«МУСОР3» арт-объект — кэлэр көлүөнэлэргэ илдьит

Дьокуускайга бөҕү утары араас ньыманан охсуһаллар. Бу соторутааҕыта Таалай күөл аттыгар «GoGreenGirls» көҕүлүүр бөлөх «МУСОР3» (мусор в кубе) арт-объект туруорда.  Бу курдат көстөр куб, көҕүлээччилэр былааннарынан, 30-ча сыл туруохтаах.

Маннык бырайыактар кэмигэр өйөнөллөрө уонна дьон болҕомтотун тардаллара үөрүүлээх.

Антонина, Любовь уонна Сахаяна – эдэр ийэлэр. Кинилэр оҕолорун бүөбэйдииллэрин таһынан, тулалыыр эйгэни харыстыыр үтүө миссиялаахтар. Дьокуускай бөҕүн аччатар санаанан сирдэтинэн, «МУСОР3» (мусор в кубе) бырайыактарын саҕалаатылар. “Туох барыта кыраттан саҕаланар. Улахан уларыйыылар бытархай дьайыылартан үөскүүллэр”, - дииллэр кыргыттар.

Сахаяналаах Люба уруккуттан билсэллэр. Социальнай ситимнэргэ дьиэ кэргэн экомарафонун тэрийэ сылдьыбыттара. Ол бырайыактара интэриниэт ситимиттэн ыраах тахсыбатах буолан, бырайыагы өссө далааһынныыр сыалтан, арт-объект оҥорор баҕа санааламмыттар. Бу арт-объегы көрөн дьон толкуйданыахтаах. Сирбитин-уоппутун пластик киртиттэ, бөх-сыыс олохпутун буортулуур буолла диэхтээх эбит.

Грант көмөтүнэн

Сахаяна: «Алмазкредитсервис» диэн потребительскай кооператив бэһис сылын “АКС «ЭкоДействие» диэн граннары оонньотор. Бу эмиэ туох барыта биирдиилээн дьонтон тутулуктааҕын көрдөрөр хамсааһын. Кооператив салайааччыта олохтоох дьону өйөөн, грант олохтоон, экологическай бырайыактары өйүүр буолбут. Куонкурус муус устар-ыам ыйа ыытыллыбыта. Ойуур баһаарыттан харыстыыр бырайыактары кытта арт-объектар куонкурустара буолбута. Биһиги туох эрэ уратыны айар баҕаттан, туһалаах социальнай бырайыагынан кыттарга санаммыппыт.

Тоҕо куб буолла?

Антонина: Биһиги күннэтэ хомуйан бөххө таһааран быраҕар тобохторбут кубометрдарынан кээмэйдэнэллэр. Төлүүрбүтүгэр эмиэ кубометрдарынан ааҕылла сылдьары төлүүбүт. Оттон дьиҥнээҕэ, бөхпүтүн пакеттарынан, биэдирэлэринэн таһааран тоҕобут. Кубометр диэн төһөтүн харахпытыгар ойуулаан да көрбөппүт.

Статистика кэпсииринэн, хас биирдии Арассыыйа олохтооҕо күҥҥэ 1,1 кг бөҕү таһаарар: пластик, кумааҕы, хортуон, ас тобоҕо... Бу элбэх дуо? Аҕыйах дуу? Нэдиэлэ устата мунньулуннаҕына төһө буолуой? Оттон ый устата мустахха? Арай дьиэ кэргэҥҥэ хас да киһи баар буоллун?

Биһиги бөхпүтүн пакеттаан баран уурунаҕа быраҕабыт уонна умнан кэбиһэбит. Бу бөх салҕыы ханна барарын туһунан толкуйдуу да барбаппыт...

Тулалыыр эйгэ киртийиитин, айылҕа харыстабылын туһунан иһиттэхпитинэ туох эрэ абстрактнайы, киһи тутан-хабан көрбөтүн саныыбыт. Бүлүүлүүр суолга баар куорат сыбаалкатыгар сылдьыбыккыт дуо?

Биһиги бырайыакпытыгар дьиэ кэргэн кураанах бөҕүн хомуйан куб иһигэр мунньуоҕа. Куб туоллаҕына иһигэр мунньулубут бөҕү ылан чинчийиэхпит. Уопсай бөхтөн иккистээн туттуллуон сөбүн талыахпыт, пластик ордук ханнык көрүҥэ элбэҕин быһаарыахпыт.

Түмүккэ куб аҥаарынан эрэ туолуоҕа. Бу биһиги куорат олохторугар илдьиппит буолуохтаах. Куб куорат сыбаалкатын уобараһа. Полигон эмиэ аҥаарынан эрэ туолан туруон сөп эбээт, ол туһугар аҕыйах үтүө үөрүйэхтэри олохпутугар киллэриэхпитин наада. Холобур, ас атыылаһа тахсарбытыгар пакет атыыласпакка, таҥас суумкалаах сылдьыахха. Ол аата куб кыһалҕаны хайдах баарынан эрэ буолбакка, хайдах быһаарары кытта көрдөрөр сыаллаах.

Биир ыал холобурунан

Антонина: Бырайыак кыттааччыларын талар күрэхпитигэр 4 ыал кытынна – Петровтар, Руфовтар, Григорьевтар уонна Сидоровтар. Инстаграмҥа бэйэлэрин тустарынан кэпсээн таһааран баран, быһа эфиргэ мини-интервьюлары аастылар, анкета толордулар, куоластааһыҥҥа кытыннылар. Кыайыылааҕынан Григорьевтар буоллулар, кинилэр икки оҕолоохтор. Бөхтөрүн номнуо наардыыр идэлээхтэр эбит. Бырайыак чэрчитинэн, дьиэ кэргэн үтүө үөрүйэхтэри олохторугар киллэрэр марафону ааһыахтара, видео уонна фото дневниктэри оҥоруохтара, уопуттарын кэпсиэхтэрэ. Инстаграмҥа арыллыбыт страница (@musor3vkube) кэлэр көлүөнэлэргэ илдьит буолуоҕа.

Любовь: Таалай күөл кытылыгар турбут кубка куорат олохтоохторо бөх бырахпаттар! Биһиги кинилэри өмүрдээри, соһутаары айбыт объекпыт. Элбэҕи толкуйдатыаҕа дии саныыбыт. Дьиэҕэ пакеттары мунньар пакет суох буоллаҕына, биирдэ туттуллар пластик иһиттэртэн аккаастаннахпытына хайдах курдук ыраас олоххо тиийиэхпит этэй...

Куб – кэм-кэрдии капсулатын курдук, эпоха символа. Маны таһынан кубка биһиги инстаграм страницабыт ыйыллыаҕа, онно киирэн бырайыак хаамыытын көрүөххэ сөп.

Түмүгэ туох буоларый?

Любовь: Бырайыакпыт 2021 сыл ахсынньытыгар түмүктэниэхтээх. Ол эрэн объект бэйэтэ 30-ча сыл туруохтаах дии саныыбыт. Оччо кэм ааспытын кэннэ бөхпүтүн хайдах дьаһайар буолуохпутуй? Эмиэ бачча элбэх бөҕү таһаара олорор буолуохпут дуо ама? Арай кэлэр көлүөнэлэр биһиги элбэх бөҕү таһаарарбытын көрөн сөхтүннэр. Туох да диэбит иһин билигин саҥа, толкуйдаах туһаныы көлүөнэтэ улаатан эрэр.

***

– Бөх кыһалҕата Дьокуускайга олус сытыытык турар. Эһиги туох этиини киллэриэ этигитий?

– Кыранан сөп буола үөрэниэххэ. Иккистээн туһаныллары туһаҕа таһаарыахха. Оннук эрэ гыннахха бөх кыччыаҕа. Бу аан дойдуга тарҕаммыт практика. Дьокуускайга, уопсастыбанньыктар көмөлөрүнэн, бөҕү наардааһын киирэн эрэр. Уопсастыбаннай тэрилтэлэри, эко сырдатыы үлэтин ыытар дьону граннарынан өйүөххэ наада. Оскуолаларга толкуйдаах туһаныы уруоктарын ыытыахха. Билигин бөҕү наардааһынынан дьарыктанар препринимателлэри өйүөххэ.

Дьокуускайга экологичнай олоҕу тэрийэргэ бары усулуобуйа барыта баар. Эко-маҕаһыыннар, эко-түмсүүлэр үксээтилэр. Бөҕү наардаан мунньууну ким баҕарар баһылыыр кыахтаах. Оннооҕор ССРС саҕана тулалыыр эйгэҕэ харыстабыллаах сыһыаны тарҕатар олох укулаата баар этэ. Онон билиҥҥи эко-хамсааһыннары туох эрэ саҥаны бастаан  көрөр курдук буолбакка, урукку үтүө үгэстэри сөргүтэр курдук сыаналыахтаахпыт.