29.12.2021 | 16:00

Марианна АНДРЕЕВА: «17 кыбаарталга дьыалабыай киин тутуллуоҕа»

Марианна АНДРЕЕВА:  «17 кыбаарталга дьыалабыай киин тутуллуоҕа»
Ааптар: Марианна ТЫРТЫКОВА
Бөлөххө киир

Дьокуускай куорат Дууматын дьокутаата Марианна Андреева бүгүҥҥү сэһэргэһиибитигэр 17-с кыбаарталга 25-тэн тахса дьиэ көтүрүллэрин, ол оннугар административнай, дьыалабыай киин тутулларын кэпсээтэ. Аэропорт чугаһыттан улахан тыастааҕын иһин манна дьон олорор дьиэлэрин тутар көҥүллэммэт диэтэ.

Марианна Матвеевна – Пионерскай быыбардыыр уокурук дьокутаата уонна предпринимательство, промышленнас, атыы-эргиэн, тырааныспар уонна инновация сис хамыыһыйатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы.

Үгүстэр кинини “Орто Дойду” гостиница дириэктэринэн, кэргэнин кытта туризм эйгэтигэр дьиэ кэргэнинэн бизнестээхтэрин билэллэр.

Маны таһынан, Марианна Матвеевна дьиэ кэргэн бизнеһин, дьоллоох олох кистэлэҥин туһунан санаатын үллэһиннэ, баҕа санаа каартата тоҕо үлэлээбэтин уонна атын да соруктар тоҕо туолбаттарын быһаарда. Уопуттаах экономист-финансист олоххун уон сыл инниттэн былаанныахтааххын, ол ыра санааҥ туоларын туһугар хас биирдии хардыыгын ааҕан-суоттаан оҥоруохтааххын диэн туһалаах сүбэлэри биэрдэ.

 

Гурманнарга аналлаах сет

Марианна Матвеевна, “Саха сирин амтана” гастрономическай бэстибээлгэ биллиилээх фуд-блогердар мусталлар, дьэ, биһиги ресторатордарбыт быйыл тугунан сөхтөрдүлэр?

— Бэстибээл быйыл ахсыс сылын ыытылынна. Бу тэрээһини сүрүннээччи, көҕүлээччи, ыалдьытымсах буолуу Ассоциациятын бэрэссэдээтэлэ Татьяна Тымырова сыл аайы ас-үөл тэрилтэлэрин түмэ тардар. Быйыл 11 кыттааччы сайаапка биэрбитэ, ол иһигэр Хаҥалас улууһуттан биһиги рестораммыт “Орто Дойду”.

Гран-при хаһаайынынан “Высота 160” диэн “Үрдэл” пааркаҕа саҥа аһыллыбыт ресторан ааттанан, 100 000 солкуобай туттарылынна. Кинилэр шеф-повардарын анаан-минээн Санкт-Петербуртан ыҥырбыттар этэ.

“Орто Дойду” ресторан “Лучший представленный дегустационный сет” диэн анал ааты ылла уонна 50 000 солкуобайынан наҕараадаланна. Анал ааттары икки гына үллэрдибит: этническэй уонна классическай рестораннар диэн.

Бэстибээл менютугар биэс сет киирдэ: “Идэһэ” – үс араас көрүҥ эттэн, быар, убаһа этэ, хаһа, икки араас көрүҥ хаан, буотарах миинэ, грильгэ буспут убаһа этэ хортуоппуйу кытта, тоҥ күөрчэх.

Иккис сет – “Бускутан буһарыллыбыт убаһа этэ”. Бу олус минньигэс, мааны көрүҥнээх, кыратык хопчуонайдыҥы гына буһарыллар бүлүүдэ.

 “Саха сирин куобаҕа”, “Хатыыс – ыраахтааҕы балык”, “Арктика балыга” диэн алталыы бүлүүдэлээх сеттарбыт дьон-сэргэ биһирэбилин ыллылар. 15 сыл ыстаастаах шеф-поварбыт барыта олохтоох бородууктаттан астаабыта үрдүктүк сыаналанна.

— Бэстибээлгэ ханнык биллиилээх дьон кэлэн бардылар?

— “Саха сирин амтана” бэстибээлгэ быйыл “Анекс Тур”, “Профи Тур” туроператордар бэрэстэбиитэллэрэ, “Russian travel” телеханаал ыытааччылара, биллиилээх блогердар дьүүллүүр сүбэ састаабыгар киирэн сыанабыл биэрдилэр. Саха сиригэр анаммыт биэрии федеральнай ханаалга ахсынньы 24 күнүгэр көстүбүтэ. Бэстибээл өрөспүүбүлүкэ предпринимательствоҕа министиэристибэтин өйөбүлүнэн ыытыллар, сүрүн сыала-соруга диэн дойдубутун билиһиннэрии, урбаанньыттар сайда, улаата туралларыгар, саҥа өҥөлөрү оҥороллоругар, үлэ миэстэтин таһааралларыгар ананар. Биһиги Сахабыт сирин кыһына уонна ураты тымныыта сыл аайы элбэхтэн элбэх туристары түмэр. Онуоха биһиги бэстибээлбит болҕомто киинигэр сылдьар.

 

Хаачыстыба чэпчэки сыаналаах буолуо суохтаах

— QR-коду киллэрии бизнескэ хайдах дьайдай?

— Биллэн турар, үлэҕэ-хамнаска улаханнык дьайда. Ордук ас-үөл тэрилтэлэригэр уонна өҥөнү оҥорор салааларга дьон сылдьарын харгыстаата. Ол эрээри Саҥа дьыл чугаһыгар хааччахтар сымнаатылар. Ханнык баҕарар хааччахтар тэрилтэлэргэ үлэ миэстэтин сарбыйыыга тиэрдэллэр, барыга-бары экономиялыыллар, оннооҕор сабыллаллар даҕаны. Бу сылбыт онтон да туораабата.

— “Орто Дойду” култуурунай-этнографическай комплекс олус актыыбынайдык сайдар, ыалдьыттарга аналлаах дьиэлэр тутуллаллар. Ол эрэн хонон туруу, олоруу төлөбүрэ балачча ыарахан, куорат дьоно төһө сынньаналларый?

—“Орто Дойду” хампаанньа быһыытынан үс сыл анараа өттүгэр чуолаан гостиница, дьону сынньатар, хоннорор салаанан сайдыбыта, ыалдьыттарга аналлаах толору хааччыллыылаах дьиэлэри туппуппут. Балар бары гостиничнай өҥө аан дойдутааҕы стандартыгар эппиэттииллэр. Бу дьиэлэргэ суукканы толору өҥө оҥоһуллар, аһылыгынан хааччыллаллар. Бүгүҥҥү күҥҥэ тупсаҕай уонна киһи кута-сүрэ тохтуур сэттэ дьиэни үлэҕэ киллэрдибит. Ол да буоллар Арассыыйа куорат таһыгар үлэлиир отелларынааҕар биһиги 1.5-2 бүк чэпчэки сыаналаахпыт. Мин санаабар, хаачыстыбаннайдык оҥоһуллар өҥө төлөбүрэ чэпчэки буолуо суохтаах.

— Коронавирус саҥа штаммнара быдан сыстыганнаахтар, түргэнник тарҕаналлар дииллэр, нүөмэрдэргэ дезинфекция хайдах ыытылларый?

— Биһиги бизнеспит барыта ыалдьыттар куттала суох хонон-өрөөн, сынньанан баралларыгар туһуланар, онон СанПиН, Роспотребнадзор ирдэбиллэрэ, нуормалара барыта тутуһуллар.

 

«Booking» диэҥҥэ сөп түбэсиһиэххэ наада

— 2015 сыллаахха гостиница бизнеһигэр Дьокуускай куорат бастыҥ урбаанньыта буолбутуҥ. Бу туһунан кэпсии түһүөҥ дуо?

— Ол куонкуруска “Орто Дойду” гостиница кыттыбыта, кини Дьокуускай куорат саамай киинигэр турар уонна ирдэбил быһыытынан үс сулустаах диэн анал статустаах. Кини гостиничнай бизнес аан дойду ирдэбилигэр сөп түбэһэр, национальнай колориттаах. Куонкурус куорат гостиницаларын икки ардыларыгар ыытыллыбыта, манна барытын сыаналаабыттара: ырааһы, персонал үлэтин хаачыстыбатын, стандартарга сөп түбэһиини.

Кэнники кэмҥэ өҥөбүтүн тупсарар туһугар үлэлиибит, тоҕо диэтэххэ манна кэлбит ыалдьыттар, айанньыттар биһиги гостиницабытын Москва уонна Санкт-Петербург гостиницаларын кытта тэҥнииллэр. Онон хааччыйыы уонна өҥө таһымыгар биһиги киин куораттары кытта тэҥҥэ хаамсыахтаахпыт. Ол кыаллыбатаҕына, рейтиҥҥэ охсор, “Booking” саамай кыра баалын ылыахпытын сөп, бу, биллэн турар, бизнескэ охсуулаах буолара саарбаҕа суох.

 

Хаарбах туруктаах дьиэлэртэн көһөрүү

— Эн Пионерскай уокурук дьокутаата буолаҕын. 17-с кыбаартал олохтоохторо хаарбах туруктаах дьиэлэриттэн көһөллөрүн, этэргэ дылы, үйэлэрин тухары күүтэллэр. Аэропорт тыаһа-ууһа дьон олороругар сөбө суох диэн бу оройуоҥҥа олорор дьиэлэри тутууну боппуттара. Бу боппуруоһу хайдах хамсатыахха сөбүй?

— Мин оройуонум сирэ-уота 16-17-с кыбаарталлар. Онно, кырдьык, олус элбэх хаарбах, саахалланар туруктаах дьиэ баар. Билигин дьону хаарбах дьиэлэртэн көһөрүүгэ федеральнай бырагыраама киэҥ далааһыннаахтык үлэлиир. Мин дьокутаат буоларым быһыытынан, ол бырагыраама кэмигэр толорулларын, олохтоохтор бырааптара күөмчүлэммэтин туһугар үлэлиибин, хонтуруоллуубун. Миэхэ араас кыһалҕалаах, ыйытыылаах дьон  кэлэр.

Бу бырагыраама түһүмэхтэринэн үлэлиир, бастакы түһүмэххэ 2017 сылга диэри хаарбаҕынан билиниллибит дьиэлэр киирбиттэрэ. Ол кэмҥэ былааннаммыт үлэ ыытыллыбатах буолан, хаарбах туруктааҕынан билиниллибит дьиэ ахсаана арыый аҕыйах соҕус этэ.

Мин дьокутаат буолуохпуттан олохтоохтор дьиэлэрин хаарбах, саахалланар туруктаах диэн билинэллэригэр көмөлөһөр сүрүн соруктаахпын. 2019-2020 сылларга 50-ча дьиэни хаарбах туруктаах диэн билинэри ситистибит, маныаха олохтоох дьаһалта көмөлөстө, техническэй докумуоннаһыыга ороскуоттарын төлөөтө. Урут бу эбээһинэс олохтоохторго бэйэлэригэр сүктэриллэрэ, маны оҥотторуох диэтэххэ, биллэн турар,  ыарахан.

Маны таһынан, биһиги 27 №-дээх оскуоланы кытта үлэлэһэбит, билигин спортивнай балаһааккатын тупсарыыга куонкуруска киллэрэ сатыыбыт. Кыбаарталга бэтэрээннэргэ, элбэх оҕолоох ыалларга араас тэрээһиннэр ыытыллаллар, кинилэргэ эмиэ көмөлөһөбүт. Суоллар тутууларыгар, оҥоһууларыгар киирэр үҥсүүлэри көрөбүт.

 

— Ол аата 17-с кыбаарталга ханнык эбийиэктэри тутарга былаанныылларый?

— Гражданнарга дьиэнэн эбэтэр харчынан компенсация оҥоһуллар. 17-с кыбаартал олохтоохторугар атын оройуоҥҥа, региоҥҥа да көһөргө улахан кыах үөскүүр. Былырыын Воинскай уулуссаҕа, 203-с түөлбэҕэ дьиэ ылаттаабыттара. Билигин куорат соҕуруу өттүгэр, ДСК-ҕа комплекснай тутуу ыытыллара былааннанар, хаарбах туруктаах дьиэлээхтэргэ онно кыбартыыра бэриллиэхтээх. Оттон куорат киин өттүгэр олохсуйуон баҕалаахтар, дьиэ оннугар харчынан компенсация ылан, талбыт оройуоннарыгар кыбартыыра атыылаһыахтарын сөп. Компенсация норматив быһыытынан суоттаныллар.

Өскөтүн маныаха туох эрэ кыһалҕа үөскээтэҕинэ, бырааптарын күөмчүлэттэхтэринэ, биллэн турар, дьокутаакка кэлиэхтэрин наада.

17-с кыбаартал аэропорт тыастаах зонатыгар киирэр буолан, дьон олорор дьиэтин туппаттар диэн бобуу баар. Онон административнай эбийиэктэр тутуллуохтара, бу инникитин куораппыт биир дьыалабыай киининэн буолуоҕа. Эрдэ этиллибитин курдук, олохтоох дьаһалта 17-с кыбаарталга саҥа дьиэҕэ көһөн барара былааҥҥа баар.

Эрдэ тутуллубут дьиэлэр хаалыахтара, оттон саҥа дьиэни тутууга тыас-уус хааччахтарыттан аны көҥүл бэриллибэт. Онно сөп түбэһэн куораппыт тутуутун былаана уларыйар.

— Куорат баһылыга Евгений Григорьев: “Биһиги 2032 сылга диэри куораппытыгар баар бары хаарбах туруктаах дьиэлэри көтүрүөхтээхпит, куораппыт 400 сыллаах үбүлүөйүн тупсан, киэркэйэн көрсүөхтээх”, – диэбитэ. Бу сорук 17-с кыбаартал олохтоохторун таарыйыа дуо?

— Бу сорук олоххо киирэр кыахтаах, тоҕо диэтэххэ үлэ күннэтэ ыытыллар, олохтоохтор график быһыытынан көһөллөр, саҥа дьиэлэри ылаллар. Дьокутааттар сыалбыт – көрүллүбүт үбүлээһин кэмигэр киирэн, дьону көһөрүү графига тутуһулларын ситиһии.

— Эн Дьокуускай куорат Дууматын икки сис хамыыһыйатыгар бааргын. Мунньахтарга ханнык боппуруостар көрүллэллэрий?

— Предпринимательство, промышленнас, атыы-эргиэн, тырааныспар уонна инновация сис хамыыһыйатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччытын быһыытынан бэйэм этиилэрбин куруук киллэрэбин. Холобур, элбэх урбаанньыт чэпчэтиилээх иэс харчы ылалларын туһугар предпринимателлэри өйүүр пуонда үбүн хаҥатыы.

Туйгун үөрэнээччилэри өйүүр туһуттан 27 №-дээх орто оскуолаҕа грант олохтообутум, үс сыл устата кинилэр 3000 солкуобайы харчынан бириэмийэ ылаллар. 2019 сылга 6 киһи баара, 2020 сылга 10 буолбута, 2021 сылга – 15. Онон оҕолор туйгуннук үөрэнэргэ дьулуһаллар.

Бу оскуола мин быыбардыыр учаастакпар сыстар буолан, талааннаах оҕолору өйүүбүн. Быйыл оҕолор Сочига үҥкүү уонна ырыа бэстибээлигэр кытыннылар, онуоха мин кыаммат ыал оҕотугар айанын төлөбүрүгэр көмөлөспүтүм.

Маны таһынан, тутуу уонна архитектура сис хамыыһыйатын чилиэнэбин, манна сир учаастактарыгар, тус сыаллаах туһаныыга уларыйыыларга араас сөбүлэҥнэр ааһаллар. Хас биирдии боппуруос анаан көрүллэр.

 

«Биһигини туризм холбообута»

— Кэргэҥҥин кытта “Орто Дойду” гостиницаны арыйбыккыт, ону таһынан Покровскайдыыр суолга, зоопарка аттыгар, дьиэ кэргэн сынньалаҥын киинин бас билэҕит. Маннык бизнеһи хайдах саҕалаабыккытый?

— Мин кэргэммин кытта хайыы-үйэ 20 сыл бииргэ олордубут, оттон дьиэ кэргэн бизнеһин 15-тэн тахса сыл үлэлэттибит. Бизнеһи салайыы, үлэлэтии чэпчэки буолбатах, соҕотох киһиэхэ олус ыарахан. Эбээһинэстэри сөпкө тыырдахха эрэ ситиһии кэлиэн уонна атахха чиҥник туруохха сөп. Хамсаабат хапытаал, гостиницалар, рестораннар, ыалдьыттары түһэрэр дьиэлэр бары техническэй өттүнэн элбэх көрүүнү эрэйэллэр. Ититии холбонуутун, үлэһиттэри, уунан хааччыллыыны, канализацияны барытын кэмигэр быһаарыахха наада, ити боппуруостары барытын кэргэним дьаһайар. Оттон үлэҕэ ылыыны, дизайн, тупсарыы, кэрэ көстүү, өҥөнү саҥардан иһии мин эбээһинэспэр киирэр. Биир киһи маны барытын кыайбат.

— Кэргэҥҥин кытта хайдах билсибиккиний?

— Биһиги Еланкаҕа бара сылдьан билсибиппит. Оччолорго мин консалтинг эйгэтигэр экономистыырым, офис үлэһитэ этим. Кэлэктииппин кытары өрөбүллэрбитигэр Өлүөнэ остуолбаларыгар күүлэйдии, сынньана барбыппыт. Петр Николаевич бу туур салайааччыта эбит, туристическай хампаанньата маннык туурдары тэрийэрэ. Онон биһигини туризм холбообута, кэлин онтубут дьиэ кэргэн бизнеһэ буолбута.

 — Хас оҕолооххутуй, тугунан дьарыктаналларый?

— Уопсайа сэттэ оҕолоохпут, онтон иккитэ бэйэбит киэммит, тоҕус сиэннээхпит. Икки өттүттэн оҕолоох дьон холбоспуппут. Улахаттарбыт билигин бэйэлэрин көрүнэр улахан дьон, үлэлээхтэр-хамнастаахтар, ону таһынан, наада буоллаҕына, биһиэхэ көмөлөһөллөр.

Саҥа дьыл кэнниттэн оҕолорбут, сиэннэрбит бары биһиэхэ түмсэллэр. Сайынын Андреевтар дьиэ кэргэн Ыһыаҕын тэрийэбит, манна 60-70 киһи мустар, бу эдьиийдэр, балыстар, убайдар, бырааттар, сиэн оҕолор.

— Дьоллоох дьиэ кэргэн кистэлэҥэ туохха сытарый?

— Мин санаабар, биир сыалы тэҥҥэ көрүү, бэйэ-бэйэни убаастааһын, таптал. Кэргэҥҥэр, оҕолоргор, төрөөбүт дойдугар, бизнескэ, кэлэктиипкэ таптала суох дьоллоохпун дэммэккин. Билигин оҥорор, тэрийэр эбийиэктэрбит бэйэбит кэннэ уһуннук, үйэлээхтик үлэлии туруохтара диэн эрэнэбин.

 

Сыалы ситиһии кистэлэҥэ

— Саҥа дьылы хайдах көрсөҕүт? Чугас дьоҥҥутун кытта тугу бэлэхтэһэҕит?

— Бизнес уонна ыалдьытымсах буолуу эйгэтин дьоно сынньалаҥҥа, бырааһынньыкка өссө күүскэ үлэлиибит. Биһиги атын дьон сынньалаҥын тэрийэбит, онон бу саамай эппиэттээх кэммит. Ону ол диэбэккэ, Саҥа дьылы дьиэбитигэр дьиэ кэргэнинэн, доҕотторбутун кытта көрсүөхпүт, онтон саҥа дьыллааҕы сынньалаҥнарга оҕолорбут, сиэннэрбит уочаратынан кэлиэхтэрэ.

Олус күндү, сыаналаах бэлэхтэри оҥорсубаппыт, туһалааҕы, сүргэни көтөҕөрү, туттар малы бэрсэбит.

— Саҥа дьыллааҕы баҕа санааҕыт туолар дуо?

— Баҕа санаа киһиэхэ куруук баар буолуохтаах, ол туоларын инниттэн барытын наһаа үчүгэйдик былаанныахтааххын. Сыал-сорук туруоран, былаан оҥостубат буоллаххына, аптаах мас дуу, баҕа санаа каартата оҥостон дуу туһа суох.

Бу үс сыл устата саҥа сыл саҕаланыытыгар биһиги дьиэ кэргэн хас биирдии чилиэнин баҕа санаатын уонна бизнеспитин салайар былаан оҥостобут. Бу бэйэтэ эргиччи олус туһалаах уонна умсугутуулаах дьарык.

Баараҕай былаан 10 сылга оҥоһуллар, онтон инники сыл былаана сиһилии, ымпыктаан-чымпыктаан суруллар. Салгыы сыл киэнэ ыйынан, ол иһигэр сынньалаҥмыт, айаммыт, эбийиэктэри тутуу барыта киирэр.

Манна диэн эттэххэ, киһи тугу баҕарар баҕарыан сөп, ол эрэн кыах уонна харчы суоҕуттан туолумуон син. Оттон уон сыллааҕы хамсаныыларгын, былааны оҥордоххуна, анал сыалга харчы уурунуоххун сөп. Бизнескэ эмиэ оннук. Биһиги быйылгы сылга алта хапытаалынай эбийиэги тутууну былааннаабыппыт, бу элбэх үбү уонна бириэмэни эрэйэр.

Онон оҕолор сайын биһиги ханна да сынньана барбаппытын өйдүүллэр. Сынньалаҥмытын былаанныырбытыгар барар дойдубутун талабыт, бүддьүөппүтүн көрүнэбит, харчы мунньунабыт. Холобур, оҕо үрдүк үөрэххэ киирэр буоллаҕына, ол сыл биһиги тутууну былааннаабаппыт уонна ол түгэҥҥэ эрдэттэн бэлэмнэнэбит. Киһи барытын былаанныы сырыттаҕына, онто олоххо киирэр, туолар.

Сонуннар

Ордук ааҕаллар

Утуйуу хаачыстыбата улахан суолталаах
Сонуннар | 15.03.2024 | 14:00
Утуйуу хаачыстыбата улахан суолталаах
Кулун тутар 15 күнүгэр Аан дойдутааҕы Утуйуу күнэ бэлиэтэнэр. ВОЗ статистикатынан, нэһилиэнньэ 10-30% кыайан утуйбакка (бессонница) эрэйдэнэр, сорох дойдуларга ити көрдөрүү 50−60%-ҥа тиийэр.
Сыана үрдээһинэ
Сонуннар | 22.03.2024 | 18:00
Сыана үрдээһинэ
(2024 сыл олунньу ыйдааҕы көрдөрүүтүнэн)
Социальнай биэнсийэ эбиллэр
Сонуннар | 16.03.2024 | 18:00
Социальнай биэнсийэ эбиллэр
Муус устар 1 күнүттэн социальнай биэнсийэ 7,5 бырыһыан үрдүүр. Бу туhунан 262 N-дээх уурааҕы кулун тутар 5 күнүгэр Арассыыыйа Бырабыыталыстыбата бигэргэттэ. Индексация кээмэйэ ааспыт сылга биэнсийэлээхтэргэ олох таһымын алын кээмэйин улаатыытынан ааҕыллар. Бу төлөбүргэ анаан социальнай пуонда бүддьүөтүгэр 37,5 млрд солк. көрүлүннэ. Статитстика көрдөрөрүнэн, Арассыыйаҕа 4 мөлүйүөнтэн тахса киһи социальнай...
Сергей:  «Уолаттар санаалара-оноолоро харахтарыгар көстөр»
Дьон | 21.03.2024 | 18:00
Сергей: «Уолаттар санаалара-оноолоро харахтарыгар көстөр»
Оҕо сылдьан разведчиктаах киинэлэри умсугуйан көрөрбүт, кинилэр курдук буолуохпутун баҕаран, сэриилээх оонньуурбут, саһа, сыбдыйа, сыылла сылдьан өстөөхтөрбүтүн самнарарбыт.  Разведчик диэн тылы иһиттэхпинэ, тута харахпар Штирлиц уобараһа көстөр. Кини өстөөхтөр уйаларыгар тиийэн, былааннарын, дьайыыларын биһиги дьоммутугар тиэрдэн, кыайыыны ситиһэргэ улахан кылаатын киллэрсэр.   Ол аата дьиҥнээх разведчик хайдах буолуохтааҕый? Кини боростуой саллаат...