17.08.2020 | 13:33

Эдэр булчуттарга аҕа киһи сүбэтэ

Эдэр  булчуттарга  аҕа киһи сүбэтэ
Ааптар: Киин Куорат
Бөлөххө киир

Биһиги эдэр эрдэхпитинэ сырыы  бөҕөнү сылдьыбыт, булт бөҕөнү бултаабыт дьон буоллахпыт. Арай  билигин ыараан, айаны-сырыыны кыайбат буолан, дьиэ бөҕө аатыран сырыттахпыт. Бииргэ бултаабыт аҕа саастаах доҕотторбун Атах Дьөгүөрү, Анатолий Кривогорницыны, Владимир Семеновы олох умнубаппын. Кинилэр  сүбэлэрэ-амалара мин олохпор, үлэбэр, бултуурбар элбэҕи туһалаабыттара. Хас биирдии булчут бэйэтэ туспа кистэлэҥнээх, туспа  тутуулаах-оҥоһуулаах. Бу сµбэлэртэн биири эмэ, эдэр булчут  өйүгэр хатаан  хааллаҕына, туһа буолуо этэ. «Кырдьаҕаһы хааһахха хаалыы  сылдьан  сүбэлэт» диэн саха өһүн хоһооно баар. 

                                          Дурда  туттуута

Бастаан бултуур сиргин, күөлгүн үөрэтиэхтээххин, кус ханан, хайа диэки көтүөн сөптөөҕүн быһаарыахтааххын, эн күөлгүттэн  хайа диэки күөллээх, үрэхтээх сирдэр туһаайыыларынан сөптөөх  соҕус сири талан, тумус оттоох, куталаах сиргэ дурдаланыахтааххын.

Сааскы куска уу анна тоҥ буолар. Инньэ гынан, мас тоһоҕону  киһи дэбигис сатаан саайбат. Мин тыаттан тахсан, кыраабыл угун  курдук сонос, киһини курданарынан алта тоһоҕо мас быстабын, бу  дурда иннэ буолуохтаах, өссө киһи саннын саҕа үрдүктээх эмиэ алта тоһоҕо маһы, бу дурда кэннэ буолуохтаах. Түөрт сис маһы,  иккитэ миэтэрэ кэриҥэ, иккитэ – былас кэриҥэ. Үстүү  тоһоҕонон  ураһа сиһин курдук туруору тутан туран быанан эбэтэр  боробулуоханан баайаҕын, аччаччы тартахха бэйэтэ турар, бу  остуолбаны солбуйар. Маны ураһа диэн ааттыахха. Икки кыра  ураһа иннэ, икки уһун ураһа кэннэ. Ураһа ачаахтарыгар били  сис  мастарбын наардаан уурталыыбын, бөҕө буоллун диэн баайабын. Биир ураһаттан сиргэ тиийэ, кириэс-мараас мас уурабын, бөҕө-таҕа буоллун диэн, кэлин талах баайарга наада буолуоҕа. Дурда сиһэ  бэлэм буолла. Талах быһан сигэ күрүө курдук сиһитттэн сиргэ  тиийэ бааччайаҕын, дурда кэннинэн киирэр-тахсар аанныыгын.  От үргээн талахха саба быраҕаҕын, кус көрбөтүн курдук  оҥороҕун.  Тыаттан тахсан киһи олороругар сөптөөх, эмэх чөҥөчөҕү тоҕо  тардан киллэрэн, олох мас оҥостоҕун. Хараҥаҕа көстүүлээх  буоллун диэн, дурдаҥ иннин күн тахсар өттүн диэки оҥоро сатаа. Хас да күн маныыр буоллаххына, ууга сытар оту  хостоон-ороон, дурдаҥ сиһигэр инчэҕэйдии саба бырах, биэдэрэҕин киллэрэн,  уунан оккун саба ыһан сууй. Ыспатаххына дурдаҥ харааран олорор  буолуо, куһу куттуо. Сууйдахха маҥхайар, куурдаҕына дурда бара-суоҕа биллибэт буолар, тыалга-кууска ыһыллыбат, бэриммэт. Өскөтө кус көрөр эбит диир буоллаххына, эмэх хатыҥ туоһун,  эмэҕин тэбээн киллэрэн, дурдаҥ ойоҕоһугар туруору уураҕын,  бу  кус хараҕын баайар, дурда күлүгэ ууга түһүүтэ сырдыыр. 

                               Быстах  дурда

Икки хаппыт үөтү быһа охсон киллэрэҕин. Лабаатын  синньигэс маһынан хатыйан адаарыйа сылдьарын тэҥниигин,  хаптаччы буоларын ситиһэ сатаа, хас да сиринэн оҥоруохха сөп. Оҥорон  баран  лабаалаах өттүнэн утарыта тутан үс муннук курдук  холбуугун, сууллубатын наадатыгар ачаах маһынан тэптэрэҕин.  Отунан сабаҕын, олох мас булунаҕын. Мэһэйдиир лабааларын тоһуталаан ылан кэбиһэҕин. Дурда бэлэм.

                                 Күһүн  манааһын

Кутаҕа, күөл отун тумуһугар, билиигэ дурда оҥостор ордук  буолааччы. Күһүҥҥү куска үксүн тыыга олорон маныыгын. Тыы  саанан ыттахха халбаҥныы сылдьар буолан сыыһарыҥ элбиир.  Эрэһиинэ тыыга кэтитинэн харыстыы быга сылдьар гына  устуруустаммыт, харыс кэриҥэ кэтиттээх хаптаһыны илдьэ  сылдьааччыбын. Түөрт илим чорооҕун курдук мас быстабын,  күөлүн төһө дириҥиттэн тутулуктаах, тыы  устатын саҕа икки туоратын саҕа эмиэ икки сис мас быстабын. Маныахтаах  сиргэр  тиийэн, тумуһун, кутан отун, илдьи тэпсибэккин, мончуук  түһүөхтээх сирин утары алдьаппаккын, атын кэтэх, ойоҕос  өттүнэн  тыыгынан суолланаҕын. Наһаа уу кыламаныгар  диэри  кииримэ, 2-3 миэтэрэ курдук сири хааллар. Тыыҥ тумсун кыпчыттара  икки ураҕаскын күүскэ күөл бадарааныгар батары ас. Тыыҥ  олоҕун  арыый кэннинэн, атын икки ураҕаскын, тыыҥ ойоҕоһун кыйа  ас,  сис мастаргынан саннын туһаайыытынан, эргиччи быанан  баайталаа.  Сис  маһы отунан саба бырах, оккун атын сиртэн  аҕал,  дурдаҥ аттын тыытыма. Били хаптаһыҥҥын тыыҥ олоҕун үрдүгэр  уур, ордор харыс курдук чорбохторунан кэнники ураҕастартан   иннин диэки астаран тыыҥ хамсаабатын ситис, хаптаһын үрдүгэр  олорунан кэбис. Тыыҥ хамсаабат, ытарга табыгастаах. Ураҕаскыт  биир да мутуга суох  буолуохтаах, тыыгытын тэһиэн сөп.

                                          Михаил Апросимов,   СӨ  үтүөлээх  артыыһа,

                                          «Байанай” сурунаалтан ылылынна

Сонуннар

Ордук ааҕаллар

Өксөкүлээх суолунан...
Дьон | 27.09.2024 | 10:00
Өксөкүлээх суолунан...
Саха норуотун сайдыытын суолун түстэспит улуу киһибит А.Е. Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөй олорбут олоҕо, сүҥкэн суолталаах айымньылара күн бүгүн ааҕылла, үөрэтиллэ тураллара кини сүдүтүн, кэрэхсэбиллээх олоҕу олорон ааспытын туоһулуур. Өксөкүлээх Өлөксөй олоҕун биир дойдулааҕа, С.Р. Кулачиков-Эллэй аатынан Чычымах орто оскуолатын алын сүһүөх учуутала  Вера Богдокумова чинчийэн үөрэтиитин бу нүөмэргэ билсиэҕиҥ. Вера Васильевна...
Римма Бережнева: «Кинилэр иннилэригэр төлөммөт иэстээхпит!»
Дьон | 26.09.2024 | 16:00
Римма Бережнева: «Кинилэр иннилэригэр төлөммөт иэстээхпит!»
Анал байыаннай дьайыыга тыылга көмөлөһөр дьоммут уолаттарбытыгар биир улахан тирэх, өйөбүл буолалларын ааҕан сиппэккин. Кинилэр тустарынан хайаан да билиһиннэрэр, дьоҥҥо-сэргэҕэ кэпсиир эбээһинэстээхпит.   2022 сыл сэтинньи ыйтан анал байыаннай дьайыы тиэмэтигэр суруйабын. Ийэлэри, уолаттары, сүтүктээхтэри, волонтердары... Биһиги, суруналыыстар, кинилэри сырдатарбыт, кэпсиирбит, ааҕааччыларга тиэрдэрбит олус наада. Сорох ардыгар суруйар дьоруойгун көрдүүрүҥ уустуктардаах...
«Кыһыл көмүс» выпуск
Сонуннар | 27.09.2024 | 12:00
«Кыһыл көмүс» выпуск
Бүлүү педучилищетын 50 сыл анараа өттүгэр баһаатай идэтин баһылаабыт эдэркээн кыргыттар, уолаттар пионерскай үлэҕэ оҕо аймаҕы үөрэтэ, сырдыкка угуйа туруммуттара. Бүгүн бу выпуск туһунан СӨ үөрэҕириитин туйгуна, методист-баһаатай Любовь Николаевна Сидорова кэпсиир. Сыл-хонук түргэнник да ааһар эбит. 1970 сыллаахха кырылас кумахтаах Бүлүү куоратыгар турар Н.Г. Чернышевскай аатынан педучилищеҕа саҥа арыллыбыт...
Судаарыстыбаннас күнэ киэҥник бэлиэтэнэр
Сонуннар | 25.09.2024 | 11:46
Судаарыстыбаннас күнэ киэҥник бэлиэтэнэр
Балаҕан ыйын 23-27 күннэригэр өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн Судаарыстыбаннас күнэ киэҥ далааһыннаахтык бэлиэтэниэҕэ. Сүрүн тэрээһиннэр Саха сирин бастакы бэрэсидьиэнэ Михаил Николаев аатын үйэтитиигэ ананыахтара. Ол курдук, киин куорат оскуолаларыгар линейкалар, кылаас чаастара, бэсиэдэлэр, викториналар, кинигэ быыстапкалара, аһаҕас уруоктар, күрэхтэр ыытыллаллар. Балаҕан ыйын 26 күнүгэр Нам улууһугар Өрөспүүбүлүкэтээҕи судаарыстыбаннас историятын түмэлигэр уопсастыбаннас мунньаҕа,...