ТҮҮЛ БУОЛБУТ ОЛОХ (Мистика)

ТҮҮЛ ДУУ, ИЛЭ ДУУ

Ньургун дьиэтигэр тиийбитэ, кэм-кэрдии ырааппыт этэ. Аҕата сарсыарда эрдэ турар буолан, сыппыт этэ, утуйардыы. Ийэтэ сарсыҥҥы аһылыгын бэлэмнээн баран, сойута олороро.

- Хайыы, Ньургунчук, эмиэ хойутаатыҥ дии, эбэҕин кытта былыргыны түөрэн, сэһэргэһэн, тардылыннаҕыҥ эмиэ, - дии-дии ийэтэ куукунаттан тахсан, уолун иэдэһиттэн сыллаан ылбыта.

- Ээ, ийээ, эбээни кытта ону-маны кэпсэттибит аҕай, - уол кэпсэтииттэн дуоһуйбутун биллэрбитэ.

Иккиэн куукунаҕа киирэн, аҕаларын уһугуннарымаары, отур-ботур кэпсэтэ олорбуттара.

- Оннук, эбээ кэпсээнэ элбэх, билэрэ да үгүс, - ийэтэ эбэн биэрбитэ.

- Ийээ, бу биһиги дьиэбититэн чугас Дыгын булгунньаҕа турбута дии урут, аҕаа кэпсээччи дии ол туһунан.

- Аһаа, кэпсээн. Ити булгунньах туһунан сэрии иннэ да, кэннэ да элбэх сурах-садьык баара ээ. Ити мин эдьиийим Палаша, билигин Бүлүүгэ баар эдьиий Паша, билэҕин дии кинини, Ньургун. Илэ хараҕынан бэрт дьиибэни, дьиктини көрбүт этэ. Оо, дьэ, аны түүннэри иччини-сибиэни кэпсэтэн эрэбит, - ийэтэ күлэн ылбыта.

- Самое то, - Ньургун эмиэ күлэ-күлэ нууччалаабыта.

Ийэтэ аргыый кэпсээн киирэн барбыта:

- Оччолорго биһиги куоракка да олордорбут, ынахтаах, сүөһүлээх этибит. Бу кытыы, Сайсары диэки, олорбуппут ээ, оччолорго бу эҥэр куорат кытыыта этэ буоллаҕа дии. Хойукка диэри былыргы дьиэбит барахсан, самналлан турбута ээ, онно Палаша олорбута, онтон ити кэргэнин дойдутугар көспүтэ ыраатта, отучча сыл буолла. Ол быкаа дьиэлэрдээх, хотоннордоох эҥин уулуссаны күртэрэн, саҥа суол, дьиэ-уот туппуттара кэлин.

Биирдэ күһүөрү сайын, сэрии саҕаламмыт кэмэ этэ, дьикти түбэлтэ буолбута. Мин оскуолаҕа саҥа киирбит сылым, эдьиийим Паша төрдүс кылааска үөрэнэрэ. Күһүн баһынан ынахтарбыт хойутуур буолан хаалбыттара, үөн-көйүүр суох буолан, ыраата мэччийэ бараллар быһыылаах этэ.

Паша таһынааҕы ыаллар оҕолорун кытта ынах хомуйа барбыттара. Син балай да буолан баран, Паша хараҕын тиэрэ көрөн, ынахтара суох, аҕылаан-мэҥилээн кэлээхтээбитэ. Уҥуоҕа халыр босхо барыар диэри куттаммыт, мэктиэтигэр эппэт кэлэҕэй буолбут этэ. Биир кэм:

- Ийээ, онно кэриигэ абааһы дьахтар баар, абааһы баар..., - эрэ диирэ.

Ол кэнниттэн улаханнык ыалдьыбыта, ыйы ыйдаан кутурар, мэнэрийэр курдук турукка киирэрэ, түҥ-таҥ ону-маны тыллаһара. Ийэлээх эбэм бүөбэйдээн да биэрбиттэрэ. Тугу, кими көрбүтүн, ким да ыйыппата, бары туохтан эрэ куттаммыттыы кэри-куру сылдьаллара.

 Эбэм кыккыраччы боппута:

- Ыаһыйалаамаҥ! - диэбитэ.

Арай хойут, улаатан баран, эдьиийим ол түбэлтэ туһунан кыратык быктаран турардаах.  Ынах хомуйа баран иһэннэр, ыалын оҕолоро, аргыстара, дөлүһүөннээн сии диэн, бэттэх хаалан хаалбыттар этэ. Эдьиийим Паша соҕотоҕун мырааннар диэки баран испит. Арай иһиттэҕинэ, чараас тумуллуу үүммүт кэриигэ, этиҥ дуу, дүҥүр дуу курдук туох эрэ лүҥсүйбүт. Паша этиҥ эттэ дуу, дии санаан, халлааҥҥа хайыспыт, кыырпах да саҕа былыт суох эбит. Эдьиийим олус дьиктиргээбит, куттана да быһыытыйбыт. Утаакы буолбатах, аны кыһыл оҕо ытаан бэбээрбит. Кыысчаан соһуйан, олоро кэлэн түһэ сыспыт. Ол эрэн пионер буолан, аны оҕону быыһыам дии санаахтаан, куттаннар да, кэриигэ киирбит.

Арай көрбүтэ, улахан аарыма тиит анныгар туос биһиккэ, кырдьык да, илэ кыһыл оҕо тэбиэлэнэ сытар эбит. Паша оҕоҕо төҥкөйбүтэ, биһигэ да, оҕото да сүтэн хаалбыттар эмискэ. Эдьиийим барахсан куттаммыт аҕай, куотуон баҕарбыт да, атаҕа кыаһыыланан хаалбыт, иннинэн да кэннинэн да барбат буолбут. Ыксаан ытаабыт, хаһыытыы сатаабыт да, саҥата тахсыбат эбит. Онтон дьэ, доҕоор, дүҥүр лүҥсүйэр тыаһа субу кулгааҕын анныгар иһиллибит. Туох эрэ туман дуу, буруо дуу курдук устан киирэн барбыт. Уонна тиит кэнниттэн тирии-сарыы кыаһааннах, дьэрэкээн таҥастаах эдэр дьахтар чэпчэкитик дугунан, тахсан кэлбит, харахтара дьикти уотунан чаҕылыһаллар эбит, эдьиийбин тула көтө сылдьан, лыҥкынас куолаһынан туойа, кутура былаастаан, туох эрэ туому оҥорбут. Ол удаҕан кыыс дуу, дьахтар дуу араас буолан, дьүһүнэ уларыйа сылдьара үһү. Эмиэ да кубархай уҥуох-тирии сирэйдээх, хараҕа уолан хаалбыт курдук ынырык дьулаан дьүһүннэнэн ылар эбит, ардыгар кэрэ бэйэлээх кыыс куо буолан тырымнаан, көстөрө үһү. Онтон эдьиийим өйүн сүтэрбит курдук, хараҥаҕа ньимис гынан хаалбыт.

Арай өйдөммүтэ дуу, уһуктубута дуу, кырдьаҕас тиит анныгар сытар эбит. Суостаах-суодаллаах көрүҥнээх мас  үөһээ хаппыт лабаалара тымныы күһүҥҥү тыалга хаахыныы, эмиэ да ынчыктыырга дылы тыаһаан-ууһаан барбыттар. Паша ойон тураат, дьиэтин диэки тэбиммит, олус уолуйбут уонна куттаммыт.

Уонна туох буолбутун сиһилии хаһан да кэпсээбэтэҕэ, ыалдьа түлэкэчийэ сылдьан, тугу көрбүтүн, биирдэ да быктарбатаҕа.

Ити түбэлтэ кэннэ эдьиийим хайдах эрэ уларыйан хаалбыта, мээнэ күлбэт-үөрбэт, оҕолордуун соччо-бачча оонньообот да буолбута, улахан киһи курдук дуоспуруннаах, оруннаах баҕайы саҥаламмыта-иҥэлэммитэ.

Улаханнык ыалдьыбытын, эбэм дьонтон сыарҕалаах ат уларсан, муус турбутун, кыһыҥҥы суол баар буолбутун кэннэ, ханна эрэ ыраах, тыаҕа таһааран, кимиэхэ эрэ эмтэппитэ. Ол туһунан кэпсээбэт этилэр.

Паша кэлин этэр буолбута:

- Ынах көрдүү баран баран, арааһа, сылайан тиит анныгар утуйан хаалбытым буолуо уонна түһээтим ини.

Ийэтин кэпсээнин Ньургун дьиктиргии истибитэ:

- Ийээ, урут тоҕо хаһан да ити эдьиий Палаша туһунан кэпсээбэт этигиний? – диэн ыйыппыта.

- Палаша сөбүлээбэт ити түбэлтэни ырытары. Оттон ол кутталлаах ыар кэмин умна сатыыра буолаахтыа. Бу бүгүн айах аһыллыбычча, кэпсээччи буоллум дии, - ийэтэ сонньуйбута уонна салгыы эппитэ:

- Ньургунчук, эдьиий Пашаттан ити туһунан сураһаайаххын дии.

Ити дьикти түбэлтэ туһунан кэпсэтэн баран, Ньургун ийэтин иэдэһиттэн сыллаан ыллыбыта,  үтүө түүллэри баҕарбыта уонна утуйа барбыта. Ийэтэ ваннаҕа тугу эрэ сууйан-сотон баран, уоттары умуруоран, хоһугар аргыый аҕай хааман ааспыта. Ньургун балачча утуйбакка, ону-маны эргитэ саныы сыппыта. Бу билиҥҥи сайдыылаах кэмҥэ, барыта науканан быһаарыллар үйэҕэ, ама да сибиэн, иччи баара буолуо дуу. Киһи итэҕэйбэтэр да, хайдах эрэ ити дьикти, киһи чөл өйүнэн анаарбат, эйгэтэ баар курдук. Ньургун элбэх дьикти түбэлтэни араас дьоннортон истэн турар. Хата, Айыы Таҥара көмөтүнэн, бэйэтэ тугу да көрө-билэ илик. Баҕар, бүтэй эттээҕэ буолуо. Итинник саныы-саныы, уол нухарыйан киирэн барбыта. Арай иһиттэҕинэ, ким эрэ сипсийэргэ дылы:

- Ньургуун…

Уол түһээн ыллым дуу, дии санаата. Онтон  сөрүүн салгын илгийэргэ дылы гынна. Ньургун түннүк диэки хайыһан утуйардыы оҥоһунна. Таһырдьаттан тыгар уулусса лаампаларын сырдыгар, түннүк анныгар ким эрэ турар курдук, кыыс-дьахтар омооно көстөргө дылы. Уол соһуйан, олоро түстэ, оронун таһыгар туумбаҕа турар кыра лаампаны холбоото, ким да суох.

Утуйуом иннинэ ону-маны кэпсэтэн, санаам оонньоото быһыылаах,- дии санаан баран, Ньургун утуйан хаалла.