09.02.2024 | 14:00

Битэмиини аһылыктан ылар ордук

Битэмиини аһылыктан ылар ордук
Ааптар: Розалия Томская
Бөлөххө киир

Битэмиин киһи доруобуйатыгар сүҥкэн суолталаах. Ууга суураллар битэмииннэр (холобур, В, С, К, Н, РР) ферменнэр састааптарыгар киирсэллэр, оттон сыаҕа суураллааччылар (А, D, E) гормоннары оҥорорго наадалаахтар.

 

Битэмииннэр киһи организмыгар бэйэлэрэ үөскээбэттэрин кэриэтэ (үөскүүр да буоллахтарына, бэрт кыратык), ол иһин сүрүн иҥэмтиэлээх эттиктэрбитин аһыыр аспытыттан  ылыахтаахпыт. Куһаҕаннык аһыыр эбэтэр ас иҥэмтиэтэ кэһиллэр буоллаҕына, киһи авитаминозтуур.

 

Исписэлиистэр суруйалларынан, авитаминоз диэн былыргы үйэлэргэ ордук көстөрө, билигин үчүгэйдик аһыы сылдьар киһи мээнэ ыалдьыбат. Гиповитаминоз диэн ханнык эмэ битэмиин тиийбэтин ааттыыллар – араас ыарахан ыарыылаах да, доруобай соҕус да дьоҥҥо баар буолуон сөп.

 

Ханнык астарга ханнык битэмиин элбэҕий?

А битэмиин. Куурусса, ынах быарыгар, “Печень трески” диэн кэнсиэрбэҕэ баар. Күннээҕи аһылыккытыгар кыһыллыҥы-араҕас бородуукталары элбэтиҥ: моркуоп, болгарскай биэрэс, абрикос, тыква. Ол эрэн бу аһылыктары аһара элбэҕи сиэтэххэ, саһарардыахха сөп.

В1 битэмиин. Сибиинньэ этигэр, бекоҥҥа, горохха, доруоһаҕа элбэх.

В2 битэмиин. Сүөһү быарыгар, бүөрүгэр, доруоһаҕа, миндаль эриэхэҕэ.

В5 битэмиин (пантотеновай кислота). Сибиинньэ уонна ынах этин буотараҕар (быар, бүөр).

В6 битэмиин. Фасоль, соя, куруппа арааһа, быар, бүөр.

В9 битэмиин. Доруоһа, ынах уонна сибиинньэ быара, соя.

В12 битэмиин. Бу битэмиин тиийбэт буолуутун аҕыйах күн ынах эбэтэр сибиинньэ быарын сиэн толорунуохха сөп эбит. Итиэннэ селедка, сардина, скумбрия балыктарга баар.

Н битэмиин (биотин). Эмиэ ынах, сибиинньэ быарыгар, сояҕа, арахиска, овсянкаҕа элбэх.

Р битэмиин. Хаптаҕас, дөлүһүөн, уулаах отон.

РР битэмиин (ниацин). Арахиска, подсолнух сиэмэтигэр, сүөһү быарыгар.

С битэмиин. Сибиэһэй оҕуруот аһыгар уонна фруктаҕа. Саамай элбэх цитруска баар. Дөлүһүөн, болгарскай биэрэс, хаптаҕас, облепиха.

D битэмиин. Балыкка элбэх.

Е битэмиин. Ордук элбэх концентрацията соевай, курукузнай уонна мас арыытыгар баар буолар.

К битэмиин. Өҥнөөх уонна брюссельскай хаппыыстаҕа, күөх салаакка, кабачокка, ынах арыытыгар, сыырга.

 

С битэмииннээх астар өр харалыннахтарына, битэмииннэрэ сүтэргэ барар. В6 уонна В12 битэмииннээх астар буһардахха битэмииннэрин таһыма биллэ намтыыр. А битэмиин сыаны, арыыны эрэ кытта иҥэр кыахтаах.

 

* Дьахтар аймах уһун үйэлэниитин үөрэтэр, тарҕатар коуч Марго Фокс дьахтарга туһалаах битэмииннээх астары быһаарбыт:

А (сүбүөкүлэ, укуруоп, кииһилэ, моркуоп)

В (мята, помидор, хаппыыста)

С (укуруоп, редька, лимон, чили биэрэс)

D (тэллэй, хаппыыста, петрушка)

Е (авокадо, шпинат, горох)

Үһүйээҥҥэ кэпсэнэринэн, аатырбыт кэрэ дьахтар Афродита муора күүгэниттэн үөскээбитэ. Кэрэ көстүүтүнэн үйэлэргэ аатырбыта. Муора уута уонна тууһа кальций, молибден, магний, хлор, селен, бром, дьуот, алтан, тимир, кобальт, марганец, кремний уонна үрүҥ көмүс састааптаах. Ол барыта Афродита кэрэ буолбутун кистэлэҥэ эбит. Күннээҕи аһылыкка туттар туускутун муора тууһунан солбуйдаххатына, эт-сиин тууһун таһыма тэҥнэһиэҕэ, иммнутет күүскэ үлэлээн барыаҕа диэн ааптар суруйар.

Сонуннар

Ордук ааҕаллар

Ылланарга айыллыбыт олох
Дьон | 11.10.2024 | 12:00
Ылланарга айыллыбыт олох
Хаһааҥҥытааҕар даҕаны ардахтаах күһүн буолла. Уһун ардахтарга өйбөр куруутун “Тохтообокко ардах түһэр, Түннүкпэр таммаҕы ыһар...” ырыа тыллара ытыллар.   Биһиги көлүөнэ оҕолор үрдүкү кылаастартан саҕалаан “Ардахха санаа” ырыаны истэ улааппыппыт. Оччолорго, биллэн турар, ким тыла, ким матыыба буоларын улаханнык билэ да сатаабат этибит. Ырыа баар да баар. Киһи олоҕун кэрдиис кэмнэринэн...
Киин куоракка саҥа сквер тутуллуон сөп
Дьон | 05.10.2024 | 14:00
Киин куоракка саҥа сквер тутуллуон сөп
2022 сыл кулун тутар 8 күнэ биһиэхэ ыар сүтүк күнэ этэ, ыраас халлааҥҥа этиҥ эппитинии аймаабыта: ыарахан ыарыы дьүөгэбит Ирина Елизарова сырдык тыынын ылан барбыта.   Чугас киhиҥ, дьүөгэҥ, доҕоруҥ суох буоллаҕына, биллэн турар, бастакынан үйэтитии туhунан санаалар киирэллэр эбит. Кини биллэр, бэйэтэ ааттаах-суоллаах, историялаах, сүгүрүйээччилэрдээх, истээччилэрдээх буоллаҕына, атыннык толкуйдуу да...
Борис Борисов: «Пушкиҥҥа сүгүрүйүүм — “Евгений Онегины”  нойосуус билиим»
Дьон | 10.10.2024 | 10:00
Борис Борисов: «Пушкиҥҥа сүгүрүйүүм — “Евгений Онегины” нойосуус билиим»
Саха киһитэ тыйаатыры, артыыстары олус ытыгылаан  ылынар ураты көрөөччү. Ол оруоллары ураннык толорор артыыстартан сүдү тутулуктааҕын саарбахтаабаппын. Оннук биир үтүө киһи, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай артыыһа, Щепкин аатынан Үрдүкү театральнай училище “көмүс выпускнига” Борис Иванович Борисовы кытта өрөгөйдөөх 75 сааһынан сэһэргэстибит.   – Артыыс буолар баҕа санаа оҕо эрдэххиттэн баара дуу? –...
Кинини саха быһаҕа быыһаабыта
Дьон | 11.10.2024 | 10:00
Кинини саха быһаҕа быыһаабыта
Кинилэр – биһиги дьоруойдарбыт, кинилэр – өлөллөрүн кэрэйбэккэ эйэлээх олох туһугар охсуһаллар, бааһырбыт доҕотторун өстөөх уотун аннынан быыһыыллар, бука бары быраат, убай диэн ыҥырсаллар.   Бу анал байыаннай дьайыы бүттэҕинэ, элбэх кэпсэниэ, элбэх кистэлэҥ арыллыа, ким эрэ ол саҕана кимиэхэ да эппэтэх санаатын дьэ этиэ турдаҕа. Сорох ардыгар киһи дьиибэргиир, итэҕэйиэ...