Босуобуйаны анааһын бэрээдэгэ уларыйда

2023 сылтан биир кэлим босуобуйа олохтонорун туһунан биһиги хаһыаппыт сонун быһыытынан суруйан турар. Бүгүҥҥү нүөмэрбитигэр ону киэҥник наардаан, босуобуйа кээмэйин, анааһын бэрээдэгин о.д.а. билиһиннэрэбит.

Саҥа үүммүт 2023 сылтан 17 сааһыгар диэри оҕолоох, үп-харчы өттүнэн ыарахан балаһыанньалаах дьиэ кэргэҥҥэ уонна хат дьахталларга ыйдааҕы босуобуйа биир эрэ сайабылыанньанан биир кэлим быраабыланан оҥоһуллар. Маныаха 2022 сыл ахсынньы 31 күнүгэр төрөөбүт оҕолордоох, ол оҕолоро 3 саастарын туола илик буоллахтарына, бэйэлэрэ талар бырааптаахтар: биир кэлим босуобуйаны оҥорторуохтарын эбэтэр уруккутун курдук оҕо 3 сааһыгар диэри салгыы ылыахтарын сөп.

Биир кэлим босуобуйаны уонна бастакы оҕоҕо төлөбүрү Социальнай пуонда аныыр (СФР), бу 2023 сылтан Социальнай страхование пуондата (ФСС) уонна Пенсионнай пуонда (ПФР) холбоһон тэриллибит тэрилтэ.

Биир кэлим босуобуйа ханнык төлөбүрдэри солбуйарый?

— Хат дьахталларга ыйдааҕы босуобуйаны, хат буолан баран кыра болдьохторугар учуокка турбуттарга;

— Бастакы оҕону төрөппүттэргэ эбэтэр иитэ ылбыттарга 3 сааһыгар диэри ыйдааҕы төлөбүрү;

— Үһүс, онтон салгыы төрөөбүт оҕолор 3 саастарыгар диэри ыйдааҕы төлөбүрдэрин;

— 3 сааһыттан 8 сааһыгар диэри оҕоҕо ыйдааҕы төлөбүрү;

— 8 сааһыттан 17 сааһыгар диэри оҕоҕо ыйдааҕы төлөбүрү.

Биир кэлим босуобуйа ананнаҕына, бу төлөбүрдэри ылар быраап сотуллар – тэҥинэн бэриллибэт.

Былырыыҥҥыттан бэриллэ турар босуобуйалар анаммыт болдьохторо бүтүөр диэри төлөнөллөр. 2023 сыл тохсунньу 1 күнүн кэнниттэн оҕо 3 сааһыттан 17 сааһыгар диэри биир кэлим босуобуйаны эрэ оҥотторуохтааххыт, оттон 0 сааһыттан 3-гэр диэри 2022 сыл ахсынньы 31 күнүгэр диэри төрөөбүт оҕолоохтор бэйэлэрэ талаллар – урукку төлөбүрү ыла сылдьаллар эбэтэр биир кэлим босуобуйаҕа көһөллөр. Биир кэлим босуобуйа кээмэйэ дьиэ кэргэн төһө наадыйарыттан тутулуктаах уонна региоҥҥа олох алын кээмэйиттэн (ПМ – прожиточный минимум) 50%, 75% эбэтэр 100% ананар. 

Төлөбүр ананыытын бэрээдэгэ

Биир кэлим босуобуйаны 17 саастарыгар диэри оҕолоох дьиэ кэргэн уонна учуокка 12 нэдиэлэлэригэр диэри турбут хат дьахталлар ылыахтарын сөп.

— Сайабылыанньа биэрбит киһи уонна кини оҕото РФ гражданина буолуохтаах уонна Арассыыйаҕа бастайааннайдык олоруохтаахтар;

— Дьиэ кэргэн чилиэнин орто дохуота региоҥҥа нэһилиэнньэ дууһатыгар олох алын кээмэйиттэн тахсыа суохтаах;

— Дьиэ кэргэн хамсаабат баайа быһыллыбыт таһымтан элбэх буолуо суохтаах;

— Дьиэ кэргэн чилиэннэригэр 18 сааһыттан тахсыбыт киһи бигэргэтиллибит дохуоттаах эбэтэр чахчы биричиинэнэн дохуота суох буоллаҕына. 2022 сыл балаҕан ыйын 21 күнүгэр биллэриллибит быстах мобилизациянан ыҥырыллыбыт дьиэ кэргэн чилиэннэригэр уонна сайабылыанньа бэриллибит кэмигэр сулууспаны бара сылдьар дьоҥҥо тарҕаммат. Маннык түгэҥҥэ босуобуйа 6 ыйга ананар, өскөтүн мобилизованнай  дьиэ кэргэнэ чэпчэтиилээх бэрээдэгинэн анаммыт босуобуйанан туһанар буоллаҕына.

Холобурдар

Дьиэ кэргэн састааба

Ийэ, 5 сааһыгар диэри оҕо;

Дохуот

1 киһиэхэ ыйга 12 000 солкуобай;

Ийэ официальнайдык үлэлиир.

Хамсаабат баай

1 кыбартыыра, 5 сылтан уһуннук сүүрбүт 1 массыына.

Дьиэ кэргэн састааба

Ийэ, аҕа, 5 уонна 10 саастаах оҕолор.

Дохуот

1 киһиэхэ ыйга 30 000 солкуобай;

Аҕа официальнайдык үлэлиир;

Ийэ үлэлээбэт уонна дохуот суоҕун туһунан биричиинэ ыйыллыбат.

Хамсаабат баай

1 кыбартыыра, 1 дьиэ, 2 массыына.

Биир кэлим босуобуйа ордук өрүтэ

— Хат дьахталлар, урукку быраабыланан региоҥҥа нэһилиэнньэ үлэлиир араҥатын олох олоруутун алын кээмэйиттэн 50% ыла сылдьааччылар, дохуоттарыттан көрөн элбэҕи ылыахтарын сөп – регион олох олоруутун алын кээмэйиттэн 75% эбэтэр 100%;

— Биир кэлим босуобуйа оҕо 3 сааһыгар диэри барыларыгар хаһыс оҕонон төрөөбүттэриттэн тутулуга суох төлөнөр. 2022 сылга бүддьүөттэн төлөбүрү 3 сааһыгар диэри оҕолорго бастакы эрэ оҕоҕо төрөппүттэр ылаллара уонна 78 региоҥҥа – үһүс уонна онтон кэлэр оҕолор төрөппүттэригэр ананара.

— Биир кэлим босуобуйаны оҕо 3 сааһыгар диэри Ийэ хапытаалыттан төлөбүрү кытта бииргэ ылыахха сөп.

Урукку быраабыланан оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ регионнааҕы олох олоруу алын кээмэйиттэн 100% төлөбүр оҥоһуллар буоллаҕына, бу төлөбүр болдьоҕо бүтүөр диэри биир кэлим босуобуйаҕа сайабылыанньа суруйуллубат.

Биир кэлим босуобуйаны холбуу ылыахха сөп:

— Ийэ хапытаалын төлөбүрүттэн оҕо 3 сааһыгар диэри;

— Үлэлиир дьон оҕону 1,5 сааһыгар диэри көрөн олорор төлөбүрүн кытта;

— 3 сааһыттан 8 сааһыгар уонна 8-тан 17-гэр диэри саастаах оҕо төлөбүрүн кытта, өскөтүн төлөбүр биир кэлим босуобуйанан атын оҕоҕо оҥоһуллубут буоллаҕына.

Ыйыт-хоруйдуубут

— Ханнык дохуоттаах киһи босуобуйа ылыан сөбүй?

Босуобуйа ананар, өскөтүн дьиэ кэргэн дохуота биир киһиэхэ регионунан көрүллэр нэһилиэнньэ дууһатын алын кээмэйиттэн кыра буоллаҕына.

Дьиэ кэргэн уопсай дохуотун ааҕыллар кэм 12 ыйыгар түҥэтэҕин, онтон – дьиэ кэргэн чилиэннэрин ахсааннарыгар.

— Ааҕыллар кэм диэн тугуй?

Ааҕыллар кэм (расчетный период) — бу 12 ый, 1 ый иннинээҕи босуобуйаҕа сайабылыанньа биэрии кэмэ. Холобур, өскөтүн эн 2023 сыл тохсунньутугар сайабылыанньа биэрбит буоллаххына, ааҕыллар кэминэн 2021 сыл ахсынньытыттан 2022 сыл сэтинньи ыйа ааҕыллар.

— Дьиэ кэргэн састаабыгар ким киирэрий?

Сайабылыанньа биэрээччи — төрөппүт, опекун эбэтэр оҕо көрөөччү (попечитель);

Кэргэнниилэр;

18 сааһыгар диэри оҕолор, ол иһигэр опекаҕа уонна көрөөччүгэ сылдьааччылар;

18  сааһыттан 23 сааһыгар диэри оҕолор, күнүскү үөрэххэ үөрэнээччилэр уонна кэргэнэ суохтар.

Кинилэр дохуоттара босуобуйа ананарыгар учуоттанар. Өскөтүн дьиэ кэргэн чилиэннэрэ 2022 сыл балаҕан ыйын 21 күнүгэр мобилизацияламмыт уонна сайабылыанньа бэриллибит кэмигэр сулууспаҕа сылдьар буоллахтарына, дохуоттара учуоттаммат, ол эрээри дьиэ кэргэн састаабыгар киирэллэр.

— Дьиэ кэргэн састаабыгар ким киирбэтий?

Сокуонунан арахсыбыт уонна оҕону кытта олорбот төрөппүттэр, оҕо туһугар төрөппүт быраабыттан хааччахтаммыттар эбэтэр быһыллыбыттар, бу оҕоҕо сайабылыанньа бэриллэр буоллаҕына;

Толору судаарыстыбаннай хааччыллыыга сылдьар оҕолор, опекаҕа уонна көрүүгэ сылдьар оҕолортон уратылар;

Ыҥырыынан сулууспалыы сылдьааччылар уонна хантараага суох байыаннай үөрэх тэрилтэлэрин үөрэнээччилэрэ;

Күһэлэҥ эмтэниигэ сылдьааччылар, хаайыыга сытааччылар уонна харабыл көрүүтүгэр бааллар (под стражей);

Суохтара биллибит, өлбүттэрэ биллэриллибит эбэтэр ирдэбилгэ сылдьааччылар.

— Дьиэ кэргэн биир чилиэнэ туох да дохуота суох буоллаҕына

Өскөтүн дьиэ кэргэн сокуоннай саастарын ситэ илик чилиэннэрэ ааҕыллар кэмҥэ дохуоттара бигэргэтиллибэтэх буоллаҕына, ону дьиҥнээх биричиинэнэн дакаастыахтаах. Кини ааҕыллар кэмтэн саамай кырата 10 ый устата үлэлиэхтээх. Оттон дьиҥнээх биричиинэлэр бигэргэтиллибэт буоллахтарына, босуобуйа анаммат.