БҮЛҮҮҺЭ СҮҮРДҮҮТЭ
Ийэм барахсан... Сэбиэскэй – таҥараны, ойууну, удаҕаны итэҕэйэр бобуллар кэмҥэ биһиэхэ: “Тукааларыам, ити тугу да билиммэт туох дьиибэ дьон кээлтэрэ буолла? Бээ, иччи-абааһы баалларын кинилэргэ да биллэрэллэрэ буолуо ээ”, -- диирэ. Кырдьык даҕаны, сиргэ-уокка, айылҕаҕа, ыксаллаах быһыыга-майгыга атын буолаллара...
Билгэлээһиннэри ийэм итэҕэйэрэ. Итилэр бары кырдьыктар диирэ.
Биирдэ ийэбит ыйыытынан бүлүүһэ сүүрпүппүт. Оннук иччилээх, соннук күүрүүлээх күн буолбутун баччааҥҥа диэри билэ иликпин. Бастаан эдэрдэр бэйэбит сүүрдэ сатаабыппыт да, хамсаан да көрбөтөҕө. Сымыйарҕыахча, күлүөхчэ буолбуппут. Онтон ийэбит кэлэн: “Ийэ-э, оҕолорум инникилэрин кэлэн кэпсээн биэр эрэ”, -- диэн көрдөспүтэ. Аҥаардас чочумча саҥата суох туруутуттан, куолаһыттан атын буола түспүппүт. Уу-чуумпу сатыылаабыта.
-- Кэлбит буоллаххына “дорообо” диэки аас, – диирин кытта, бүлүүһэ үллэҥэлии түһээт, ол диэки барбыта. Мин ийэм үөрэҕэ суох, эгэ, кини ийэтэ? Ол эрээри бүлүүһэ ыйар оноҕоһун уһуга буукубаҕа сурдурҕаччы көтөн иһэрэ. Хас буукуба кэннэ, оннугар төннөр, онтон иккис, салгыы буукубаларыгар ытар курдук ыйар. Грамматическай сыыһата суохтук. Бу санаатахха, ити бүлүүһэ мин төлкөбүн дьэҥкэ түстээбит. Бүлүүһэни таарыйар тарбаҕым төбөтүн ардыгар, соһуйан, арааран ыларым. Биир-икки киһи тарбахтарынан таарыйа сылдьаллара. Кинилэр эмиэ дьиктиргээн ыллахтарына да, бүлүүһэ ыйытыкка сорунуулаахтык хоруйдаан иһэрэ. Онтон ылата мин бүлүүһэ сүүрдүүтүн итэҕэйбитим. Хаста да сүүрдэ сылдьыбытым. Ойуутун бэйэм оҥорорум. Бу сырыыга игирэ кыргыттарбар оҥортордум.
Куруук сүүрдүөххэ сөп эбитэ дуу, ол гынан баран наһаа элбэхтэ билгэлэтэр сэрэхтээх дииллэр. Оттон инникилэрин билиэхтэрин наһаа баҕарар дьон көрдөһүүтүнэн бу оҥортордум.
Бүлүүһэ сүүрдүүтүн туһаайыылара:
- Бүлүүһэ. Ойуута, халдьыыта суох, былыргы буолара ордук. Ис өттүн чүмэчи уотугар таҕайан ититэҕин. Үөһээ өттүгэр хоруордан биир ох оноҕоһун курдук оҥороҕун.
- “Дорообо” – илин диэки, “Быраһаай” хоту диэки тураллар. Чүмэчи “Быраһаай” аттыгар ууруллар.
- Бүлүүһэни ортотугар туруораҕыт уонна сүүрдээччилэр бука бары ыйар тарбахтарын чүмэчигэ сылытан ылан баран, бүлүүһэ үрдүгэр таарыйар эрэ курдук таҕайа уураллар. Мустубут дьонтон аҕа саастаахтара «Бүгүн биһиги кэпсэтиэхпитин баҕарабыт...” диэн биир бокуонньугу ыҥырар. Итиннэ күлүү-элэк оҥостуу, күлсүү-салсыы суох буолуохтаах. Чахчы итэҕэйэр турукка киириллиэхтээх. Итэҕэйбэт киһини ыҥырыллыбыт киһи иччитэ (үөрэ) сөбүлээбэт. Оннооҕор: “Мин итэҕэйбэппин”,- диэн атын хоско баран утуйа сытыыр киһи түүлүгэр киирэн сордуура үһү. Улуу дьону “уһугуннарар” эмиэ сэрэхтээх. Ойуунускайы ыҥыран үөҕүллүбүт-мөҕүллүбүт дьон туһунан номохтор эмиэ бааллар. Ыалдьыт сөбүлээбэтэҕинэ, бэйэтэ “Быраһаайга” ааһааччы.
- “Дорообо” кэннэ бүлүүһэ төттөрү миэстэтигэр сүүрэн кэлэ турар түгэнигэр :
--Бу А --тан Я буукубаҕа диэри алпаабыт, 0-тан 9 диэри сыыппыралар, “Баар”, “Суох”, “Быраһаай” диэн тыллар бу бааллар, -- диэн билиһиннэрэҕин.
- Дьэ ити кэннэ ыйытыыларга киирэҕин.
- Кэпсэтэн бүттэххинэ, махтанан баран “Быраһаайга” ыытаҕын.
Сонуннар
Ордук ааҕаллар
