2019 сыл түмүктэрэ: Чулууну быһаарыы араастаах

Быйыл спорт бастыҥнарын талыы араастык ыытылынна. Ол эһиги санааҕытыгар сөп дуу, сыыһа дуу? Мин түгэни дьүүллэһиигэ ыҥырабын.

Онлайнынан

Аан бастаан өрөспүүбүлүкэтээҕи туһааннаах судаарыстыбаннай тэрилтэлэр, федерациялар туттарар бириистэрэ интернет онлайн көмөтүнэн оҥоһулунна. Манныкка, спортан ыраах да дьон, сорох кими туох титуллааҕын тэҥнии барбакка, аймаҕым, биир дойдулааҕым диэн санааҕа, аптарытыат оннук этиитигэр сабыдыаллатыан сөп. Ким эрэ дьүһүнү, быһыыны-таһааны  сөбүлүүрүнэн, дьоҕурга сүгүрүйэринэн эмиэ кнопка баттыыр. Ол түмүгэр “Саха” НКИХ «GRAND FINAL. Чемпионы Якутии» бириэмийэни туттарыы ыытылынна. Онно компьютер ааҕан таһаарыытынан номинацияларынан ааһан эрэр сыл чулуу спортсменнарыгар бириистэри туттарыы маннык буолла.

“Спорт национальнай көрүҥнэригэр бастыҥ спортсменынан” “Хаҥалас хапсаҕайа”, “Эҥсиэли хапсаҕайа”, “Вызов Южной Якутии” турнирдар кыайыылаахтара, Г. Попов кэриэһигэр түһүлгэ муҥутуур кыайыылааҕа, Дьокуускай куорат чемпиона, П.Е. Алексеев кэриэһигэр Саха сирин чемпионатын үрүҥ көмүс призера, спорт маастара Николай Иванов (тренерэ – П.И. Бурцев) ааттанна. Куоластааһын түмүгүнэн кини мадьыны Сергей Константиновы уонна хотугу многоборьеҕа спорт маастара Алексей Созоновы үтүрүйдэ.

Адаптивнай спорка бастыҥ спортсменынан куоластааччылар оҕунан ытыыга Арассыыйа Кубогын кыайыылааҕа, Арассыыйа кыһыҥҥы чемпиона, Европа Кубогын хаһаайына, Арассыыйа Кубогын кыайыылааҕа, аан дойду чемпионатын үрүҥ көмүс призера Степанида Артахинованы (тренерэ – РФ уонна СӨ үтүөлээх тренерэ А. Иксман) таллылар. Кини спорду таптааччылар 50,51% куоластарын ылла. Бу номинацияҕа өссө пауэрлифтиҥҥэ аан дойду чемпиона Владимир Балынец (24,75 %) уонна көҥүл тустууга Европа чемпиона Сергей Николаев бааллара.

Олимпиадаҕа киллэриллибэтэх спорт көрүҥнэригэр куоластааһын түмүгэ маннык буолла: дуобакка аан дойду чемпионатын түргэн оонньууга хамаанданан чемпиона, норуоттар икки ардыларынааҕы турнир кыайыылааҕа, аан дойдутааҕы Интеллектуальнай оонньуу үрүҥ көмүс призера, Европа чемпионатын боруонса призера Матрена Ноговицына (тренерэ – СӨ үтүөлээх тренерэ Н.Н. Кычкин) – 45,81%, гроссмейстер Николай Гуляев – 32,16%, Айаал Макаров – 22,3% куолаһы ыллылар.

Оттон спорт олимпийскай көрүҥнэригэр 2019 сыл бастыҥ спортсменынан дзюдоҕа  Арассыыйа чемпиона, спорт маастара Ньургуйаана Никифорова (тренерэ – Д. Гомбодорж) буолла. Кини спорду таптааччылар 43,56 % куоластарын ылла. Дьон-сэргэ тапталын ылбыт марафоҥҥа Арассыыйа чемпиона Сардаана Трофимова куоластааһыҥҥа иккис буолла – 31,56%. Тустуук Европа призера Владимир Егоров 24,89 % куолаһы хомуйда.

Рейтининэн

Урукку курдук эбии сыл уон бастыҥын быһаарар ордук буолуо этэ. Номинациялары онто суох ”Сахаада-спорт» курдук общественнай тэрилтэлэр быһаараллар.

Онуоха  спортивнай суруналыыс Петр Павлов бэйэтин санаатын “Дьулурҕан” сайтыгар таһаарда. Кини, үгэһинэн, рейтиннээбит. Ол эрээри киэҥник тарҕаммыт көрүҥнэргэ, холобура, тустууга, кыра күрэхтэһиилэргэ элбэхтэ кыттыбыттардааҕар олимпиада, аан дойду чемпиона хайдах аллараа туруой? Биирдэ Герман Контоев туох-баар мэтээлэ истиэнэҕэ ыйанан турарын  көрөн баран: “Балары барытын холбообуттааҕар даҕаны биир аан дойду чемпионун мэтээлин ыларым буоллар, ордук буолуо этэ”, -- диэбитэ. Ол баҕата туолбута. Бу сырыыга Павлов адаптивнай, олимпийскай, олимпийскайа суох диэн араарбакка барыларыгар тэҥник сыаналаан, аан дойду түһүлгэлэригэр – үрдүк баалы туруорбут. Европа орто, Арассыыйа чемпионаттарыгар аччыгый рейтиннээбит. Ити, баҕар, биирдиилээн көрүҥҥэ син. Оттон көрүҥү көрүҥҥэ хайдах тэҥниэҥий? Түмүгэр Арассыыйа олимпийскай көрүҥнэргэ чемпионнарын Ньургуйаана Никифорованы, Сардаана Трофимованы уон да иһигэр киллэрбэтэх.

“Чулуу спортивнай көрдөрүүлээх – ол бастыҥ!”- дииригэр, оннук балаһыанньа баара буоллар, баҕар, син этэ. 

Ыйааһыннаан, ыытан көрүүнэн

Ол эрээри оннук балаһыанньаны оҥорору утарыам этэ. Тоҕо? Сорох көрүҥнэргэ аан дойду, Европа чемпионаттара буолбаттар ээ. Олорго ардыгар биир киһини хотон, адьас да кыайбакка да миэстэлэһиэххэ эмиэ сөп. Оннугу Арассыыйа күрэхтэһиилэригэр хайдах тэҥниэххиний? Биирдиилээн кыттааччылар, хамаандалар, кинилэр уонна көрөөччүлэр ахсааннара эмиэ сыаналанар. “Кини балаһыанньа уларытыллыа суохтаах”, -- диир даҕаны, хайа да дойдуларга уруккуттан спортивнай  суруналыыстар санааларынан, сүнньүнэн балаһыанньата да суох быһаараллар. Ол иһин итинник бастыҥнар ортолоругар дойдулар (Арассыыйа кытта), оннооҕор Европа чемпионатыгар кыттар да кыаҕа суох  футболистар, олимпиада чемпионнарыттан да ордорон, чыпчаал чулуунан элбэхтик киирээччилэр. Тустууктартан ССРС саҕана А.Медведь, Л.Тедиашвили эрэ уон бастыҥҥа кыбылла сылдьыбыттара.  .

Саха сиригэр былырыыҥҥа диэри спортивнай үлэһиттэр суруналыыстары истэн баран, уон бастыҥы чиэстиир буолбуттара. Балаһыанньа быһаарар күннэргэ да элбэхтэ уларыйара. Элбэх тустуук бастыҥ буолаары гынна  диэн, көрүҥнэртэн биирдиини ылыаҕыҥ диэччилэр эмиэ бааллара.

Омуктар чиновниктары тоҕо орооһуннарбаттарый? Киниэхэ ким хайдах сыһыаннаһарын, урут, билигин доҕордоһорун, бииргэ үлэлэһэрин  суолтаҕа ылар, оттон орто салайааччы бэйэтин киһитин анньа сатыыр. Салайааччы командировкаҕа ыытарынан, спонсор буоларынан да тылын иһитиннэриэн сөп. 2000 сылга мин туохтан барытыттан таһыччы, спорт чымаан түһүлгэтигэр Олимпиадаҕа тиийбит Герман Контоевы бастата сатаабытым. Истибэтэхтэрэ, Арассыыйаҕа эрэ чемпионнаабыт Георгий Балакшины, миниистир этиитигэр дьайдаран, талбыттара. Эмиэ да ол бокса сайдыытыгар сабыдыалласпыта буолуо.

Уруккуну санаатахха

Спорт суруналыыстара сыл уон бастыҥ спортсменнарын таллылар диэн, 1962 сылтан саҕаламмыта. Мин талыыга 1980 сылтан кыттыбытым. Спорт пропагандатын өрөспүүбүлүкэтээҕи федерациятын салайааччылар буола сылдьан Вячеслав Степанов, Иван Кычкин уонна мин—Иван Ушницкай үһүө эрэ тылбытынан дьүүллэһэн быһаарарбыт. Федерациялар, уопсастыбалар, спорт тэрилтэлэрэ да кандидаттары түһэрбэт этилэр. Онон национальнай спорт көрүҥүттэн биир эмэ спортсмены киллэрэрбит. Бэрээдэктээхтэри, дьулуурдаахтары, үксүгэр тэҥ очукуолары биэрдэхпитинэ, «спорду, сайдан эрэр көрүҥү пропагандалыырга бу киһи ордук буолуо этэ” диэн, этии кытта иһиллэрэ.  

Ону спортивнай суруналыыстар уон бастыҥ спртсмены таллылар диэн  тэлэбиисэргэ, араадьыйаҕа биллэрэллэрэ, хаһыаттарга таһаараллара. Оччолорго спортивнай суруналыыстарынан үһүөммүтүттэн атыттары аахпат да этилэр. Ким да сыыспыккыт диэбитин истибэтэҕим. Билигин бириэмийэ улаатан, баҕалаахтар эрдэттэн төлөпүөннэһэр да буоллулар. Ол иһин мин аҕыйах сылтан бэттэх кыттыбат буолтум.

Билигин элбэхпит

Кэлин, бастакы бэрэсидьиэммититтэн саҕалаан,  өрөспүүбүлүкэ баһылыктара спортка болҕомтолоро күүһүрүөҕүттэн, ити тула сылдьааччы атын да эйгэттэн лаппа элбээтэ. “Спортивные журналисты” бөлөх 30-тан тахсабыт. Онтон 15 суруналыыс  ааһан эрэр сылга кими уон бастыҥҥа киллэрэрбитин ыыппыппыт. Ханнык суруналыыс кими ордордо?

Нюргуяна ЕГОРОВА (“Саха” НКИХ): 1 – С.Трофимова; 2 – Н.Никифорова; 3 – Вас. Егоров; 4 – С.Артахинова; 5 – С.Константинов; 6 – Н.Гуляев; 7 – Вл. Егоров; 8 – С.Николаев; 9 – А.Макаров; 10 – К.Устинова.

Николай КОНСТАНТИНОВ-ЭРХААН (Sakhapress.ru): 1 – Н.Никифорова; 2 – Вл. Егоров; 3 – С.Трофимова; 4 – А.Тютрин; 5 – Вас. Егоров; 6 – С.Константинов; 7 – М.Иванов; 8 – А.Макаров; 9 – В.Рассадин; 10 – К.Устинова.

Владислав КОРОТОВ (Пресс-киин “Модун” РЦНВС): 1 – С.Трофимова; 2 – Вл. Егоров; 3 – Н.Никифорова; 4 – В.Балынец; 5 – А.Макаров; 6 – С.Артахинова; 7 – С.Константинов; 8 – А.Тютрин; 9 – М.Ноговицына; 10 – А.Тищенко.

Михаил МОРДОВСКОЙ-МИХУТА (ТВ “Бэрдигэстээх” ): 1 – М.Ноговицына; 2 – С.Трофимова; 3 – С.Константинов; 4 – А.Макаров; 5 – Вас. Егоров; 6 – Вл. Егоров; 7 – А.Куличкин; 8 – Д.Адасько; 9 – В.Балынец; 10 – Е.Филиппов.

Сандал НИКАНОРОВ (Пресс-киин “Модун” РЦНВС): 1 – Вас. Егоров; 2 – Н.Никифорова; 3 – Г.Попов; 4 – С.Константинов; 5 – Б.Прокопьев; 6 – А.Макаров; 7 – С.Трофимова; 8 – Е.Филиппов; 9 – Н.Черноградская; 10 – Е.Алексеев.

Петр ПАВЛОВ (“Дьулурҕан”): 1 – В.Балынец; 2 – А.Макаров; 3 – С.Константинов; 4 – А.Тютрин; 5 – В.Рассадин; 6 – С.Николаев; 7 – М.Ноговицына; 8 – Н.Гуляев; 9 – С.Артахинова; 10 – Вл. Егоров.

Игорь ПЛАТОНОВ (фрилансер): 1 – А.Тютрин; 2 – Вас. Егоров; 3 – С.Трофимова; 4 – Е.Филиппов; 5 – Н.Никифорова; 6 – К.Устинова; 7 – Н.Черноградская; 8 – Н.Сабарайкин; 9 – А.Макаров; 10 – В.Балынец.

Александр ПОСЕЛЬСКАЙ (“Спорт Якутии”): 1 – Н.Никифорова; 2 – С.Трофимова; 3 – Вас.Егоров; 4 – Вл. Егоров; 5 – А.Макаров; 6 – Е.Филиппов; 7 – С.Константинов; 8 – Н.Иванов; 9 – А.Созонов; 10 – К.Устинова.

Василий ПОСЕЛЬСКАЙ ( “Саха” НКИК): 1 – Н.Никифорова; 2 – Вас.Егоров; 3 – С.Константинов; 4 – Вл. Егоров; 5 – М.Ноговицына; 6 – А.Макаров; 7 – В.Балынец; 8 – С.Трофимова; 9 – Е.Филиппов; 10 – А.Тютрин.

Степан ПОСЕЛЬСКАЙ (“Спорт Якутии”): 1 – С.Трофимова; 2 – Н.Никифорова; 3 – Вас.Егоров; 4 – В.Балынец; 5 – Вл. Егоров; 6 – С.Артахинова; 7 – М.Иванов; 8 – А.Макаров; 9 – Н.Черноградская; 10 – К.Устинова.

Федор РАХЛЕЕВ (“Кыым”): 1 – С.Трофимова; 2 – В.Балынец; 3 – Н.Никифорова; 4 – Вас. Егоров; 5 – А.Тютрин; 6 – Н.Черноградская; 7 – Н. Сабарайкин; 8 – К.Устинова; 9 – М.Ноговицына; 10 – А.Куличкин.

Георгий ТАТАРИНОВ (“Якутия”): 1 – Н.Никифорова; 2 – С.Трофимова; 3 – Вас.Егоров; 4 – Вл. Егоров; 5 – С.Николаев; 6 – С.Константинов; 7 – Е.Филиппов; 8 – М.Ноговицына; 9 – А.Макаров; 10 – С.Артахинова.

Саина ШЕЛОМОВА ( Спорт министиэристибэтин пресс-сулууспата): 1 – Н.Никифорова; 2 – С.Трофимова; 3 – С.Артахинова; 4 – В.Балынец; 5 – С.Николаев; 6 – А.Макаров; 7 – С.Константинов; 8 – Е.Филиппов; 9 – А.Тютрин; 10 – А.Созонов.

Платон ЭВЕРСТОВ (“Дьааҥы аартыга” общ.корр): 1 – С.Трофимова; 2 – Н.Никифорова; 3 – Вл. Егоров; 4 – С.Константинов; 5 – В.Балынец; 6 – А.Макаров; 7 – М.Ноговицына; 8 – Н.Черноградская; 9 – С.Артахинова; 10 – Е.Филиппов.

Иван УШНИЦКАЙ (“Киин куорат”): 1 – Н.Никифорова; 2 – С.Трофимова; 3 – Вас. Егоров; 4 – Вл. Егоров; 5 – А.Тютрин; 6 – А.Макаров; 7 – С.Константинов; 8 – С.Артахинова; 9 – К.Устинова; 10 – М.Ноговицына.

Бэйэм урут кыттыбат да көрүҥмүтүгэр – дзюдоҕа уонна “спорт королеватынан” ааттанар чэпчэки атлетика биир саамай ыарахан көрүҥэр –марафоҥҥа суолта биэрдим. Билигин интернет кэмигэр сахалар кими талбыттарый диэн ордук инники ааттаммыттары көрүөхтэрэ. Урут, Б.Н.Ельцин бэрэсидьиэн буоларыгар улахан теннискэ спортсменнарбыт олох ыраах сылдьаллара. Борис Николаевич тахсарын кытта улахан бириистэри кытта ылбыттара. Кэлин В.В.Путин дзюдоист буолан, ити көрүҥү өрө тутарын эмиэ санаатым. ,,Тыгын оонньууларын” бириистэрэ улаханынан баалыахтара суоҕа дии саныыбын. Онто да суох кинилэри киһи барыта билэр.    

Мин тус санаабар, атын сирдэргэ курдук, спортсменнары, күрэхтэһиилэри кэтээн ырыта сылдьар суруналыыстар быһаараллара ордук.