Куорат кыһалҕаларын IT технологияларынан быһаарыахха сөп!

Аныгы үйэ оҕолоро сайты, мобильнай сыһыарыыны, демо роликтары ааһан иһэн оҥорор буолбуттар! Билиилэрэ-көрүүлэрэ киэҥ, сатаабаттара диэн суох. Сонун технологиялары эрэллээхтик баһылыыллар, саҥа саҕахтары арыйарга бэлэмнэр. Бу – «Мин идэм – IT» күрэх кыттааччылара.

Ааспыт нэдиэлэҕэ өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкурус муниципальнай түһүмэҕэ түмүктэннэ. Үс күннээх күрэх кыайыылаахтара билиннэ. Быйыл кэскиллээх хамаандалар куорат сытыы кыһалҕаларын IT технологияларынан быһаарар суоллары көрдөөтүлэр. Экспертэр оҕолор интэриэһинэй этиилэрин, сонун көрүүлэрин биһирээтилэр. 

Кыттааччылар үс тректэн биири талыахтаахтара:

— IT-технологиялар көмөлөрүнэн бөх кыһалҕатын быһаарыы;

— Быстах кэмҥэ тутар пууҥҥа хараллар дьэллик кыыллар кыһалҕаларын быһаарыы;

— Дьокуускай куоракка волонтерскай үлэ биир кэлим сервиһин оҥоруу.

Хамаандалар бырайыактарын көмүскүүр күннэригэр Ф.И. Авдеева аатынан Оҕо айымньытын дыбарыаһын иһинэн үлэлиир “Кванториумҥа” тиийэ сырыттым, кыттааччылары кытта көрсөн кэпсэттим.

Куонкуруска 58 хамаанда, Дьокуускай куорат 29 оскуолатыттан уонна 2 эбии үөрэхтээһин тэрилтэтиттэн 174 үөрэнээччи кытынна. Оҕолор үс балаһаакканан үлэлээтилэр. Быйылгы күрэх сакаасчытынан киин куорат Олохтоох дьаһалтата буолла. Онон эдэр талааннартан куорат кыһалҕаларын быһаарар саҥа идиэйэлэри иһиттибит.

Стартап тэринэр санаалаахпыт

Биир аудиторияҕа өҥөйбүтүм, «Liver team» хомуур хамаанда бэлэмнэнэ олорор. Оҕолор кэпсэтэргэ үөрүүнэн сөбүлэстилэр. Дьокуускай-дааҕы классическай гимназия 11 кылааһын үөрэнээччитэ Елизавета Романова дизайнер үлэтин толорбут.

– Дьокуускай куоракка волонтерскай бырагырааманы булар уустук. Онон биһиги “Вместе” диэн сервиһи толкуйдаатыбыт. Киин куораты, бүтүн өрөспүүбүлүкэни хабыаҕа. Волонтерскай үлэни көҕүлүүр, араас тэрээһиннэри ыытар, куорат олохтоохторун түмэр аналлаах. Холобур, куорат пааркатын хомуйарга волонтердар биһиги сайтпыт нөҥүө мустуохтара.

Бырайыакпыт социальнай суолталаах, судаарыстыба, аһымал пуондалар өйөбүллэринэн үлэлиэҕэ. Ол иһин мобильнай сыһыарыыбыт босхо. Аны туран, тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кыттыбыт оскуола үөрэнээччилэрэ эбии баалы ылар кыахтаныахтара, – диэн кэпсээтэ Елизавета.

Хамаанда менеджерэ Эржена Ускеева – 2-с №-дээх оскуола 11 кылааһын үөрэнээччитэ. ФТЛ 11 кылааһын үөрэнээччитэ Тимур Захаров – программист, бу күрэххэ 2019 сылтан кыттар.

Оҕолор мобильнай сыһыарыыларын прототибын көрдөрдүлэр. “Android, iOS систиэмэлэргэ үлэлиир. Маннык баттыыгын, бэрэбиэркэлиибит?” – дии түстэ Эржена.

Лиза суруналыыс буолуон баҕарар. БКЭ түмүгүнэн ханна туттарсарбын быһаарыам диэн кэпсээтэ. Эржена педагог идэтин талабын диэтэ. Тимур программист үөрэҕэр туттарсыахтаах, инникитин IT эйгэтин баһылыыр баҕа санаалаах.

– Биһиги хамаандабыт алта киһилээх. Бэйэбит “Liver” диэн устуудьуйалаахпыт, стартап тэринэр санаалаахпыт. Хакатоннарга кыттабыт. Былырыын хамаандабыт куоракка уонна өрөспүүбүлүкэҕэ биир бастыҥынан ааттаммыта. Сорохторбут оскуоланы бүтэрбиттэрэ, биһиги – бырайыагы салҕааччыларбыт, – диэн күө-дьаа кэпсээтилэр сэргэх сэһэргэһээччилэрим.

Судаарыстыба өйөбүлэ күүһүрүөҕэ

Көрүдүөргэ «Progrezzz» хамаанда уолаттарын көрүстүм. Менеджер Никита Поляков, дизайнер Анатолий Афанасьев – 17-с №-дээх оскуола үөрэнээччилэрэ. Программист Дьулустаан Бысыев М.К. Аммосов аатынан ХИФУ иһинэн үлэлиир Анал үөрэх-научнай киинигэр (СУНЦ) үөрэнэр. Уолаттар оскуоланы быйыл бүтэрэллэр.

– Интерактивнай сайт оҥордубут. Ол нөҥүө волонтердар, үлэ көрдөнөр дьон хампаанньалары, тэрилтэлэри кытта бииргэ үлэлииллэрин хааччыйабыт. Онтон дохуот киллэринэбит. Тус аудиториябыт – 14-тэн 35-гэр диэри саастаах дьон. Ааҕан көрбүппүтүнэн, Дьокуускай куоракка 45 тыһыынча киһини хабыахтаахпыт. Ону таһынан социальнай ситимнэргэ эмиэ үлэлиэхпит. Хампаанньалар волонтердарга сыана туруорар, бастыҥнары быһаарар кыахтаныахтара. Ону таһынан килийиэннэрбит тэрилтэлэри эмиэ сыаналыахтара. Саҥа үлэлээн эрэр волонтердары үөрэттэриэхпит, онно анал бырагырааманы толкуйдуохпут, – диэн кэпсээтэ Никита.

Уолаттар үһүөн уопуттаах кыттааччылар эбит. Маннык күрэхтэри көтүппэттэр, IT эйгэтэ кэскиллээх диэн эрэллээхтэр.

– Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр IT бэркэ сайынна. Уһук Илиҥҥэ инники күөҥҥэ сылдьабыт. Кэнэҕэһин IT идэлэр өссө киэҥник биһирэниэхтэрэ. Судаарыстыба өттүттэн өйөбүл күүһүрүөҕэ. Үһүөн олохпутун бу эйгэни кытта ситимниир баҕалаахпыт.

Пандемия саҕалыаныаҕыттан маннык күрэхтэр үксүн дистанционнай халыыбынан ыытыллар буолбуттара. Хата, быйыл очнай көрүҥүнэн кытынныбыт диэн үөрдүбүт. Күрэхтэһии, куоталаһыы тыына биллэр. Онон үлэлииргэ үчүгэй. Атын оҕолору кытта доҕордостубут.

Хамаанда үлэтэ сыаналанар

Сэрэбиэй саҕаланара чугаһаата. Кыттааччылар долгуйалларын биллэрбэттэр, ол эрээри төттөрү-таары хаамыталыыллара элбээтэ. Күрэхтэһии тыына күүркэйдэ.

Аттыбар бэрт сэргэх сирэйдээх-харахтаах уол турар. Аа-дьуо кэпсэттим. Сахалыы саҥарар оҕону буллум диэн сүргэм көтөҕүлүннэ.

Максим Иванов – “Айыы Кыһата” национальнай гимназия 11 кылааһын үөрэнээччитэ, “Rise” хамаанда программиһа:

– Дьэллик кыыллар кыһалҕалара биһиги куораппытыгар олус сытыытык турар. Онон бу треги талбыппыт. Элбэх өҥөнү оҥорор, киэҥ далааһыннаах сайты толкуйдаан оҥордубут. Ол курдук, куорат олохтооҕо дьиэтиттэн тахсыбакка, биһиги сайтпыт нөҥүө Бэйдиэ кыыллары быстах кэмҥэ тутар пуунтан сөбүлээбит ытын, куоскатын талан ылыан сөп. Регистрацияны ааһан баран, уопсай баазаттан көрөр. Онно кыыл хаартыската, аата, сааһа, боруодата – барыта ыйыллар. Маны сэргэ, сайтка бэтэринээр, парикмахер уо.д.а. өҥөлөр баар буолуохтара. Холобур, хаһаайын түөрт атахтаах доҕоругар хантан удамыр сыанаҕа ас ылыан сөбүн билэ-көрө олоруоҕа. Аны туран, уулуссаҕа бэйдиэ сылдьар ыт ханна сылдьарын хаартыскаҕа түһэрэн ыыттахтарына, биһиги сайтпытыгар таһаарар буолуохпут. 

Күрэххэ хамаанда үлэтэ сыаналанар. Онон доҕотторбун билиһиннэриэм. Менеджербит Айаал Марков, дизайнербыт – Альберт Дьячковскай. Бары бииргэ үөрэнэбит. Бэйэм хакатоннарга салгыы кыттар, дьоҕурбун өссө сайыннарар санаалаахпын.

“Rise” хамаанда оҕолоро тас дойдулар, атын регионнар сайтарын көрбүттэр, үөрэппиттэр. Дьокуускай куоракка маннык сервис хайдах үлэлиэн сөбүн сүбэлэспиттэр. Бырайыак олоххо киирэр, кыһалҕаны быһаарарга көмөлөһөр кыахтаах диэн бигэ эрэллээхтэр.

Дьокуускай экологията барыбытын долгутар

Аудиторияҕа экспертэр киирэн олордулар. Бырайыагы көмүскүүр сүрүн түһүмэх саҕаланна. Интэриэһинэй идиэйэлэри, куорат кыһалҕаларын быһаарар ыллыктаах этиилэри истэргэ ох курдук оҥоһуннубут.

29-с оскуола үөрэнээччилэрэ бөх кыһалҕатыгар болҕомтолорун уурбуттар. “Чистый Якутск” диэн бырайыактаахтар:

– Куорат экологията, ыраас буолуута барыбытын долгутар. Чааһынай дьиэлэр сектордарыгар бөх кыһалҕата ордук сытыытык турар. Олохтоох дьаһалтаны кытыаран, бөх тоҕор баахтары туруортарыахпытын уонна тиэйии  үлэтэ кэмигэр ыытыллыан баҕарабыт. Дьаһалта хаһыата, сайта саҥа баахтар ханна баар буолбуттарын дьоҥҥо кэпсиэхтээхтэр. Онон кинилэргэ көмөлөһөр веб-сайт прототибын оҥордубут. Онно бөҕү наардаан хомуйар пууннар аадырыстара баар буолуоҕа, бөҕү тиэйтэрэргэ сайаапкалары ылыахпыт. Уопсайынан, сайаапканан үлэ ороскуоту аччатыахтаах дии саныыбыт. 

Бырайыакпыт коммерческай буолбатах, бөх кыһалҕатын быһаарарга көмөлөһөр санаалаахпыт.

Марха 2-с №-дээх оскуолатын үөрэнээччилэрэ мобильнай сыһыарыы уонна сайт прототибын оҥорбуттар. Кинилэр этэллэринэн, куорат олохтоохторо бөҕү арааран мунньубаттар, ханна түбэһиэх тоҕоллор.

– Куорат ордук кирдээх оройуоннара – 17-с кыбаартал уонна Марха микрооройуона. Биһиги бу түөлбэҕэ олоробут, онон кыһалҕаны бэркэ билэбит. Ким даҕаны бөҕү арааран тохпот, тиэйии үлэтэ эмиэ быстар мөлтөх. Маннык сыбаалка элбэх (хаартысканы көрдөрдө – Аапт.).

Биһиги сайтпыт куорат ыраас буоларыгар көмөлөһүөҕэ. Оҥорон таһаарааччы тэрилтэлэри кытта дуогабар баттаһыахпыт. Оччоҕуна куорат олохтоохторо бөҕү арааран мунньалларын иһин бонус (баал) ылар уонна спонсор маҕаһыыннарбытыгар чэпчэтиинэн туһанар кыахтаныахтара. Судургутук быһаардахха, төһөнөн элбэх баалланаҕын да, эйиэхэ оччонон улахан чэпчэтии көрүллэр. Үлэтэ, дьиэтэ-уота суох эбэтэр кыра хамнастаах дьон дьарыктаныахтарын сөп. Холобур, дьиэтэ-уота суохтар мунньубут баалларын аска атастаһыахтара.

Дьон туттарбыт өстүөкүлэ бытыылкаларын партнердарбытыгар тиэрдэн иһиэхпит. Эбэтэр кумааҕы ыстакааннары – туалетнай кумааҕыны оҥорор тэрилтэлэргэ. Дьиҥэр, 80-90% бөх переработкаланыан сөп.

Салгыы оҕолор дьону-сэргэни өйдөтөр иһитиннэриилэри холобурдаатылар.

Переработкаҕа туттарыллыбыт 60 кг макулатура 1 маһы быыһыыр. Биир сыл иһигэр киһи аймах 2 млрд туонна бөҕү тоҕор. Сыл аайы аан дойду үрдүнэн 5 млрд табах окуурага быраҕыллар, бу барыта 10 сылы быһа сири буортулуу сытар.

Ыт кыһалҕата – оҕолор харахтарынан

Дьэллик ыттар – куорат сытыы кыһалҕата. Бу туһунан хаһыаппытыгар тиһигин быспакка суруйабыт. Онон бу сорудахха күрэх кыттааччылара туох этиилээхтэрин, идиэйэлээхтэрин болҕойон иһиттибит.

“Ёжик в трауре” хамаанда куорат дьаһалтатын отчуотун  сыыппараларын сыныйан үөрэппит. Үлэтин чахчыларга, холобурдарга олоҕуран оҥорбут. Кыылларга эппиэтинэстээх буолууну кытаанахтык ирдиир сокуон киириэҕиттэн дьэллик кыыл элбээбитин болҕомто киинигэр таһаарда.

– Куоракка бэйдиэ ыт үксүү турара, ирдэбилгэ эппиэттиир приют суоҕа – улахан кыһалҕа. “Помоги выжить” аһымал пуондата үлэлэтэр Очиченко 57-гэр баар пууна 1000-тан эрэ тахса кыылы көрөн-харайан туруорар кыахтаах. Статистика чахчылара кэпсииллэринэн, кэнники сылларга ыттар дьоҥҥо саба түһэллэрэ элбээбит. 2020 сыллаахха 811 киһи, 2021 сыллаахха 859 киһи ыкка ытыртарбыт. Бу дьоҕус куоракка олус элбэх дии саныыбыт, – диэн кэпсээтэ тутаах киһилэрэ – менеджер Ростислав Аристархов.

Хамаанда бэйдиэ кыыллары тутар сулууспаҕа көмөлөһөр сайты толкуйдаабыт. Ол курдук, дьоҥҥо саба түһэр, кутталы үөскэтэр ыттары көрбүт куорат олохтооҕо “манна сылдьар, кэлэн тутуҥ” диэн эрийиэхтээх эбэтэр онлайн сайаапканы хаалларыахтаах. Оччоҕуна анал сулууспа миэстэтигэр тиийэн, кыылы тутар уонна бэтэринээрдэргэ илдьэр. Бу үлэһит сайтка киирэн, ыт туһунан кылгас иһитиннэриини баазаҕа киллэрэр. Маны сэргэ, сайтка кыылларга чип туруортарарга сайаапка хаалларыахха, приюкка баар ыттары көрөн талыахха сөп эбит.

Оҕолор Дьокуускай куоракка маннык үлэни ыытар балаһаакка аҕыйаҕын ыйдылар.  Холобур, “Белый Бим” паблик уонна “ВКонтакте” социальнай ситимҥэ “Бездомные животные Якутска” бөлөх бэйдиэ кыыллар тустарынан иһитиннэрэр эрэ соруктаахтар. Бүтүн Арассыыйаны хабар “Все звери” портал дьиэ кыылларыгар эрэ аналлаах.   

Хамаанда дохуот оҥостор ньымаларыгар, хас биирдии өҥө төлөбүрүгэр тиийэ суоттаабытын-учуоттаабытын, ырыынагы үөрэппитин сөҕө-махтайа иһиттибит.

“Twoschool” хамаанда – Дьокуускай куорат 2-с №-дээх оскуолатын үөрэнээччилэрэ. Кинилэр “PalPet” диэн түөрт атахтаах доҕору көрдөнөр дьоҥҥо мобильнай сыһыарыыны оҥорбуттар. Онно кыыл доруобуйата, хаартыската, видеота баар. Өссө сайтка киирэр дьон форумҥа кэпсэтиэхтэрин, уопут атастаһыахтарын сөп. “Бастаан саҕалыырга эрэ үп көрүллүөн наада, онтон биирдэ эбэтэр ый аайы аһымал харчы киирэр буолуоҕа”, – диэтилэр оҕолор.   

“Microwave” хамаанда кыаммат аҕам саастаахтарга уонна инбэлииттэргэ көмөлөһөр сервис баар буолуохтаах диэн этиилээх.

– Кырдьаҕас дьон хантан көмө көрдүүллэрин үксүн билбэттэр, социальнай үлэһиттэр илиилэрэ тиийбэт. Ол эрээри үтүө санаалаах дьон элбэх. Ааҕан көрбүппүт, 165 549 аҕам саастаах киһи уонна 51 413 инбэлиит баар. Волонтер ахсаана – 60 тыһыынча.

Биһиги араас волонтердар тэрилтэлэрин уонна Дьокуускай куорат Пенсионнай пуондатын кытта үлэлиир санаалаахпыт. Онон bind диэн сайтпытыгар көмөҕө наадыйар киһи сайаапкатын хаалларар буолуоҕа. Биллэрии барыта босхо. Ону ханнык баҕарар волонтер көрөн, көрдөһүүтүн толоруон сөп. Киниэхэ bind диэн каартаны туттарабыт, онно баал мунньуллан иһиэҕэ. Онон кини партнер маҕаһыыннарбытыгар чэпчэтиинэн туһаныан сөп.

Төлөпүөнэ, көмпүүтэрэ суох кырдьаҕас элбэҕин учуоттаан, колл-киин үлэлиэхтээх диэн түмүккэ кэллибит, – диэн иһитиннэрдэ хамаанда менеджерэ Василий Давыдов.

Кыттааччылар уустук сорудаҕы толорорго бары кыһамньыларын уурбуттар, сатабылларын таба туһаммыттар. Маны таһынан, билиилэрин, өркөн өйдөрүн, ырытар, анаалыстыыр, информацияны дьоҥҥо сөпкө тиэрдэр дьоҕурдарын көрдөрдүлэр. Ону бииртэн биир чаҕылхай бырайыак туоһулуур. Сүрүнэ – хамаанда үлэтэ ханнык да соругу толорор кыахтааҕын бигэргэттилэр. 15 бастыҥ хамаанда өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэххэ кыттар чиэскэ тигистэ. Кинилэргэ ситиһиилэри баҕарабыт!

Талааннаах ыччат түһүлгэтэ

Киин куорат аҕа баһылыга Евгений Григорьев куонкуруһу түмүктүүр үөрүүлээх тэрээһиҥҥэ ыалдьыттаата, оҕолору кытта көрсөн кэпсэттэ, бырайыактары сэргээн иһиттэ. Кини үөрэнээччилэр үлэлэрин үрдүктүк сыаналаата, кыттааччылар таһымнарын, сатабылларын хайҕаата.

“Эһиги бу күннэргэ хамаанданан үлэ ураты тыынын биллигит. Биир санаанан салайтардахха, үлэ түмүктээх буолар. Биһиги талааннаах ыччаттаахпытын өссө төгүл бигэргэттигит. Аҕыйах сылынан аан дойдуну уларытар, олохпутун тупсарар уонна киэргэтэр, сайдыы аартыктарын арыйар, кэскилбитин кэҥэтэр дьон буолуоххут диэн эрэнэбин”, – диэтэ баһылык.     

Евгений Николаевич муниципальнай түһүмэх кыайыылаахтара өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкуруска Дьокуускай аатын дьоһуннаахтык көмүскүүллэригэр баҕарда. 

«Мин идэм – IT» күрэх муниципальнай түһүмэҕэ эдэр талааннары арыйда, сайдыы аартыгар арыаллаата. Бу ураты түһүлгэ баар кыһалҕалары болҕомто киинигэр таһаарбыта, онно ыччаты кытыннарбыта ордук кэрэхсэбиллээх буолла. 

Ааптар уонна Семен Винокуров түһэриилэрэ