Тиит мас хатырыга тутууга туттуллуон сөп

ХИФУ инженернэй-техническэй институтун устудьуона Тимур Жебсаин Саха сиригэр киэҥник тарҕанан үүнэр тиит мас (даурская лиственница) хатырыгын тутууга туттуллар матырыйаал быһыытынан чинчийэр. Кини этэринэн, тиит мас бытархай гына үлтүрүтүллүбүт хатырыга сылааһы тутар уонна иҥэринэр (сорбирующий) кыахтаах.

Тимур тиит хатырыгын чинчийиинэн 6-ыс кылаастан дьарыктаммыт. Дьиэ кэргэнинэн 2011 сыллаахтан бу хайысхаҕа араас чинчийиилэри, уопуттары оҥорон, үөрэтэн саҕалаабыттар эбит.

“Тиит хатырыга билиҥҥитэ сылааһы тутар уонна иҥэринэр матырыйаал быһыытынан ханна да туттулла илик. Дьиҥэ, биһиги региоммутугар бу саамай тарҕаммыт чэпчэки тутуу матырыйаала буолар кыахтаах. Тиит биһиги сирбитигэр киэҥник үүнэринэн уонна хатырыгын бытарыттахха көпсөркөйүнэн атын матырыйааллары кытта холбоотоххо сылааһы тутар кыаҕа өссө үрдүөн сөп”, - диир эдэр чинчийээччи Тимур Жебсаин.

Кини бу чинчийиитинэн норуоттар икки ардыларынааҕы “Ломоносов-2023”  устудьуоннар, эдэр учуонайдар уонна аспираннар научнай конференцияларыгар ситиһиилээхтик кыттыбыт. Практическай уопуттары туруорарыгар ХИФУ Арктическай инновационнай киинигэр баар “Интергра спектра” спектральнай анализаторы туттубут. Хатырык тутулугун модификациятын үөрэппит. Маны таһынан бэйэтэ сыах куортамнаан чинчийиилэри ыыппыт.

“Бастатан туран, чинчийиибэр матырыйааллары бэлэмниирим үлэлээх соҕус этэ – сиидэлээһин, ыраастааһын, хочуолга термическэй обработкалааһын. Буһан тахсыбыт хатырык сылааһы тутар уонна иҥэринэр кыахтааҕа быһаарыллыбыта, - диэн кэпсиир Тимур, - үлэлии сылдьарбын хаартыскаҕа да сүгүн түһэрбэккэ хаалбыт эбиппин, суруналыыстар ыйыттахтарына, ыытарым да суох”, - диэн күлэн кэбиһэр.

Тимур Жебсаин этэринэн, Саха сирин тыйыс усулуобуйатыгар сылааһы тутар, көдьүүстээх уонна табыгастаах матырыйаалы көрдөөһүн наар бара туруохтаах. Сиртэн хостонор баайдары баһылааһын сайдыбыт кэмигэр, кыһын ититии систиэмэтигэр туттуллар уматык айылҕаҕа буортулааҕын өйдөөн туран, экология өттүнэн ыраас матырыйаалларга көһө сатыахтаахпыт. Тимур бу чинчийиитигэр тирэҕирэн инникитин араас хайысхаҕа боруобаланан көрүөн, оҥорон таһаарыыга, тутууга уонна тыа хаһаайыстыбатын эйгэтигэр туһалаах саҥа арыйыыларга тиийиэн  баҕарар.