьи уу сытарын. Дьиҥэ, барыта анал канализацияҕа сүүрэн түһүөхтээх, хаалбыт кумах төттөрү хомуллуохтаах.

Проспект «сирэйдиин-харахтыын» уларыйар

“Хаардаах саарыстыбаттан” тахсан, куорат устун салгыы айанныыбыт.  Оптуобуспут Нуучча театрыгар кэлэн тохтоото. 

Евгений Николаевич быйылгыттан Ленин проспегар улахан үлэ саҕаланарын, бу эбийиэккэ хапытаалынай өрөмүөн ыытылларын сиһилии кэпсээтэ.

–Суол түөрт балаһаланар, кэҥэтиллэр. Ону таһынан проспект “сирэйэ-хараҕа” бүтүннүү уларыйар. Ааспыт сыл үһүс кыбаарталыттан дьон хараҕар көстүбэт үлэ хайыы-үйэ саҕаламмыта. “Водоканал” канализация коллекторын өрөмүөннээбитэ. 21 холуодьас баарыттан сороҕо аспаал анныгар олох бүөлэнэн хаалбыт. Ол барыта сөргүтүллүбүтэ. Турбата эмиэ саҥардыллыахтаах.

Хас биирдии суол быһа охсуһуутугар улахан магистральнай гаас турбата сытар. Ол барыта уларыйыахтаах.

Быйыл үлэ инженернэй ситими уларытыыттан саҕаланар. Бастакы түһүмэх – Кулаковскай уулуссатыттан ЛОРП дьиэтигэр диэри учаастак.

Тротуар билиитэтэ, бордюр матырыйаала гранит буолуоҕа. Проспект устата – 2, 8 км. Суол бордюра – 9 км кэриҥэ.

Боруобаты барытын сир аннынан ыытыахтаахпыт. Көрөҕүт дии, билигин барыта намылыйан турар, уопсай көстүүнү буортулуур.

Проспекка 11 оптуобус тохтобула (сороҕо сылаас) баар буолуоҕа. Барыта биир истииллээх. Уопсастыбаннай эйгэ эмиэ уларыйар. Билиҥҥи Московскай проспект IT-сквергэ кубулуйуоҕа. Бу соругу “Ростелеком” хампаанньаны кытта быһаарыахпыт.

Үгүс киһи сөбүлээбэт күрүөлэрин көҕүрэтэбит. 500 миэтэрэни эрэ хаалларабыт. Сатыы дьон туоруур эрэ сирдэригэр туруоруохпут.

2023 сылга ЛОРП дьиэтиттэн Хабаров уулуссатыгар диэри уонна Кулаковскай уулуссатыттан Краснояров уулуссатыгар диэри учаастакка күргүөмнээх үлэ күүтэр.

Билигин бырайыак, смета докумуоннарын ситэриэхпит. Судаарыстыбаннай экспертиза муус устарга түмүк таһаарыахтаах.

Манна барытыгар уопсастыбаннаһы, архитектордары, “LETO”, “Урбанисты Севера” кииннэри кыттыһыннарбыппыт.

680 мас, 6000 кэриҥэ сэппэрээги олордуохтаахпыт. Икки өттүттэн бэлисипиэт суола тэлгэниэҕэ. Киоскалар атын сиргэ көһүөхтэрэ.

Дизайн-код оҥоһуллубута. Манна барыта дьүөрэлэһиэхтээх, биир уопсай хартыына тахсан кэлиэхтээх.

Дьиэлэр тастара уус-уран уотунан сырдатыллыаҕа. Онно туспа үп көрүллүөхтээх. Ааҕан-суоттаан көрбүппүт, 60 мөлүйүөн солкуобай тахсар.

Киин куорат, өрөспүүбүлүкэ сүрүн уулуссатын хапытаалынай өрөмүөнүгэр уопсайа балтараа миллиард солк. тахса үп көрүллүөхтээх.

Күргүөмнээх үлэ түмүгэр проспект бүтүн өрөспүүбүлүкэ сүрүн “сирэйэ”, киин уулуссата буоларын ситиһиэхтээхпит.

Евгений Николаевич кэпсээниттэн “Уоттаах түүҥҥү Дьокуускай” ырыа тыллара кутуллаллар. Харахпар тыһыынчанан уот лаампалар тырымнаһа умайаллара көстөн кэлэр.

Сайсарыбыт тупсуо, киэркэйиэ

Үһүс тохтобулга – Ийэ скверигэр тиийэбит. Евгений Николаевич хааһахтан хостуур кэриэтэ кэпсиир.

–Сайсары – Туймаада туонатын ытык-бэлиэ сирэ. Манна “Куорат эйгэтин табыгастаах оҥоруу” бырагырааманан үгүс үлэ ыытыллыахтаах. Киин куорат олохтоохторо, ыалдьыттара өйдүүн-сүрэхтиин талаһар миэстэлэрэ буолуохтаах. Бырайыак, смета докумуоннара оҥоһуллубуттара. Экспертизаны ааһыахтаах. 333 мөлүйүөн солкуобай диэн суоттаммыта. Олус элбэх үп. Онон Федеральнай куонкуруска кыттан, бырайыакпыт үбүлэнэрин ситиһиэхтээхпит. Ил Дархан өйөбүлүнэн үлэлиир Архитектура управлениетын кытта бииргэ үлэлиибит. Хамаанда оҥоһуллубута. 2022-2023 сылларга үлэ ыытылларыгар, санаа хоту салалларыгар эрэнэбит.

Кэрэ көстүүлээх күөлбүт тулатыгар спортивнай балаһааккалар, дьоҕус архитектурнай формалар баар буолуохтара, Ийэ скверэ эмиэ уларыйыаҕа.

Саха сиригэр аан дойду араас муннуктарыттан туристар тоҕуоруһаллар. Кинилэр кыһын Тымныы полюһун, сайын Ыһыаҕы, Өлүөнэ очуостарын көрө кэлэллэр. Киин куораппытын быһа ааспакка, манна эмиэ тохтоон, хоно-өрүү хаалалларын, дуоһуйа сынньаналларын ситиһиэхтээхпит. Уопсайынан, Дьокуускай дьон-сэргэ талаһар киинэ буолуохтаах.

Аҕыйах сылынан манна куорат олохтоохторо өрөбүл күннэрин атаарыахтара, Сайсары кытыла оҕо аймах чуопчаарар саҥатынан туолуоҕа. Киэн туттар ытык күөлбүтүгэр күлүм-чаҕыл күммүт күөлэһийэ оонньуоҕа.