Дьону аһыырга үөрэтэбин

Антонина Алексеева 33 саастаах, эдэр ийэ. Былырыыҥҥыттан доруобуйатын туругун тупсарарга сыал-сорук туруорунан, ыйааһынын түһэрбит, салгыы дьону ырарга үөрэтэр блогер буолбут. Ол курдук, ырыардар онлайн-марафонугар элбэх киһи талаһар.

– Мин бэйэм ыйааһыным урут 52-53 кг этэ. Онтон 3 аҥаар сыл иһигэр 5 киилэ эппитим, салҕыы 1,5 сыл устата 15 киилэнэн уойбутум. Устунан 73 киилэҕэ тиийбитим. Уойдаххына, син биир киһи олорор олоҕун олороҕун эрээри, бэйэҥ-бэйэҕин сөбүлээбэт буолан барар эбиккин, сиэркилэҕэ көрүнэриҥ аҕыйыыр, таҥас баппат буолар... “Хайа тухары маннык буолуой?!” диэн баран, бэйэбэр бигэ тылбын бэриммитим. Уонна онлайн-марафоннарга кыттан саҕалаабытым. Ол саҕана атахпын тоһутан дьиэбэр олорор этим, ол иһин физическэй дьарыктарын оҥорбокко, аҥаардас аһылыкпын эрэ тутуспутум. Баттыктаах боростуой дьарыктары оҥорор этим – ыйааһыммын түһэрэр, тупсар баҕам оннук күүскэ баһыйбыта. Кыаҕым баарынан эрчиллэ сатаабытым.

Аһылыкпын көннөрөөт, ыран барбытым. Онтон иккис онлайн-марафоҥҥа кытынным. Киниэнэ чэпчэки хамсаныылар эбит. Бэл, хат дьахталлар, инбэлииттэр, саастаах дьон да дьарыктаныахтарын сөп эбит. Ол тухары аспын көрүнэ сылдьабын, сөпкө эрэ аһыыбын. Хос сыҥаахтан саҕалаан, көхсүм ыарыыта барыта биллэ сүппүтэ. 165 см үрдүктээх киһи 3 см кыччаан, бөгдьөйөн сылдьарбын бэйэм да билбэтэх эбиппин – ити дьарыктар баара суоҕа 3 нэдиэлэ иhигэр ол 3 см төннөрбүттэрэ.

Киһини туох эрэ «эмэһэҕэ тэбиэхтээх, оройго биэриэхтээх” эбит. Оччоҕо эрэ уһуктаҕын. Кэргэним иһэр киһи этэ. “Тохтоо, баһаалыста, бүт”, – диэн төһөлөөх элбэхтэ көрдөспүтүм буолуой. 1,5-2 нэдиэлэ туттунан баран, “чэ, кыратык” диэн иһэн кэбиһээччи. Мин эмиэ “киһи үксэ инник олорор”, “маннык олохтооҕум нуорма” дии саныыр этим.

Бэйэм дьүөгэлэрбин көрүстүм да, нэдиэлэ бүтэһигэр вино, пиибэ амсайыахпын сөп этэ. Билигин арыгыны амсайан да көрбөппүн, үйэбэр табахтаабатаҕым. Дьиҥэ, мин хаһан да най барбыт, сүрэҕэ суох буолбатах этим. 5 сыл тухары устудьуоннарга диплом суруйан биэрэр этим, түүннэри 2 сыл устата өрөбүллэрбэр таксилаабытым, кэлии-барыы, үлэ-хамнас элбэх этэ. 

Кэргэммиттэн арахсыахпыттан бэйэбин уларытыахпын наада диэн сорук туруоруммутум. Инник киһи миигин таҥнары тардар эбэтэр наар бэйэтин курдук намыһах таһымҥа тутар эбит диэн өйдөөбүтүм. Ол эрэн олох оскуолатын ааспыппар киниэхэ махталым улахан.

Бастаан бэйэм 8 кг быраҕан баран, “Дохсуҥҥа” дьарыктанан саҕалаабытым. Билигин 1-2 күн буола-буола дьарыктанабын. Урут олох атын олоҕу олорбут киһи билигин чыҥха атын, саҥа олоҕу саҕалаабыппыттан астынабын.

Киһи бэйэтин көрүммэтэҕинэ, этэ-сиинэ эргэрэр, мөлтүүр эбит. Сиэнэри барытын испитигэр ыытан истэхпитинэ, уойбакка ханна барыахпытый?

 – “Сөпкө аһааһын” олох маассабайдык барда дии?

– Ити эмиэ элбэх уратылаах. Сөпкө аһааһын дии-дии, менюлара араастаһар буолар эбит. Мин бад-тары, ырар эмтэри сиэмэҥ диибин.

Марафоммун  500-чэкэ киһи ааста. Билигин 6-ыс, 7-ис бөлөхтөрбөр бара турар. “ПП” (правильное питание) диэн өйдөбүлэ олох атын, ону аспытын тутуһабыт дии саныыр кыргыттар марафоммар киирэн баран биирдэ өйдүүллэр. Холобур, ПП-га хлебцы, ириис куруппаны, бананы сииллэр эбит. Мин оннугу сиэппэппин.

– Оттон сорохтор минньигэһи сиэххитин баҕарар буоллаххытына банан, виноград сиэҥ дииллэр дии...

– Ол син биир саахар буоллаҕа дии. Кыратык ырыахха сөп буолуо, ол эрэн саахары наар сии сырыттахха, улаханнык ыйааһыннарын бырахпаттар.

– Оччоҕо эн дьону аччыктатаҕын дуо?

– Суох. Төттөрүтүн, аһыырга үөрэтэбин. Ырыан баҕарар киһи аччыктыа суохтаах, наар аһыы сылдьыахтаах диэни тутуһабын. Ас кээмэйэ кыччыахтаах, аччыктаатыгыт да, кыратык үссэниҥ диибин.

Калорий ааҕыы, КБЖУ суоттаан таһаарыы – бириэмэни, энергияны, ньиэрбэни эрэ барыыр дии саныыбын. Дьиҥинэн, ыйааhын быраҕар диэн олус боростуой, тугу да суоттуур наадата суох. Мин бэйэм уопуппар олоҕуран этэбин.

Буортулаах аһы барытын ылан быраҕабыт. Ууну “1 киилэҕэ – 0,03 лиитэрэ уу” диэн иһэрдэбин. Өлө-сүтэ, аҕылаан-мэҕилээн буолбакка, чэпчэки хамсаныылары оҥоробут.

– Элбэх информацияны үөрэппитиҥ дуо?

– Мин үөрэҕим диетолог, фитнес-тренер эҥин буолбатах. Барытын бэйэм уопуппар олоҕуран оҥоробун. Идэбинэн тутуу инженерэбин, ол эрэн идэбинэн хамнастан хамнаска үлэлиирим, кимтэн эрэ тутулуктаах буоларым миэхэ олох табыллыбат эбит.

Стресстэн киһи уойар дииллэрэ кырдьык. Бастатан туран, сөбүлээбэт үлэҕэр, астыммат хамнаскар олорон стресстиигин – уойан, доруобуйаҥ мөлтөөн, кырдьан бараҕын.

– Төһөнөн элбэх киилэлээх да, ол киһи элбэҕи быраҕар диэн баар...

– Мин тэрийэр марафоммар элбэх ыйааһына да суох кыргыттар киирэн үөрэнэллэр. Сөпкө аһаары, эттэрин-сииннэрин тупсараары. Холобур, соторутааҕыта 67 киилэлээх кыыс 7 киилэни бырахта, уҥуоҕунан үрдээтэ; 51 киилэлээх кыыс 6 киилэни быраҕан чэпчээтим дии олорор.

Оҕолонон баран уойбут кыргыттар, биэнсийэлээхтэр, инбэлииттэр кытта кытталлар. Саамай сүрүнэ – бородууктабыт барыта дэбигэстик көстөр, эт арааһа барыта көҥүллэнэр. Эрчиллиилэрбититтэн саамай ыарахана – сарсыарда биир сиргэ туран ыстаҥалааһын, ону кыаммат, улахан ыйааһыннаахтарга көҥүллээбэппин. Саамай ыарахан ыйааһыннаах кыттааччым 125 киилэлээх кыыс үстэ төхтүрүйэн кытынна, 2 ый устата 115 кг буолла. Ыйааһыннаах дьон кардио ноҕоруускалары, спорду кыайбаттар, эчэйэллэр. Бастаан ыйааһыммытын чэпчэтэн, бэйэбитин таптаан эрэ баран спортка барыахтаахпыт.

Киһиэхэ хайҕал наада эбит. Уойан хаалбыт киһи “Мин сибиинньэ курдук эмиспин” диэн санаата түһэн сылдьар, ону көмөлөһөөччүтэ кыһытар, үөхсэр, түһэрэр буоллаҕына, уйулҕатыгар охсуу ылыан сөп. Мин кыргыттарым хас биирдии хардыыларын хайҕыыбын, сүбэлиибин, өйөбүл буолабын.

Саха ыччатын чөл олоххо тардыһыҥ диэн сүбэлиибин. Арыгы харчыны, доруобуйаны уонна хаарыан бириэмэни ылар эбит, туох баар куһаҕан (охсуһуу, өлөрсүү, арахсыы о.д.а) барыта арыгыттан тахсарын умнумаҥ. Киһи чөл олоҕу олороруттан, сатаабатаҕын сатыыр буоларыттан, сыалын-соругун ситиһэриттэн дуоһуйууну ылыахтаах.