Учуутал туһунан алта чахчы
1. Кырдьык, бу саамай былыргы идэлэртэн биирдэстэрэ. Бастакы оскуолалар бэрт өрдөөҕүтэ, бэл диэтэр, биһиги эрабыт иннинэ Илин дойдуларга үөдүйбүттэрэ – Ассирияҕа, Вавилоҥҥа уонна Кытайга.
2. Биһиги дойдубутугар Русь христианствоны ылыныаҕыттан, Владимир кинээс боярдар оҕолоро үөрэхтэнэллэрин туһунан ыйааҕа тахсыаҕыттан, бастакы учууталлар баар буолбуттара. Аан маҥнайгы оскуола “Книжное учение” диэн ааттааҕа. Сотору кэминэн дойду үрдүнэн маннык тэрилтэлэр таҥара дьиэлэригэр, манастыырдарга аһыллыбыттара. Үөрэх бырагырааматын Владимир кинээс бэйэтэ оҥороро, оттон учууталларынан манаахтар буолбуттара. Ол саҕана баай уонна кыахтаах ыаллар оҕолоро, ону даҕаны уолаттар эрэ үөрэнэллэрэ.
Кэлин Муударай Ярослав Новгородка духовенство үлэһиттэрэ уонна ыстаарысталар оҕолоругар оскуоланы төрүттээбитэ. Ол саҕана нуучча тыла, ааҕыы, суруйуу, ахсаан уонна христианскай итэҕэл уруоктара бааллара.
3. Былыргы Грецияҕа арифметика учууталларын “калькулятордар” диэн ааттыыллара. Бу тыл латыынныы “счетчик” диэн тылбаастанар, «calculus» (камешки) диэн тылтан тахсыбыт. Манна даҕатан эттэххэ, ол саҕана ахсааҥҥа кыра таастары тутталлара.
4. Биһиги дойдубутугар учууталлар оҕолору чопчу предметтэргэ үөрэтэллэр. Холобур, математикаҕа, физикаҕа, физкультураҕа, саха тылыгар тус-туспа учууталлар уһуйаллар. Оттон сорох дойдуларга, холобур, Чехияҕа учуутал хас да предмети биэрэр эбээһинэстээх.
5. 100-тэн тахса дойдуга Учуутал күнэ алтынньы 5 күнүгэр бэлиэтэнэр. Ол эрээри бу бырааһынньык сорох дойдуларга атын кэмҥэ буолар. Холобур, Кытайга учууталларын алтынньы 10 күнүгэр эҕэрдэлииллэр, оттон АХШ-га – ыам ыйыгар.
Арассыыйаҕа 1965 сылтан 1993 сылга диэри Учуутал күнүн алтынньы бастакы баскыһыанньатыгар бэлиэтииллэрэ. 1994 сылтан алтынньы 5 күнүгэр диэн чопчуламмыт.
6. Чинчийии көрдөрбүтүнэн, учуутал – син биир лүөччүк уонна баһаарынай курдук, ыарахан идэ. Маннык үлэлээх дьон стресскэ сылдьар таһымнара тэҥ диэн быһаарбыттар.