2022 сыл уларыйыылара

Үгэс курдук саҥа сылтан сокуоҥҥа уларыйыылар киирэллэр. Бүгүн ааҕааччыларбытыгар үгүстэри интэриэһиргэтэр судаарыстыбаттан бэриллэр төлөбүрдэр уонна суоппардарга саҥа быраабылалар туһунан кэпсиэхпит.

Хамнас кээмэйэ

Хамнас алын кээмэйэ (МРОТ) — 2021 сылга Арассыыйаҕа 12 792 солкуобайга тэҥнэһэр этэ, оттон 2022 сылга 13 890 солкуобайга диэри улаатта. Үрдээһин кээмэйэ – 1098 солк.

СӨ судаарыстыбаннай бүддьүөтүттэн үбүлэнэр тэрилтэ үлэһиттэригэр оройуоннааҕы коэффициены уонна хотугу надбавканы (80%) учуоттаан туран МРОТ маннык буолар: оройуоннааҕы коэффициент 1,7 буоллаҕына — 34 725 солкуобай, оттон 2,0 сиригэр — 38 892 солкуобай.

Олох алын кээмэйэ

Олох алын кээмэйэ нэһилиэнньэ үс араҥатыгар бигэргэниллэр: үлэлиир кыахтаах, биэнсийэлээх уонна оҕолор.

2022 сылга Арассыыйа үрдүнэн олох алын кээмэйэ 12 654 солкуобайынан ааҕыллар. Нэһилиэнньэ үлэлиир араҥатыгар 13 793 солкуобай, биэнсийэлээхтэргэ — 10 882 солкуобай, оҕолорго — 12 274 солкуобай.

Маныаха регионнарынан араастаһыы барар. Саха сиригэр 2022 сылга олох алын кээмэйэ нэһилиэнньэ олохтооҕор ортотунан 19 108 солкуобай, үлэлиир киһиэхэ — 20 828 солкуобай, биэнсийэлээххэ — 16 433 солкуобай, оҕоҕо — 19 854 солкуобай.

Олох алын кээмэйэ босуобуйа уонна да атын төлөбүр ананарынан учуоттанар.

Хамнас

2021 сыл ахсынньытыгар бырабыыталыстыба 2022 сылга бүддьүөт үлэһиттэрин хамнаһын үрдэтиигэ үп анаабыта. Олор истэригэр бэрэсидьиэн ыам ыйынааҕы ыйааҕар ааттаммыттар хапсыбыттара – учууталлар, быраастар, култуура үлэһиттэрэ, үрдүк үөрэх преподавателлэрэ уонна учуонайдар. Онтон атыттарга хамнас эмиэ сыл аайы үрдүөхтээх, ол үлэ биэрээччи эбээһинэһигэр киирэр.

Үлэтэ суохтарга босуобуйа

2022 сыл тохсунньу 1 күнүттэн үлэтэ суохтарга босуобуйа 12 130 солкуобайтан 12 792 солкуобайга диэри үрдээтэ (үрдээһин – 662 солк.). Босуобуйа үрдүк кээмэйин, урукку курдук, бастакы үс ый устата төлүөхтэрэ. Онтон кэлэр үс ыйга үлэтэ суоҕа чахчы бигэргэммит киһиэхэ 5 000 солкуобай төлөнөр (маныаха, учуокка туруон иннинэ кини үлэлии сылдьыбыт буолуохтаах). Оттон, кэнники кэмҥэ хантан да дохуот ылбатах киһиэхэ босуобуйа алын кээмэйэ төлөнөр – 1 500 солкуобай.

Ыстараап элбиир

2022 сылга суоппардары административнай буруйу кэһии Кодексатыгар (КоАП) улахан уларыйыылар күүтэллэр. Юстиция министиэристибэтэ тимир көлөлөөхтөргө хас да ыстараабы киллэрэргэ, ону таһынан сорох кэһиилэргэ накаастабылы күүһүрдэргэ былаанныыр.

Холобур, массыынаны кутталлаахтык ыытыыга ыстараап (штраф за опасное вождение) баар. Бу кэһиини ПДД өссө 2016 сыллаахха киллэрбитэ, ол эрээри  ыстараап кээмэйэ күн бүгүн да биллибэт. Маны таһынан, быраҕыллыбыт массыыналар (автохлам) хаһаайыннарын ыстарааптыахтара. Маннык мал хаһаайыннара 1 000 – 3 000 солкуобай диэри суумаҕа ыстараап төлүүргэ бэлэмнэниҥ. Оттон ПДД быраабылаларын куруук кэһэр дьону (сыл устата үс уонна онтон элбэх) 10 000 – 30 000 солкуобайга диэри ыстараап күүтэр, эбэтэр массыына ыытар бырааптара балтараа сылга быһыллар.

Маны таһынан ыстараап суумалара өссө уонча ыстатыйаҕа күүһүрүөхтээх. Массыынатын нүөмэрэ кирдээх, көстүбэт буолан иккистээн түбэстэҕинэ, 5 000 солкуобай ыстарааптанар эбэтэр суоппардыыр бырааба быһыллар. Оҕону харыстыыр кириэһилэтэ суох айаннаатаҕына, 5 000 солкуобай ыстарааптанар, бу иннинэ 3 000 солк. этэ. Итирик туруктаах, массыынаҕа оҕолоох айанныы сылдьан түбэстэҕинэ, 50 000 солкуобай ыстараабы кытта ыытар бырааба үс сылга диэри быһыллар.

Ийэ хапытаала

Ийэ хапытаала — оҕо төрөөтөҕүнэ эбэтэр оҕону иитэ ылбыт дьиэ кэргэҥҥэ ананар. Бу сылга хапытаал инфляция быһыытынан буолбакка, быһыллыбыт сууманан төлөнүөхтээх. Ол суума 2022 сыл олунньу 1 күнүгэр биирдэ биллэр.

Бу иннинэ Үлэ министиэристибэтэ ийэ хапытаалын бастакы оҕоҕо – 503 237 солкуобай, иккискэ 665 009 солкуобайга диэри буолар диэн этэ сылдьыбыта. Ол эрэн чуолкай сыыппараны олунньу саҥатыгар эрэ билиэхпит.

Оҕо үс сааһыгар диэри төлөнөр босуобуйа

Бу босуобуйа дьиэ кэргэҥҥэ дохуот уопсай суумата олох алын кээмэйигэр тиийбэт буоллаҕына оҥоһуллар. 2022 сылга олох алын кээмэйэ 19 108 солкуобай диэн быһаарыллыбыт, онон, босуобуйаны аныыллар, өскөтүн дохуоту дьиэ кэргэн бары чилиэннэригэр түҥэтэр буоллахха, хас биирдиилэригэр 38 216 солкуобайтан кыра ааҕылыннаҕына.

Саха сиригэр босуобуйа кээмэйэ — 19 854 солкуобай.

Үһүттэн сэттэ сааһыгар диэри төлөнөр босуобуйа

Бу, дьэ, судургута суохтук ааҕыллар босуобуйа. Бастатан туран, манна наадыйааччыга “комплекснай сыана” диэн сыһыарыллар. Ол аата, босуобуйа ананарыгар дьиэ кэргэн дохуота эрэ буолбакка, атын хапытаала эмиэ учуоттанар: дьиэ-уот, массыына, бааҥҥа харчылааҕа. Иккиһинэн, “нулевой дохуот” быраабылата үлэлиир: дьиэ кэргэн улахан дьоно тугу эрэ кыратык да үлэлээн дохуот киллэринэр эбэтэр убаастанар биричиинэнэн үлэлээбэт (холобур, кырдьаҕас эбэтэр инбэлиит оҕону көрөн олоруу) буоллахтарына. Үсүһүнэн, босуобуйа кээмэйэ араастаһар, бу дохуоттан тутулуктанар.

Босуобуйа базовай кээмэйэ — оҕо олох олорор алын кээмэйиттэн 50% , бу суума Саха сиригэр 9 927 солкуобай. Өскөтүн босуобуйаны ылан туран дьиэ кэргэн олох алын кээмэйигэр син биир тардыспат буоллаҕына, төлөбүрү өссө 25% үрдэтэллэр. Оттон, ол даҕаны тиийбэт буоллаҕына, судаарыстыба оҕо олох олорор алын кээмэйин 100% төлүүр (Саха сиригэр 19 854 солкуобай). Мантан ордук бэриллибэт – бу саамай үрдүк төлөбүр.

«Пушкинскай карта»

2022 сылга “Пушкинскай карта” төлөбүрүн кээмэйэ 5 000 солкуобайга диэри үрдээтэ. Бу Арассыыйа  үрдүнэн 14-тэн 20 сааһыгар диэри гражданнарга сыл аайы ананар төлөбүр. Харчы анал каартаҕа киирэр, ону култуура тэрилтэлэригэр сылдьарга эрэ туттуохтааххын: музейга, тыйаатырга, галереяҕа, филармонияҕа, консерваторияҕа уо.д.а. Оттон 2022 сылга манна киинэ тыйаатырдарыгар сылдьыыны киллэрдилэр.

Суоппар ыспыраапката

2022 сыл кулун тутар 1 күнүттэн суоппардарга медицинскэй ыспыраапканы ылыыга кэккэ уларыйыылар киирдилэр. Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтэ арыгы иһэр уонна наркотигы туттар дьону хонтуруоллууру күүһүрдэр ыйаахха илии баттаата. Саҥа быраабылаларга олоҕуран, быраас медицинскэй хамыыһыйаҕа кэлбит киһини иһээччи эбэтэр психотропнай эттиктэринэн үлүһүйэр диэн уорбалаатаҕына, эбии анаалыстарга ыытар.

Нарколог эмиэ бу киһини наркотикка уорбалыыр буоллаҕына, эбии анаалыстарга ыытара көҥүл.

Бастаан Министиэристибэ эбии анаалыстары барыларыгар аҥаар кырыы оҥорорго диэн былааннаабыта, ону быраастар, маннык уларыйыылар ыспыраапка ылар киһиэхэ үгүс харгыстары, мэһэйдэри оҥоруохтара, уонна медкөрүү сыанатын хас да бүк үрдэтиэхтэрэ диэн эппиттэрэ. Билигин ыспыраапка ылыы өҥөтө ортотунан 1 000 – 6 000 диэри.

Биэнсийэ

2022 сыл тохсунньу 1 күнүттэн страховой биэнсийэ 5,9% үрдүүр. Быһыллыбыт төлөбүр кээмэйэ, о.э. биэнсийэ анаммыт чааһа, төһө ыстаастааххыттан үрдүүр, 6 401 солкуобай буолар. 80 саастарын туолбут кырдьаҕастарга, бу төлөбүр икки бүк элбиир.

Аҥаардас төрөппүттэргэ босуобуйа

Маннык босуобуйаны оҕону аҕыс сааһыттан 17 сааһыгар диэри аҥаардастыы иитэр төрөппүккэ  аныыллар. Маныаха эмиэ дохуот олох алын кээмэйэ биир киһиэхэ тиксэриттэн кыра буоллаҕына, босуобуйа бэриллэр. Босуобуйа кээмэйэ 2022 сылга 9 927 солкуобай.

Норуот инспектора Арассыыйа үрдүнэн үлэлиэҕэ

2022 сыл от ыйын 1 күнүгэр диэри Арассыыйаҕа “Народный инспектор” диэн федеральнай мобильнай сыһыарыы баар буолуоҕа. Бу бырайыагы сайыҥҥа диэри киллэриини Владимир Путин сорудахтаабыта. Өҥөҕө гражданнар Арассыыйа хайа баҕарар муннугар олороллоруттан тутулуга суох суол быраабылатын кэһиини (ПДД) бэйэлэрэ бэлиэтээн, суруйан, чопчу ыйан, ГИБДД ыытар буолуохтара.

Маныаха маарыҥныыр бырайыактар сорох регионнарга үлэлииллэр. Холобур, Москваҕа 2015 сылтан “Помощник Москвы” диэн өҥө, Кемеровскай уобаласка 11 сылтан тахса “Мобильный патруль” диэн бырайыак үлэлииллэр. Олор көмөлөрүнэн өҥөнөн туттааччылар хаартыскаҕа түһэрэн, ханна буолбут сирин, дьылын-күнүн ыйан үҥсүүлэрин ыытар кыахтаахтар. Бу дааннайдары ГИБДД бэрэбиэркэлиир уонна онно олоҕуран тимир көлөлөөх киһиэхэ ыстараап олохтуур.