14.02.2020 | 12:12

48 КИИЛЭ БӨҔӨСТӨРӨ

48 КИИЛЭ БӨҔӨСТӨРӨ
Ааптар: Иван Ушницкай
Бөлөххө киир

Тустуук Руслан Попов 60 туолар үбүлүөйүгэр ыҥырбыта. “Биһиги көлүөнэ спортсменнар тустарынан кимнээҕэр да элбэх архив – матырыйааллааххын билэбит. Эн саҕа биһигини ордук суруйбут, билэр киһи суох” диэн махталлаах тыллары эппитэ. Үлэбин умнубаттар, сыаналыыллар эбит диэн үөрбүтүм.

Итинтэн тугу санаан кэллим. Урут көҥүл тустууга 48, 52, 55 диэн ыйааһыннар бааллара. Онно киирсээччилэр чаҕылхан курдук түргэннэрэ, талахтыы имигэстэрэ. Ол иһин, бэйэ-бэйэлэрин таба харбаһаары, мүччү тутумаары, элэс гыннаран бырахсаллара. Онтон быыһанаары эмиэ эргичис-урбачыс гыналлара. Көбүөрү олус да киэргэтэр этилэр. Тустуу техникатын, тактикатын байыталлара. Атын ыйааһыннар бөҕөстөрө эмиэ кинилэр курдук түргэн буола сатыыллара.

Олимпиадаҕа ити ыйааһыннар киирэллэрэ буоллар

Дьиҥэ, итинник кыра ыйааһыннаах тустууктар элбэх сиргэ бааллара. Оннук спортсменнаах омуктардыын аан дойдутааҕы тустуулар федерацияларыгар кыра ыйааһыннары эбиини хаттаан туруорсуохха баар. Боксаҕа 49, 52 кг диэн баар. Тоҕо тустууга олимпиадаҕа алта эрэ ыйааһын буолуохтааҕый!? Олимпиадаҕа саамай  кыра ыйааһын урут 48 кг буоллаҕына, билигин – 57. Иккис ыйааһын урут 52 этэ, билигин – 65 кг. Дьэ бу 57 - 65 икки ардынан ыйааһыннаах бөҕөс ыйааһын түһэрэргэ эбэтэр эбинэргэ күһэллэр. Онно доруобуйатын да сүтэриэн сөп. Урут уон ыйааһын буолан, оччо ыйааһыны түһэрбэккэ, эбиммэккэ, атынтан-атын ыйааһыҥҥа көһө да сылдьаллара. Ыйааһыннарын оччо түһэрбэт буоланнар, көбүөргэ сибиэһэй тахсаллара. Оччотооҕу быраабыланан, иккитэ хоттордоххуна эбэтэр алта ыстарааптыыр очколаннаххына, туорууруҥ: ыраас кыайтарыыга – түөрт ыстарааптыыр очко; тэҥнэһиигэ - икки; баллынан хотторууга - үс; баллынан кыайыыга - биир ыстараптыыр очко; ыраастык кыайдаххына - 0 ыстарааптыыр очко ааҕыллара). Онон тоҕус мүнүүлээх тустууларга тоҕустуута кытта тигинээччи сылайбакка тусталлара. Билиҥҥи медицина сайдыбыт кэмигэр биирдии хотторууттан туоруур быраабылаҕа үс-түөрт кыайыынан чемпионнуоххун сөп. Аны алта эрэ мүнүүтэлээх тустууга быстан тахсааччы үгүс. 48, 52, 55 кг ыйааһыннары суох оҥоруохтарыттан, сахалар, кореецтар, японецтар, монголлар, азиаттар ситиһиибит сэмэй буолла. Дьиҥэ, ити ыйааһыннары суох оҥорботохтор буоллар, Ариан Тютрин, Степан Соркомов, атыттар да балайда ситиһиилэниэхтэрэ хааллаҕа.

Бүгүн Русланы, 48 кг бөҕөһүн санаабычча, ити ыйааһын бастыҥнарын  кэпсиим. 52, 55 кг ыйааһыннар чулууларын да ахтар кэм кэлиэ.  

Роман Дмитриев

Аан дойду икки төгүллээх призера, Роман Дмитриевтыын хардарыта хотуспут японец Умеда, аан дойду икки төгүллээх (1986 - 87 сс.) чемпиона  кореец Ли Зе Сик, батутка курдук, өссө онно пружиналаах атахтаахха дылы, ыстаҥалыы сылдьан тусталлара. Биирдэ иннилэрин диэки ойоллор, кэннилэрин диэки ыстаналлар, уҥа-хаҥас халбарыйаллар, эриллэ сылдьаллар.  

Оннук айылаах Умеданы биһиги Роман Дмитриевпыт 1969 с. сүүрбэ сааһыгар Аргентина Мардель Плата куоратыгар аан дойду чемпионатыгар 48 кг бастаан киллэриллибитигэр аан бастаан көрсүһүүлэрэ билигин – номох. Сороҕо киинэҕэ уһуллубута баар. Дьэ, элэҥнэһии. Ити иннинэ Умеда утарсааччыларыгар ыстанан киирэн төкүнүтэлээн тулуталаабатах. Романы эмиэ оннук гыныан баҕардаҕа, Үс Ньүкэн самурайа сахаҕа атахха ыстаммыт. Онуоха биһиги киһибит олоҥхо боотурунуу аһаран биэрбит. Кимээччи ааһа түһэн салгыны харбаан ылбыт. Онтон киһим ханна барда диэн мэлэҥнээбит. Трибуналар күлсэн ньиргийэ түспүттэр. Ол кэмнэ Роман кинини кэнниттэн биилиттэн хабан ылан охторон төкүнүппүт. Киинэҕэ ити хапсыһыыга партерга иккиэн олус сатабыллаахтара көстөр. Биирдэ туппуттарын ыһыктыбаттар. Роман араас албаһы туттубут. Партерга аҥаар илииттэн тиэрэ тардыыны (күлүүстээһини), утарсааччытын нөҥүө тирэнэн турар атаҕын атаҕынан турецкайдыы тордуохтааһыны, олорон эрэ утарсааччытын төбөтүн умса баттаан сис уҥуортан тарбаҕын хатаан хойуоһуннаран бэйэтин нөҥүө быраҕыыны (обратнайдааһыны), төкүнүтүүнү (накаты) оҥортообут. 20 бааллы ылбыт (билиҥҥи быраабыланан 40-чэ балл буолуо). Хапсыыһы бүтэрэ аҕыйах сөкүүндэ хаалбытыгар, «чэ, кыайдым” диэн уоскуйар. Ол кэмҕэ утарсааччыта биирдэ кэннигэр ыстанан тахсар, умса баттаат, фиксациялабакка, түөртэ накаттыыр – 8 балл. Ити курдук тиһэххэ диэри киирсэр кутталлаах тустуук элбэх.

Үгүс специалистар, суруналыыстар өргө диэри итинтэн ордук кыраһыабай тустууну көрбөтөхпүт дииллэрэ. Оттон Романтан ыйыппыппар: “Ээ, ол уопута суох эрдэхпитинэ, маастарыстыбабыт ситэ илигинэ, боростуой албастарынан төкүнүтүстэхпит дии. Саамай кыраһыабай тустуум – 1973 с. Тегераҥҥа аан дойду чемпионатын финала этэ”? – диэн турар. Итинник хоруйу истэн олус соһуйбутум. Ол кэмҥэ Европа чемпионатыгар эдэр болгарин Хасан Исаев тахсыбыта. Бу киһини Роман Дмитриевтэн атын кыайыа суох диэбиттэрэ. Ол кэмҥэ олимпийскай чемпиоммут 52 кг көһөн, ССРС чемпиона, Аан дойду кубогын хаһаайына буолбута. Мунньахха дойду аатын туһугар 48 кг төннүөхпүн сөп диэн эппитин “Совесткай спорт”хаһыакка бэчээттэбиттэрэ. Ыйааһын бөҕөнү түһэринэн дэлби ыалдьан, эрчиллиитин тохтотон баран, күрэхтэһии саҕаланыытыгар салҕаан барбыта. Финалга 9 мүн. устата хардары-таары бырахсыыттан-бырахсыылары субуруччу  оҥорон, “карусель” курдук кулахачыспыттара. Балл биэрбэккэ, охсубакка туран кэлэллэрэ –  0-0. Хапсыһыы бүтэрэ 14 сөкүүндэ хаалтыгар Роман дьэа аҥаар атаҕы ытарчалыы хабан ылбыта. Уонна тобуктаан баран өрө баһан, умса быраҕан, ахсааны 1-0 оҥорон, аан дойду чемпиона буолбута. Ити Исаевы Монреаль олимпиадатыгар 9-6 кыайбыта. Ол эрээри Роман японец Кудоны кыайан истэҕинэ, судьуйалар иккиэннэригэр «көҕө суох тустаҕыт” диэн үстүү сэрэтиини биэрбиттэрэ. Хара балыыр диэн ол этэ. Иккиэн да көх бөҕө элэҥнэччи түсүһэ сылдьаллара. Хайдах да көҕө суоххут диэҕи табыллыбат курдуга. Итинник иккиэннэригэр ыраас хотторуу суруйбуттарын түмүгэр, Ромаҥҥа хотторбут Исаев бастаабыта.

1969- стан 1972 сылга диэри  

Роман 48 кг ССРС-ка уһулуччу лидер этэ. Бу ыйааһыҥҥа ити сылларга биирдэ эрэ, ону да ыалдьа сылдьан алҕас, кини кэнниттэн наар иккис буолар азербайжанец Рафик Гаджиевка кыайтарбыта. ССРС чемпионатыгар 48 кг 20-чэ кыттааччыттан аҥаара саха буолара. Аан дойду аччыгый чемпионатынан ааттанар Тбилиситээҕи түһүлгэҕэ ССРС-тан ыйааһын аайы аҕыстыы киһи киирэрэ. Онтон икки-үс лидертэн ураты сахалар буолаллара. Кинилэр Ромаҥҥа ардыгар көмөлөһөллөрө, ардыгар, тустуутун билэр буолан, харса суох киирсэн сылатан моһуоктууллара. Ким олимпийскай чемпиону кыайан баҕарбатый? Кыайтардахтарына, сүтэрэллэрэ суох.  

Аан дойду оҕолорго Сэбиэскэй Сойуустан бастакы чемпиона, Таатта талыыта Илларион Федосеев, Арассыыйа чемпиона, Сойуус Кубогын иккис призера Уус Алдантан  Аркадий Аманатов балайда эрийсэллэрэ. Уус Алдан Өнөрүттэн Хабаровскайга 1969 сылга институкка киирээт, 17 сааһыгар маастар буолбут  Николай Ушницкай балайда тустуох эбит. «Күрэхтэһиигэ мээнэ күлэйдии барар курдук, эрчиллибэккэ да барарым, өскө соруктааҕым буоллар, мин да киирсэрим хаалбыт” диирэ.  

Олимпиец Александр Иванов ССРС үөрэнээччилэргэ спартакиадатыгар, эдэр сааһыгар сөмөлүөт сууллутугар суорума суолламмыт Павел Васильев оҕолорго ССРС чемпионатыгар эмиэ 48 кг бастааһынтан тирэх ылбыттара.

1972 –1981 сылга диэри

1972 с. Киевтэн 48 кг Үөһээ Дьааҥы мондоҕойдоро тахсыбыттара. Виктор Рукавишников ССРС эдэрдэргэ чемпиона, Европа ыччаттарга призера оһоллонон хаалбыта. Кини кэнниттэн модьу-таҕа Михаил Ноговицын Сойуус улахан дьоҥҥо биир күүстээҕэ буолбута. ССРС уонна норуоттар икки ардыларынааҕы түһүлгэлэргэ хаста да миэстэлэспитэ. Ньурбаттан Вася Алексеев, Горнайтан Коля Алексеев ССРС киин фикультурнай институтутугар үөрэнэ тиийдэхтэрин утаа Москва чемпионнара буолбуттара. Сергей Корнилаевы кыайа сылдьыбыттара. Смоленскайтан Яков Петров балайда тустубута. Эмиэ Киевтэн Дүпсүн уолаттара Максим Сивцев ССРС кубогар, Александр Стрекаловскай ССРС эдэрдэргэ чемпионатыгар 48 кг утарсааччыларын барыларын хоппуттара.

1977 с. Чурапчыттан Афанасий Захаров тиийэн, РСФСР призера буолта. 

Ити кэнниттэн Чурапчытааҕы албан ааттаах спорт оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан номнуо оҕолорго, эдэрдэргэ, улахаттарга да биллибит үс уол Москваҕа армеецтар киин спортивнай кулууптарыгар ыҥырыллыбыттара. Кинилэртэн Григорий Христофоров Социалистическай дойдулар армеецтарын түһүлгэтигэр иккитэ бастаабыта. Гриша бурҕас гыннаран сүгэн быраҕыыны (кочерганы) бэркэ да оҥороро. Итинник күрэхтэһиилэргэ икки доҕоро – Уус Майаттан төрүттээх Алексей Диодоров, Нам ыччата Иннокентий Зырянов эмиэ миэстэлэспиттэрэ. ССРС спартакиадатыгар 1979 с. ССРС чемпионатыгар Роман кыһыл көмүс кэтэригэ,р пьедесталга хаҥас өттүгэр кэккэлэһэ турбут үөрэнээччилэрэ Алексей Диодоров, Иннокентий Зырянов боруонса мэтээлинэн наҕараадаламмыттара. Диодоров накатынан утарсааччыларын төһө баҕарар төкүнүтэр кыахтааҕа. Зырянов эмискэ кэдэрийэн быраҕан, көрөөччүлэри дуоһутара. Ол кэмнэргэ Үөһээ Дьааҥы самородога, мельницаһыт Василий Чириков икки аан дойдутааҕы турнирга бастаабыта. Уолаттар бары аан дойдутааҕы кылаастаах маастар нуорматын хастыыта да толорбуттара.  Уус Алдан дьоһун уола Гавриил Троев Ленинградтан эмиэ хас да норуоттар икки ардыларынааҕы турнирга призердаабыта. Арассыыйа сүүмэрдэммит хамаандатыгар хас да түһүлгэҕэ, ол иһигэр икки олимпиадаҕа массажиһынан, психологынан үлэлээбитэ. 

 Василий Гоголев   

1981 с. Роман Дмитриев тустарын тохтоторго быһаарыммыта. Кинини Василий Гоголев эрэллээхтик солбуйбута. ССРС түһүлгэлэригэр хаста да призердаан баран, дойду чемпионатыгар үстэ субуруччу бастаабыта (1984, 85, 86 сс.). 1984, 1988 с. Олимпиадаларга кииртэ буоллар, мин саныахпар, бастыа этэ. 1983 с. тувинец Александр Доржу сүрдэммитэ. Аан дойду призера, ССРС чемпиона буолбута. РСФСР чемионатыгар Василийы тэҥ киирсиигэ кыайда диэбиттэрэ. Дьиҥэ, сорох баллын биэрбэтэхтэр. Эһиилигэр Василий Доржуну үрүҥ хараҕын өрө көрдөрбөтөҕө.

1985 с. аан дойду чемпионатыгар улуулар бөҕө балл да биэрбэккэ бастаабыттара. Олортон ордон, 4 баллаах быраҕыыта элбэҕинэн үһүс буолбутун үрдүнэн, “Бастыҥ техникатын иһин” анал бириис туттарбыттара. Дьэ, барахсан киирэн-тахсан, атахха түһэн, накаттаан элэҥнэтэрэ. Кочерганан, мельницанан утарсааччылары атахтарын үөһээнэн адаарытара. Хаста да, киирээт, көбүөр ортотуттан кытыы диэки, киһитэ туран истэҕинэ иһирдьэ диэки, салгыы таһырдьа диэки үстүүтэ үөһээнэн быраҕыыны субуруччу оҥорбутун илэ көрбүтүм. Ити кыра түһүлгэлэргэ буолбатах, ССРС, аан дойдутааҕы түһүлгэлэргэ биллиилээх маастардары, холобура, Европа чемпиона Гнел Меджулумяны быраҕаттыыра.      

1986 с. Үтүө Дьулуур оонньууларыгар бастаан спорт үтүөлээх маастара үрдүк ааты ылары ситиспитэ.

Өссө аан дойду кылаастаах маастар буолбут Егор Алексеев баара. 1980 с. РСФСР, САССР чемпионаттарыгар оннооҕор Гоголевы кыайан турар. Дьэ, хардары-таары бырахсыы кытаанаҕа этэ. Кэлин Василий лаппа кыайа тутар буолбута. Киниэхэ өссө 1985 с. Дьокуускайга ыытыллыбыт ССРС чемпионатын финалыгар Владимир Яковлев кыайан иһэн, бүтэһик сөкүүндэлэргэ ахсааны 4:4 тэҥнэтэн эрэ хотторбута. Доржуну ити түһүлгэҕэ эрдэ Яковлев туораппыта. Өссө 1984 с. Тува “чаҕылҕанын” Петр Христофоров кыайан турар. Кини эдэрдэргэ Европа призера, ССРС спартакиадатын чемпиона.

Ити үлүгэр күүстээхтэр быыстарыгар үбүлүөйдээх Руслан Попов Дьокуускайга Бүтүн Сойуустааҕы турнирга бастаан турар. Финалга Семен Ноевы бэрткэ халбарыйан бырахпыта. 1982 с. Минскэйгэ ССРС эдэрдэргэ спартакиадатыгар Латвияттан киирэн иккис буолта.

Оччолорго элбэх уол Украинаттан, Белоруссияттан, Таджикистантан, Киргизияттан, Казахстантан, Диодоров Туркменияттан, Зырянов Литваттан, Е. Алексеев Эстонияттан тустубуттара. ССРС эрдэ ыһыллыбыта буоллар, баҕар, олимпиаларга да ити дойдулартан тиийбит буолуо этилэр. Владимир Торговкин кэлин Кыргызстантан Азия призера буолбута. Онно олимпиадаҕа иккиһин бастыыра биллэр кореец Ким Илгэ 3-2 эрэ хотторбута. Ол Атланта-96 олимпиадаҕа Владимир  тиийэн баран хомолтолоохтук оһоллонон, бастакы хапсыһыытыгар туораабыта. Семен Соркомов эмиэ Кыргызстантан аан дойду чемпионаттарыгар тахса сылдьыбыта.

Кэнники 48 кг бастыҥ көрдөрүүлэри Петр Юмшанов ситиспитэ. Аан дойду призера, Арассыыйа, Ярыгин турнирын хастыы да төгүл кыайыылааҕа, призера. Спорт үтүөлээх маастара. Роман Дмитриев курдук дойду ыччатын сүүмэрдэммит хамаандатыгар сүрүн тренеринэн үлэлээбитэ. Билигин аан дойдутааҕы тустуу федерациятыгар спорт бу таптыыр көрүһүн пропагандалыы сылдьар.

48 кг саха тустууктарын ситиһиилэриттэн сороҕо итинник. Үксэ Дмитрий Петрович Коркин эрчийбит уолаттара эбит.

Салгыы 52, 55 кг тустарынан кэпсиэхпит.    

Сонуннар

Ордук ааҕаллар

Утуйуу хаачыстыбата улахан суолталаах
Сонуннар | 15.03.2024 | 14:00
Утуйуу хаачыстыбата улахан суолталаах
Кулун тутар 15 күнүгэр Аан дойдутааҕы Утуйуу күнэ бэлиэтэнэр. ВОЗ статистикатынан, нэһилиэнньэ 10-30% кыайан утуйбакка (бессонница) эрэйдэнэр, сорох дойдуларга ити көрдөрүү 50−60%-ҥа тиийэр.
Сыана үрдээһинэ
Сонуннар | 22.03.2024 | 18:00
Сыана үрдээһинэ
(2024 сыл олунньу ыйдааҕы көрдөрүүтүнэн)
Социальнай биэнсийэ эбиллэр
Сонуннар | 16.03.2024 | 18:00
Социальнай биэнсийэ эбиллэр
Муус устар 1 күнүттэн социальнай биэнсийэ 7,5 бырыһыан үрдүүр. Бу туhунан 262 N-дээх уурааҕы кулун тутар 5 күнүгэр Арассыыыйа Бырабыыталыстыбата бигэргэттэ. Индексация кээмэйэ ааспыт сылга биэнсийэлээхтэргэ олох таһымын алын кээмэйин улаатыытынан ааҕыллар. Бу төлөбүргэ анаан социальнай пуонда бүддьүөтүгэр 37,5 млрд солк. көрүлүннэ. Статитстика көрдөрөрүнэн, Арассыыйаҕа 4 мөлүйүөнтэн тахса киһи социальнай...
Сергей:  «Уолаттар санаалара-оноолоро харахтарыгар көстөр»
Дьон | 21.03.2024 | 18:00
Сергей: «Уолаттар санаалара-оноолоро харахтарыгар көстөр»
Оҕо сылдьан разведчиктаах киинэлэри умсугуйан көрөрбүт, кинилэр курдук буолуохпутун баҕаран, сэриилээх оонньуурбут, саһа, сыбдыйа, сыылла сылдьан өстөөхтөрбүтүн самнарарбыт.  Разведчик диэн тылы иһиттэхпинэ, тута харахпар Штирлиц уобараһа көстөр. Кини өстөөхтөр уйаларыгар тиийэн, былааннарын, дьайыыларын биһиги дьоммутугар тиэрдэн, кыайыыны ситиһэргэ улахан кылаатын киллэрсэр.   Ол аата дьиҥнээх разведчик хайдах буолуохтааҕый? Кини боростуой саллаат...