Сыбаалка дьылҕата билигин да быһаарылла илик

Дьокуускай куоракка билигин Бүлүү трагын 9 килэмиэтиригэр үлэлии турар бөх полигона официальнай сыбаалка быһыытынан 1974 сыллаахха арыллыбыта. Ол эрэн олох эрдэттэн, хас эмэ сыл инниттэн манна олохтоохтор бөх быраҕар идэлээхтэр этэ.

Полигон билиҥҥи иэнэ – 31 гектар. Бөҕү батарар кыамтата – 450 тыһыынча куб. Ол эрэн полигон үлэтин иилиир-саҕалыыр  “Жилкомсервис” МУТ информациятынан, 2021 сыл тохсунньу 1 күнүнээҕи туругунан, куорат сыбаалкатыгар 710 714 туонна бөх дьапталҕаланан сытар.

Полигон толору буолан, бөх сытыйыыта-ымыйыыта айылҕа сокуонунан бара турар. Ол иһин кэлиҥҥи сылларга сыбаалкаҕа баһаар тахсара элбээтэ. Оннооҕор олох да хаар уулла илигинэ кытта уот турар буолла. Быйыл кулун тутарга баһаар буолбутун саныаҕыҥ, нэдиэлэ устата буруолуу сыппыта, ол буруонан биһиги, Дьокуускай олохтоохторо, тыыммыппыт. Полигоҥҥа уот турдаҕына умуруорар олус уустугун онно итэҕэйбиппит.

Федеральнай реестргэ киирдэхпитинэ эрэ...

Олохтоох былаастар полигон аһара туолбут кыһалҕатын быһаарарга тугу гыналларый? Киэҥ араҥаҕа тарҕаммыт информацияны саас-сааһынан үөрэтэн көрүөххэ.

2018 сыллаахха Дьокуускай сыбаалката “Чистая страна” федеральнай бырайыак “Экология” национальнай бырайыагар киирбитэ. Өрөспүүбүлүкэ Бырабыыталыстыбатын кытта бииргэ үлэлээн, Дьокуускай куорат дьаһалтата сыбаалканы рекультивациялыыр бырайыактыыр-сметалыыр докумуоннары бэлэмнээбиттэрэ.

Рекультивация бырайыагын дорожнай каартатыгар ыйыллыбытынан, полигону 2021 сыл кулун тутар 31 күнүгэр сабыахтаахтара. Салгыы бөҕү Бүлүү трагын 26-с килэмиэтиригэр тутуохтаахтар этэ. Муус устар саҥатыгар дьаһалта быһаарыытынан, полигон бу 2021 сыл бүтүөр диэри үлэлиир буолбута. Биричиинэтэ – саҥа полигон ситэ бэлэмнэнэ илик.

Ыам ыйын 10 күнүгэр диэри СӨ Экологияҕа министиэристибэтэ Бүлүү трагын 9-с килэмиэтиригэр баар полигону тулалыыр эйгэҕэ буортулаах эбийиэк быһыытынан судаарыстыбаннай реестргэ киллэриэхтээх этэ. Бу барыта 2022 сылга сыбаалканы рекультивациялааһыҥҥа федеральнай бүддьүөттэн үп көрүллэрин туһугар оҥоһуллуохтаах этэ. “Чистая страна” барыйыак ирдэбиллэригэр эппиэттээбэт куттал баар, тоҕо диэтэххэ сыбаалка сытар сирэ куорат территориятыгар буолбатах диэхтэрин сөп. Реестргэ киирбитэ-киирбэтэҕэ билигин да биллэ илик.

2023 сыл кулун тутар 25 күнүгэр диэри Бөх харайар полигон үлэҕэ киириэхтээх. Кыамтата сылга 125 000 туонна буолуохтаах. Олоххо киирэр сыаната – барыллаан 962 мөл. солк. Кирэдьиит харчытыгар тутуллуохтаах, ону  өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн төлөнүөхтээх.

Бөҕү наардыыр станция тутуллуохтаах. Толору наардааһын буолбакка, тиэллэр бөхтөн 36 бырыһыана эрэ талыллан иккистээн туһаныыга барыахтаах. Бу наардаммыт бөхтөн альтернативнай уматык уонна иккистээн туһаныллар сырье оҥоһуллара былааннанар. Онтон атын бөх кытаанахтык брикеттэнэн сыбаалкаҕа баран иһиэхтээх. Олоххо киирэр сыаната – 1,2 миллиард солк. Саха сирин бүддьүөтүттэн 291 мөл. солк грант көрүллүөхтээх.

Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн Дьокуускай куораттан ураты Мииринэйгэ, Бүлүүгэ, Ньурбаҕа сыбаалкалар рекультивацияланыахтаахтар.

Уопсастыбаннай экологтар дьоҥҥо тарҕатар билиилэрин уонна киэҥник кэпсиир бириинсиптэрин көрдөххө, бөҕү дьапталҕалаан сыбаалкаҕа мунньууну бэрээдэктээһин бу сытыы кыһалҕаны быһаарар кыаҕа суох. Олохтоохторго, төрөөбүт дойдуларыгар олорор дьоҥҥо үтүө үөрүйэхтэр киириэхтэрин наада. Бөҕү наардаан мунньууну ханнык баҕарар дьиэ кэргэн кыайыан сөп. Онуоха сөптөөх усулуобуйаны олохтоох былаастар олохтууллара ирдэнэр.

Дьокуускайга бөҕү арааран мунньар 31 пуун үлэлиир

Дьокуускай куоракка дьон олорор сиригэр бөҕү арааран мунньуу пилотнай бырайыага үлээбитэ 1 сыл буолла. Онно «Дьокуускайдааҕы экологическай хампаанньа» ХЭТ, ОДьКХ уонна энергетика министиэристибэлэрэ кытталлар. Маны сэргэ, Дьокуускай куорат дьаһалтата үлэлэһэр. 

Киин куоракка уопсайа бөҕү арааран мунньар 31 пуун баар, онтон 6-та олохтоох салалта сакааһынан оҥоһуллубут. «Дьокуускайдааҕы экологическай хампаанньа» ХЭТ бөҕү арааран мунньар дьон күн аайы элбээн иһэрин бэлиэтиир. 

2021 сыл саҥатыгар кытаанах бөҕү мунньар пууннары тэрийиигэ Дьокуускай куорат дьаһалтата үлэлэһэн саҕалаабыта. Куорат бөҕү араарар алта пууна оҥоһулларыгар 261 тыһыынча солкуобай үп тыырыллыбыта. Бу пууннары «Дьокуускайдааҕы экологическай хампаанньа» ХЭТ дьаһайан үлэлэтэр. 

Кытаанах бөх тэрилтэ баазатыгар мунньуллар, суордунан араарыллар, престэнэр уонна ол эрэ кэнниттэн Иркутскай куоракка переработкаҕа барар. Холобур, бөххө быраҕыллыбыт батарейка 1-2 туонна буолуор диэри баазаҕа мунньуллар. «Массыына шинатын бииргэ үлэлэһэр тэрилтэбитигэр тиэрдэбит, ону переработкалыыр уонна эрэһиинэ бытархайын оҥорор таһаарар», – диэн хампаанньа үлэһиттэрэ кэпсииллэр.

Кинилэр кытаанах бөҕү переработка иннинэ бэлэмниир наадатын тоһоҕолоон бэлиэтииллэр.  «Куорат олохтоохторун кытаанах бөҕү быраҕыахтарын иннинэ суордунан арааралларыгар ыҥырабыт. Холобур, сыа-арыы биһиллибит хортуоҥка прескэ ыраас хортуоҥканы кытта киирдэҕинэ, бүтүн партия буорту буолуон сөп», – диир «Дьокуускайдааҕы экологическай хампаанньа» ХЭТ бэрэстэбиитэлэ. 

Бөҕү арааран мунньар пууннар аадырыстара:

Бүлүү трагын 6 км, 11/1

Автодорожнай уул., 2/4

Ойуунускай уул., 10

П. Алексеев уул., 72/1

203-с микрооройуон 1, 4/1, 12, 18 уонна 29 куорпустара 

Ойуунускай уул., 41

Курашов уул., 6 

Каландаришвили уул., 39

Ленин пр., 17

Октябрьскай уул., 17

Киров уул., 31/1,

Дзержинскэй уул., 25,

Поярков уул., 17/2,

Ярославскай уул., 48,

Лермонтов уул., 49,

Короленко уул., 25,

Каландаришвили уул., 25/6

Киров уул., 31/4б

Аммосов уул., 4/1 уонна 4/2

Петра Алексеев уул., 7/2 уонна 15/2

Автодорожнай уул., 13/1 1к

Автодорожнай уул., 13а, 

Автодорожнай уул., 13/1 е,

Автодорожнай уул., 13 к2.

Лермонтов уул., 102, 

Ленин пр., 56,

Лермонтов уул., 98.