Бэйэ клубниката амтанныын да атын, ураты минньигэс!

Е.Е. Эверстов аатынан Кэбээйи агроэкологическай хайысхалаах орто оскуолатын 9 “Б” кылааһын туйгун  үөрэнээччитэ Каролина Дьяконова быйыл 160 ук клубниканы олордон, сайыҥҥы сынньалаҥын үлэ үөһүгэр олус туһалаахтык атаарда. Кини Саха сирин кылгас сайыныгар да дэлэй үүнүүнү ылыахха сөп  диэн бигэ санаалаах. Ол туһунан «Киин куорат» хаһыат ааҕааччыларыгар ийэтэ Клара Егоровналыын сиһилии кэпсээтилэр.

Наукаттан саҕаламмыта

– Төрдүс кылаастан ийэбин кытта дьэдьэни үүннэрэбит. Ону кэтээн көрөн, чинчийэн, бу тиэмэнэн улуус, өрөспүүбүлүкэ таһымнаах научнай-практическай конференцияларга кыттабын. Сыл аайы тиэмэбин кэҥэтэн, байытан иһэбин. Ол курдук “Инникигэ хардыы” НПК призера буолбутум.

Былырыыҥҥыттан бэйэм туспа тэпилииссэлэнэн, клубника олордор баҕа санаа күөдьүйбүтэ. Ийэм: “Бырайыак суруйан, Граҥҥа кыттан көрбөккүн дуо?”, – диэн өй укпута. Ол курдук быйыл муус устар ыйга Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын Граныгар “Добро из наших рук” бырайыакпынан кыттан, кыайбытым, 152 тыһыынча солкуобайы ылбытым. Үлэм сыала: сайыҥҥы кэмҥэ үлэнэн хааччыллыы, буор, үүнээйи агротехникатын үөрэтии, Ийэ дойдуга патриотическай тыыны уһугуннарыы, урбаан эйгэтигэр сайдыы, анал байыаннай дьайыы кыттыылаахтарын дьиэ кэргэттэригэр клубниканы амсатыы.

Граҥҥа кыайбыт харчыбытынан 8х4 миэтэрэ иэннээх тэпилииссэ туттубуппут. Бастаан, дьиҥэр, поликарбонат матырыйаалтан оҥостор санаалаах этибит. Ону куоракка арассаада атыылаһа тиийбиппитигэр, биир киһи: “Олус итии буолуоҕа, клубникаҕыт умайан хаалыаҕа. Боростуой тэпилииссэ ордук”, – диэн сүбэлээбитэ. Онон армированнай салапаанынан оҥостубуппут.

Бастакы холонуу түмүгэ үчүгэй

– Быйыл сайын Сан Андреас, Альбион, Мурано, Вивара диэн суортары, барыта 160 ук клубниканы олордубуппут. Арассаадабытын Дьокуускайтан, сороҕун Намтан атыыласпыппыт. Мурано суортаах клубниканы уруккуттан үчүгэйдик билэбит. Сорохтору быйыл саҥа боруобалаатыбыт. 

Биһиги кылгас сайыммытыгар клубника соҕуруу дойдуга үүнэрин курдук улаатар, минньийэр эбит. Быһа холоон уонтан тахса киилэ үүнүүнү ыллыбыт. Дьиҥэр, өссө элбэх буолуо эбит да, харчыбыт түһэрин күүтэн, арыый хойутаан, от ыйын ортотугар биирдэ олордубуппут. Ол да буоллар, бастакы холонуу диэтэххэ, үчүгэй көрдөрүү дии санаатыбыт. Клубника олордуутугар элбэххэ үөрэнним, чинчийии үлэтин ыыттым, ону таһынан форумнарга кытынным. Эһиил өссө өлгөм үүнүүнү ылар баҕа санаалаахпыт.

Көрүү-харайыы кистэлэҥнэрэ

– Клубника улахан хаппырыыһа суох, барыстаах эбит. Саамай сүрүнэ – буорун үчүгэйдик оҥоруохха наада. Ноһуому олус элбэҕи эппэт ордук, сөбүлээбэт эбит. Ол оннугар күлү, кумаҕы, маҕаһыынтан атыылаһыллыбыт уонна тураҥ буорун булкуйуҥ диэн сүбэлиибин. Уутун эмиэ сөпкө кутуохха наада. Куйаас күннэргэ хатан хаалыан сөп, ону көрө сылдьан элбэҕи кутаҕын.   Анаан-минээн атыылаһа-атыылаһа аһаппатыбыт. Бастаан күлү, онтон кэлин борнай кислотаны куппуппут. Арай астанарын саҕана “Здравень” уоҕурдууну туһаммыппыт.

Өссө биир уратыта – дьэдьэннээҕэр аһа быдан элбэх уонна бөдөҥ. Холобур, саамай бөдөҥ клубникам ыйааһына 34 грамм этэ. Ортотунан ыллахха, 17 грамм буолар. Ити чахчыларбын, кэтээн көрүүлэрбин барытын сурунан, бэлиэтэнэн иһэбин, научнай үлэбэр эбии матырыйаал курдук туһаныам.

Эһиил өссө элбэх угу олордуохпут

– Бастакы үүнүүбүтүттэн анал байыаннай дьайыы кыттыылаахтарын дьиэ кэргэттэригэр амсаппыппыт. Оттон урбааҥҥа бастакы хардыыларым туһунан эттэххэ, клубника атыыга хамаҕатык барар эбит. Дьон олус минньигэс, амтана чыҥха атын дииллэр. Кырдьык, кэлии клубника аһыы соҕус, олус элбэх уулаах буолар. Аны үргэммит клубника холодильникка үс эрэ күн үчүгэйдик турарын, онтон амтана уларыйан барарын бэлиэтии көрдүм.

Быйыл Мурано суортаах клубниканы кыстатыахпыт. Аһын, сибэккитин, бытыгын барытын кырыйан баран, бүрүйүөхпүт уонна хаарынан сабыахтаахпыт.

Эһиил өссө элбэх угу олордуохпут, саҥа суортары боруобалаан көрүөхпүт, эбии долбуурдары оҥорторон ыйаан, иккис этээс курдук туруоруохпут, – диэн сэһэргээтэ бүгүҥҥү дьоруойум, клубникалаах кыыс Каролина.

«Кэбээйигэ оҕуруот олордор киһи элбэх. Клубниканы кыралаан үүннэрэр биирдиилээн ыаллар бааллар, ол эрээри сыал-сорук туруорунан, анаан-минээн дьарыктанааччы Каролина эрэ быһыылаах. Оҕом дьэдьэни, клубниканы олордор буолуоҕуттан харчыны сатаан ааҕарга-суоттуурга, туттарга үөрэннэ, чинчийэр үлэтин кэҥэттэ,  НПК-ҕа кыттарга хайыы үйэ бэлэм олорор», – диэн киэн тутта кэпсээтэ ийэтэ Клара Егоровна.

Үөрэҕи, спорду, науканы дьүөрэлээн

Каролина маҥнайгы кылаастан туйгуннук үөрэнэр. Химия, биология предметтэрин ордорор. Бу үөрэх дьылыгар ОГЭ туттарар, инникитин медицина эбэтэр урбаан эйгэтигэр барар баҕа санаалаах.

Сэргэх сэһэргэһээччибит дьарыга элбэх, күн иллэҥэ суох. Бириэмэтин сөпкө аттарынар буолан, үөрэҕи, спорду, науканы тэҥҥэ тутан дьүөрэлиир. Ийэтэ Клара Егоровна – физкултуура учуутала, онон эргиччи дьоҕурдаах кыыс кыра сааһыттан эдьиийин, убайдарын үтүө холобурдарынан спорка сыстан улааппыта. Алын кылаастан волейболлуурун сөбүлүүр. Дуобакка улуус чөмпүйүөнэ. Хабылыкка, хаамыскаҕа спорт маастарыгар кандидат, маастар нуорматын толорор санаалаах. Спорду өрө туппут кыыс – традиционнай ох саанан ытыыга оҕолорго өрөспүүбүлүкэ чөмпүйүөнэ. 

Кавказка икки нэдиэлэ

Быйыл сайын Каролинаҕа үгүс умнуллубат түгэннэри бэлэхтээтэ. Ол курдук, от ыйыгар Кавказка регионнар икки ардыларынааҕы XXI-с экологическай экспедицияҕа кыттан кэлбит.

– Саха сириттэн уон биир киһи – 7 оҕо, 4 салайааччы буолан барбыппыт.   Теберда куоракка, “Альтаир” лааҕырга икки нэдиэлэ балааккаларга олорбуппут. Элбэҕи билэн-көрөн, айылҕалыын алтыһан, астынан кэлбитим. Хабылыкка, хаамыскаҕа маастар-кылаас ыыппытым. Атын омуктар биһиги төрүт оонньууларбытын олус сэргииллэр эбит, – диэн үөрэ-көтө кэпсээтэ.

***

Билиигэ-көрүүгэ баҕалаах, элбэх дьарыктаах Каролинаҕа үөрэҕэр ситиһиилэри, наукаҕа дьоһун хардыылары, урбаан эйгэтигэр саҥа саҕахтары, үрдүк чыпчааллары дабайарыгар баҕарабыт