Борооску мучумаана

Кыыдааннаах кыһыммыт кыйданан, сааскы ылааҥы күммүт чаҕылыйа тыган, оҕо аймах таһырдьаттан киирбэт буолла. Чалбаҕы – чалбах, бадарааны – бадараан диэбэккэ кырачааннар барахсаттар күнү-күннүктээн уулуссаҕа оонньууллар. Саас кэлбитин биллэрэн тураахтар, мин эрэ баарбын диэбиттии, “куух-хаах” бөҕөтүн түһэрэн аймана көтөллөр. Массыыналар, тыраахтардар дэриэбинэ ортотунан ууну-хаары ыһан ааһаллар. Киһи аймах бары сэргэхсийбиккэ дылы, этэҥҥэ күөх окко үктэнэллэрэ чугаһаан, үөрэ-көтө бас сыгынньах төттөрү-таары хаамсаллар, ыттар-кустар үөрүнэн сүүрэкэлэһэллэр.

Дэриэбинэ саамай хабыллар хаба ортотугар Уйбаныаптар диэн ыал бур-бур буруо таһаарынан олорбуттара отучча сыл буолан эрэр. Ыллаҥнатар Ылдьаа уонна Дьаһаллаах Даарыйа, оҕолоро улаатан туспа барыталаан, билигин иккиэйэх эрэ олороллор.

Ыллаҥнатар Ылдьаа сарсыарда эрдэ туран хотонун көрөн, оһоҕун оттон баран кэтэх тардыстан саала ортотугар сынньана сытар. Дьаһаллаах Даарыйа, аата да этэрин курдук таһырдьаттан бэлэһинэн кыырбытынан дьиэ ортотугар биирдэ барыс гына түһээт, дьаһайбытынан барда.

– Бу хара сордоох өссө кэтэх тардыстыбыт буола-буола. Айуу-чэ, сытыаҥ дуо, биир борооскуҥ суох, түүн туран ханна атыылаан кэбистиҥ, тугу да билбэтэх буолан кулуп-халып көрө сытыма. Тур, уоран ылбыттар быһыылаах, баран көрдөө,– диэн бүлүмүөтүнэн уочараттыыр курдук өттүк баттанан баран өрө хабыалана турда.

Онуоха Ыллаҥнатар Ылдьаа аа-дьуо туран, күн аайы истэр саҥатыттан, мөҕүүттэн-этииттэн сүрэҕэлдьээбит курдук аргыый сыыйан барда.

– Даасыҥкам, туох буолан хара сарсыардаттан киһини мөхпүтүнэн турдуҥ. Дал аана аһыллан ханна эрэ күүлэйдии барбыта буолуо. Бу бэйэлээх күҥҥэ сүөһү да кэрийиэн баҕарбыта буолуо дии. Эн халлаан сылыйда дии-дии эмээхситтэргэ баран күнү-күннүктээн олороҕун дии. Борооскубут да биир эмит билэр хотонугар, “үөлээннээхтэригэр” ыалдьыттыы бардаҕа...

– Көр эрэ маны, өссө киһини борооскуга холообут буола-буола, мин ол дэриэбинэ бүтэһик сонуннарын истибэккэ утуйдахпына сарсыардаттан настарыанньата суох турарбын билэҕин буолбат дуо? Бэҕэһээ ити таһараа эрэ ыалга үктэммитим. Сатахха, Өгдөҥөлүүр Өлөөнчүк быһа ынчыктаан, кэпсиирэ бытаана, ол быыһыгар сиэннэрин кытары бодьуустаһан эҥин, киһиэхэ улахан болҕомтотун да уурбатаҕа. «Алаадьы сиэхпит, кэтэс» диэн күнү быһа күүттэрдэҕэ үһү. Хайаан аккаастыамый? Чэ, бар, борооскугун булан аҕал.

–– Ол хас ыал хотонун кэрийэбин. Туора уулуссаҕа тураллар ини. Үнүр Киргиэлэйдээх биир тыһы борооскуларын эккирэтэ сылдьара. Хата, сэргэхсийэ таарыйа ол ыалга бара сырыт. Табылыннаҕына, сүөһүлэрбит ыал буолан, хата, Киргиэлэйдээҕи кытары аймахтыы буолуохпут. Һэ-hэ, – диэн Даарыйатын үѳннүү турда.

Дьаһаллаах Даарыйа, көҥүл ылбыттыы, кырдьык-хордьук таҥнан-симэнэн, Киргиэлэйдээххэ ыалдьыттыы барда.

 Аара баран иһэн Өлөөнчүгүн өҥөйбөтөҕүнэ табыллыа суох курдук буолан, киирэн тахсарга сананна. Арай Өлөөнчүгэ бэрт санаарҕаабыт курдук кэри-куру буолан олороругар түбэстэ.

– Хайыа, бу туох буолан үүтүн тохпут оҕо курдук хохоллон олороҕун? Ыарытыйдыҥ дуу, туох дуу? –– диэн Даарыйа сэрэнэн ыйытта.

– Дьэ, хата, бэйэҕинэн киирэн биэрдиҥ. Эйиэхэ тахсаары олорбутум. Бөөлүүн кыыһым төлөпүөннээтэ. Хат буолбут, киһитэ оҕоҕун түһэртэр, кэргэн ылбаппын диир үһү. Кыыһым барахсан дэлби ытаабыт, санаарҕаабыт. Бу атаҕастаатаҕа кыһыытын. Ыйыталаһан билбитим, били эн балтыҥ Настаа уола үһү. Ону сүбэлэһээри гыммытым. Хайыыбыт?

– Хайыы, ол Бүөккэ баранаак баракаас оҥоро сырыттаҕа дии. Настааны кытары Бүөккэтэ эрэ олорор. Кыргыттара туспа баартара ыраатта. Ээ, арба соҕотох уоллаах этэ дуу. Хата, оттон аймахтыы буолаары гыммыппыт дии, – диэн Даарыйа олох атыны эрдэн барда.

– Кэргэн ылбаппын диэбитин кэннэ хайдах аймахтыы буолаары гынаҕын? Ол мин кыыспын атаҕастаан баран туох да кыһалҕата суох сырыттаҕа дии. Хата, Настааҕа эрийэн туох баарын кэпсээ, уолугар тылын ылыннардын.

Даарыйа борооскута эрэ, туга эрэ, харса суох хабытайданан дьиэтин диэки ойдо.

– Ылдьаа, дьэ сыа сиир буолбуппут. Билигин төлөпүөнүнэн үчүгэйдик быһаарсыам, балтыбар Настааҕа эрийиэм. Өгдөҥөлүүр Өлөөнчүктээҕи кытары уруулуу буолуох курдукпут.

– Бу эмээхсин хайдах буоллуҥ, киһи оонньоон эппитин итэҕэйэҥҥин, аны уруу тэрийээри гынныҥ дуо? Хайа, ол борооскуларбытын холбоон дьон күлүүтүгэр бараайахпытый?

– Бу киһи иирдэ дуу, туох дуу? Борооску буоллар сырыттын, киэһэ кэлиэ, ханна барыай? Настаабыт Бүөккэтэ Өлөөнчүк кыыһыгар оҕо оҥорбут, –– диэт төлөпүөнүн үрдүгэр түһэн балтыгар эрийэн хачыгыратта.

–  Алуо, Настааҕын дуо? Бүөккэҥ баар дуо? Утуйа сытар даа? Өссө утуйан оҥторбут буола-буола, таһараа ыалым Өлөөнчүктээх кыыстарын оһоҕостотон баран ол-бу буола сыппатын, ойох ыллын, эбэтэр бэйэбинэн тиийэн боппуруостарын быһаарыам. Туох даа? Ханнык Маасаны? Маасалаабатын, Даасалаабатын. Кыыс аата Биэрэ диэн. Уолгун туруор, эрийиэм.

Даарыйа туран төттөрү-таары хаамыталаан батыччахтаата, Ылдьаатын таһынан хаста да сиирэ-халты анньан ааста. Ыллаҥнатар Ылдьаа нэһиилэ туораан эрэ биэрэригэр тиийдэ.

– Бачча киэҥ саалаҕа соруйан киһини анньан ааһаҕын дуо, миэстэ суоҕар дылы. Олор, уоскуй, сэрии буоллаҕай, эдэрдэр таптаһаллара, таһыйсаллара эн кыһалҕаҥ буоллаҕай? – диэн тылыттан хаптарда.

– Эн баҕас онно орооһума, дьыаланы бүгүн быһаардахпына табыллар. Уоллаах кыыһы холбоон, уруу тэрийиэххэ наада. Бүөккэ ол-бу буолан быччаҥнаан көрдүн эрэ, ньачаас тарахаччытан аҕалан күтүөт оҥоруом.

Бу кэмнэ төлөпүѳн тыаһа өрө тырылыы түстэ.

– Алуо, Бүөккэбин дуо? Таһараа Биэрэҕэ оҕо оҥорон баран оспоччу көрө сылдьаҕын дуо? Кийиит кыыһы ийэҕэр аҕалан билиһиннэр, бу киэһэ тиийиэхпит, онон бүтэр. Өлөөнчүктээх эмиэ барсыахтара. Ылдьаа массыынатын собуоттуу тахсан эрэр, кытаат, бүгүн оруобуна субуота, аскытын бэлэмнээҥ, кэпсэтии буолуоҕа.

Ити курдук Дьаһаллаах Даарыйа дьаһайан-иһэйэн борооскутун көрдүү баран иһэн ыалын кытары аймахтыы буолан хаалбыттаах.