03.07.2022 | 15:16

Сир аһа туһата баһаам

Ааптар: Киин Куорат
Бөлөххө киир

Сир аһа ситэн эрэр. Айылҕабыт бэлэҕэ минньигэс амтаннааҕын таһынан доруобуйабытыгар олус туһалаах. Ханнык отон туохха туһалааҕын билэҕит дуо?

СУГУН

Сугуммутугар элбэх органическай кислота, С битэмиин баар. Сугун аһыгар полифенол диэн эттик тымырдары сымнатар уонна кэҥэтэр. Пробиотикатары кытта холбостоҕуна микроорганизмнары уонна сүһүрүүнү суох оҥорор.

Сугуҥҥа баар антоциан диэн эттиктэр диабеты, рак ыарыыны, араас бактериялаах инфекциялары утары охсуһаллар. Ону таһынан, сугун кырдьыыны бытаардар, мэйии үлэтигэр өйөбүл буолар.  Үөһү, ууну таһаарар, сүһүрүүнү утары дьайыылаах. Күннэтэ сии сырыттахха организм аһы буһарыытын тупсарар.

Иммунитет намтааһыныгар, авитаминозка олус туһалаах. Циститы эмтииргэ, хаан баттааһынын түһэрэргэ, саахары намыратарга, быар ыарыылаахтарга табыгастаах.

Сугун аһыгар железо элбэх буолан, анемиялаах дьон хайаан да сии сылдьыахтаахтар. Бүөр, хабах ыарыытыгар кытта туһалыыр.

Сугун сэбирдэҕин оргутан тымныйыыга, тумууга иһэллэр, кыраадыһы түһэрэр кыахтаах. Ырыан баҕарар дьон сугун сэбирдэҕин оргутан уутун убаҕас гынан иһиэхтээхтэр. Маны таһынан,  сугун сэбирдэҕин уута сүрэххэ уонна тымырга үчүгэй дьайыылаах.

ДЬЭДЬЭН

Саамай минньигэс сыттаах сир аһа. Железо, марганец, медь, цинк  - бары анемияҕа олус туһалаахтар. Калий уонна пектин, С битэмиин, фолиевай кислота (В9 битэмиин) бааллар. Маны таһынан В1, В2, РР, Е битэмииннэр, пантотеновай кислота (В5 битэмиин) бааллар. Дьэдьэҥҥэ элбэх биофлавоноид (Р битэмиин ) баара биллэр.

Дьэдьэни организм түргэнник ылынар, ис уорган үлэтэ тупсар. Пектин холестерин таһымын намтатар. Дьэдьэн битэмииннэрин састаабынан лимоҥҥа олус маарыҥныыр эбит.

Дьэдьэн сүмэһинэ, настойката, аһа ис уорган ыарыыларын сэрэтэр кыахтаах, гастрикка, язваҕа туһалаах.  Үөстэригэр, бүөрдэригэр таастаахтарга кытта дьэдьэни сиэтиэххэ сөп. Хаан баттааһынын түһэрэр, сүһүөх ыарыытын мүлүрүтэр.

Микробтары утары күүскэ охсуһар. Күөмэй ыарыытыгар сайҕаныахха сөп. Ону таһынан, кыра бааска, хайа тардыыга дьэдьэнинэн сотуннахха баас сотору оһор. Экземаҕа майгынныыр тирии бааһыгар, сирэй тириитин эбирин суох оҥорорго туттуохха сөп.

Барыанньа оҥорон хаһаанарбыт таһынан, дьэдьэни күҥҥэ, салгыҥҥа хатаран эмп оҥостуохпутун сөп.

 

МООННЬОҔОН

Сир аһыттан барытытыттан саамай туһалаах отон буолар. А, В1, В2, В6, В9, Р, К, С, Е, D битэмииннэр, железо, медь, калий, марганец, фосфор о.д.а – микроэлеменнэр, аскорбиновай, яблочнай, щавелевай, фосфорнай, лимоннай – кислоталар, эфирнэй арыылар, фитонцидтар бааллар. 100 гр моонньоҕон – 63 кКал.

Иммунитеты бөҕөргөтөр, тумууну утары туттуллар. С битэмиинэ дөлүһүөн аһынааҕар эрэ кыра, атын отоннору С битэмиинин ахсаанынан барыларын ситэр. Антиоксиданнардаах, антоцианнардаах – доруобуйаны харыстыыр эттиктэр. Күһүҥҥү, сааскы тумууга, гириипкэ сэрэтии быһыытынан туһаныахха сөп. Уһун ыарыы эбэтэр эппэрээссийэ кэнниттэн организм чөлүгэр түһэрин туһугар моонньоҕону сиэҥ диэн учуонайдар сүбэлииллэр.

Рак ыарыылаахтарга аһылыктарыгар моонньоҕону киллэрэр туһалаах. Ону тэҥэ, диабеттаахтар төһө баҕарар  сииллэрэ көҥүллэнэр. Сүрэх, тымыр ыарыыларыгар, гипертонияҕа, харах ыарыылахтарга, бүөр, быар үлэтин сааһылыан баҕалаахтарга табыгастаах. Кырдьаҕас дьоҥҥо умнуган буолууну утары уонна Альцгеймер ыарыытын сэрэтиигэ туһаныахха сөп. Тирии бааһын аһардарга, мыччыстаҕастары суох оҥорорго, сирэй тириитин көмөлөһөр.

Моонньоҕон сэбирдэҕин араас бактериялары утары эмтэнэргэ туттуохха сөп.

УУЛААХ ОТОН

Уулаах отон А, В, С, Е битэмииннэринэн баай, ону тэҥэ каротин, туһалаах кислоталарынан  (яблочнай, салициловай, лимоннай) баай. Минеральнай эттиктэртэн фосфор, магний, калий, кальций, марганец бааллар.

Отон эмкэ туттуллара элбэх, барсыбат ыарыыта диэн суоҕун да кэриэтэ. Сэбирдэҕэ кытта туһалаах – оргутан суурадаһынын кыра-кыралаан истэххэ организм ордук уутун таһаарар, киһи этэ испитэ-үллүбүтэ ааһар.

Ырар, бүгүүрэлэрин тупсарыан баҕалаах дьоҥҥо уулаах отон эмиэ туһалаах. 100 грамм отоҥҥо 46 эрэ Ккал баар. Ис уорган, чуолаан оһоҕос үлэтин тупсарар, ол иһин ырарга, сыаны “уматарга” олус көмөлөһөр.

Микробтары утары охсуһар, бүөр уонна уҥуох ыарыытыгар көмөлөһөр, ис уорган үлэтин тупсарар. Битэмиинэ элбэх буолан араас инфекция, вирус тарҕанар кэмигэр организм көмүскэнэр күүһүн бөҕөргөтөр. Токсиннар, буортулаах эттиктэр мустубуттарын сайҕаан таһаарар.

ХАПТАҔАС

Отонунааҕар сэбирдэҕэ өссө туһалаах диэн учуонайдар суруйаллар. С битэмиин хаптаҕас сэбирдэҕэр аһынааҕар элбэх эбит.

Олус элбэх пектиннаах, ол аата ис уорган үлэтигэр туһата баһаам. Лимоннааҕар уонна апельсиннааҕар элбэх С битэмииннээх. Йод, калий, железо, А уонна Р битэмииннэр бааллар. Хааны убатар, сүһүрүүнү суох оҥорор, сүрэҕи, тымырдары аһатар. Киһини тиритиннэрэр буолан организмтан ордук уу тахсарын көҕүлүүр, ыалдьа сытар киһи кыраадыһын түһэрэр.

Ыарахан хара үлэҕэ уонна уустук өй үлэтигэр сылдьар дьоҥҥо туһалаах. Хаптаҕаска аллергиялыыр киһи олох  аҕыйах. Саамай туһалыыр дьоно – хат сылдьар дьахталлар – ис иһигэр сылдьар кырачаан уҥуоҕа бөҕөргүүрүгэр туһалыыр.

Тымныйыы, тумуу кэмигэр хаптаҕаһы ууга оргутан, аҥаардастыы сиэн ситиһиилээхтик эмтэниэххэ сөп. Ангинаҕа хаптаҕас уутунан сайҕаннахха күөмэй ириҥэтэ түргэнник хоҥнор.

***

Сир аһын буһарбакка эрэ бэйэтинэн тоҥорон хаһааннахха быдан туһалаах. Туһалаах эттиктэрэ алдьаммакка, оргутуллубакка киһи оргнизмыгар иҥэмтиэ буолаллар.

Сонуннар

Ордук ааҕаллар

Бобёр: «Үрдүк Айыылартан эрэ көрдөһөҕүн, ханнык да хамандыыр кэлэн быыһаабат»
Дьон | 09.05.2025 | 14:00
Бобёр: «Үрдүк Айыылартан эрэ көрдөһөҕүн, ханнык да хамандыыр кэлэн быыһаабат»
Анараа хас биир күн күндү: бүгүн бааргын — сарсын суоххун... Уолаттарбыт барахсаттар араас моһолтон, чуһуурар буулдьаттан, үөһээттэн көтөн кэлэр «дьэгэ-баабалартан» кыл түгэнэ, мүччү-хаччы түһэн төннөн кэллэхтэринэ, айыыларбытыгар эрэ махтанабыт буоллаҕа. «Бобёр» позывнойдах хорсун буойун иккистээн хантараак баттаан сэриилэһэ сылдьан бааһыран, билигин Москваҕа госпитальга  кэлэн эмтэнэ сытар.   Бобёр 2023 сыл саҥатыгар,...
Историяны сэгэттэххэ...
Сонуннар | 10.05.2025 | 12:06
Историяны сэгэттэххэ...
Улуу Кыайыы 80 сылын чэрчитинэн быйылгы сыл Арассыыйаҕа Аҕа дойдуну көмүскээччи, Саха сиригэр Ийэ дойдуну көмүскээччи сылларын биллэриллибитэ.  Оттон култуура  тэрилтэлэригэр быйыл – История өйдөбүнньүгүн сыла.   Дьокуускайга сахаттан бастакы Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Федор Кузьмич Поповка аналлаах пааматынньык турда.  Дьоруой биир дойдулаахтара, Мэҥэ Хаҥалас улууһун Баатара нэһилиэгин бэрэстэбиитэллэрэ дьоруой аймахтара  Федор...
Улуу Кыайыы 80 сылыгар анаммыт тэрээһиннэр
Сонуннар | 06.05.2025 | 16:24
Улуу Кыайыы 80 сылыгар анаммыт тэрээһиннэр
Биһиги дойдубут Аҕа дойду сэриитигэр Улуу Кыайыыны ситиспитэ быйыл лоп курдук 80 сыла томтойо туолла. Бу күҥҥэ  өрөспүүбүлүкэбит киинигэр, Дьокуускайга, ыытыллар тэрээһиннэри таһаарабыт.   Эйэлээх олохпут туһугар тыыннарын да толук ууралларын кэрэйбэккэ, сэриигэ уонна тыылга хорсуннук турууласпыт, суорума суолламмыт аҕа көлүөнэ дьоммутун дириҥник ытыктаан, үтүө, махтал тыллары аныырбыт – тыыннаахтар ытык...
«Килбиэннээх үлэ куората» анал аакка аналлаах быыстапка
Сонуннар | 10.05.2025 | 12:01
«Килбиэннээх үлэ куората» анал аакка аналлаах быыстапка
Кэлэр кэм кэскилин үлэнэн ситиспит, дьулуурунан-тулуурунан  уһаммыт дьоһун дьоммутугар махталбыт бэлиэтэ быыстапка үрдүк таһымҥа ааста. Улуу Кыайыы күнүгэр анаммыт дьаһаллартан, тэрээһиннэртэн биирдэстэрэ – Дьокуускай куоракка 2022 сэтинньи 15 күнүгэр иҥэриллибит «Килбиэннээх үлэ куората» диэн үрдүк ааты кэпсиир быыстапка буолла. Быыстапка бу дьыл ыам ыйын 9 күнүгэр Кыайыы болуоссатыгар турда. Манна...