Урбаанньыт буолуоххун баҕараҕын дуо?

Социальнай хантараак диэн тугуй?

Социальнай хантараак – олохтоох бэйэни салайыныы уорганын уонна нэһилиэнньэ кыаммат араҥатын (дохуоттара олох таһымын алын кээмэйиттэн намыһах дьон) икки ардыларыгар түһэрсиллэр сөбүлэҥ. Дуогабар усулуобуйатынан, олохтоох бэйэни салайыныы уоргана кыаммат араҥаҕа (социальнай өҥө, харчынан төлөбүрдэри, олоҕун тупсарыан уо.д.а.) көмөлөрү оҥорор кыахтаах. Оттон өҥөнөн туһанааччы, бастатан туран, дуогабарга сурулла сылдьар бары эбэһээтэлистибэлэри толоруохтаах: үөрэх кууруһугар үөрэниэхтээх, тэрилтэҕэ киирэн үлэлиэхтээх эбэтэр бэйэтин дьыалатын арыныахтаах.

Социальнай хантараак биир уратыта диэн, түмүгэр киһи бэйэтэ үлэлээн дохуот киллэринэр кыахтаныахтаах – ол аата олоҕо тупсуохтаах.

Бу өйөбүл сүрүн соруга –  уустук балаһыанньаҕа киирбит киһи бастайааннай дохуоттанан дьонун иитэр кыахтаныахтаах, атаҕар туруохтаах. Холобур, ылбыт харчытыгар бизнеһи сайыннарыыга наадалаах тэрили атыылаһар, идэтин кытта уларытыан сөп.

Хантараагы ким түһэрсиэн сөбүй?

Бу көмөнөн Арассыыйа олохтооҕо барыта туһанар кыахтаах. Хантараак түһэрсээччи Арассыыйа регионугар бастайааннай пропискалаах буолара ирдэнэр. Саамай сүрүн ирдэбил – чахчы кыһалҕалаах киһи  буолуохтаах. Көмөнү ылааччыларынан Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр олохтоммут тиийинэн олоруу муҥутуур алын кээмэйиттэн намыһах дохуоттаах ыал (эбэтэр соҕотох олорооччуулар) буолуохтарын сөп.

Бэриллэр көмө кээмэйэ социальнай хантараак көрүҥүттэн тутулуктаах диэн учуоттуохха наада. Төлөбүр кээмэйдэрэ маннык:

— Бэйэ бизнеһин олоххо киллэриигэ 350 тыһыынча солкуобайга диэри;

— Кэтэх хаһаайыстыбаны тэриниигэ 200 тыһыынча солкуобайга диэри;

— Үөрэҕи уонна идэни баһылыырга 30 тыһыынча солкуобайга диэри;

— Уустук быһыыны-майгыны туоратыыга хантараак үлэлиир болдьоҕун тухары 50-70 тыһыынча солкуобайга диэри.

Судаарыстыба өйөбүлүн ыларга туох докумуон нааданый?

Олорор сиргиттэн көрөн, ирдэниллэр докумуоннары “Мин докумуоннарым” кииҥҥэ (МФЦ), социальнай харысхал уорганыгар туттарыахха сөп. Ону сэргэ почтанан сайабылыанньаны ыытар кыах эмиэ баар.

Ирдэнэр докумуоннар:

— Дьиэ кэргэн сокуоннай саастарын сиппит бары чилиэннэриттэн илии баттаабыт сайабылыанньалара (эбэтэр бырагыраамаҕа кыттарга суругунан сөбүлэһии);

— Пааспардар, оҕо төрөөбүтүн туоһулуур докумуоннар, ыал буолуу туһунан туоһу сурук;

— Социальнай харысхал отделыгар учуокка тураргыт туһунан ыспыраапка;

— 2-НДФЛ – хамнас кээмэйин көрдөрөр ыспыраапка, болдьоҕо суох эбэтэр суһал үлэ дуогабарынан үлэлии сылдьар буоллаҕына, туоһу ыспыраапката, биэнсийэ босуобуйа кээмэйин туһунан ыспыраапка (эбэтэр нолуок уорганыттан анал докумуон). Санатан эттэххэ, докумуоннар хас биирдии дьиэ кэргэн сокуоннай чилиэнигэр бэриллэллэр;

— Инбэлиит буоллаҕына, ону туоһулуур ыспыраапка;

— Булгуччулаах ороскуоттар (ОДьКХ өҥөтө, тырааныспар ороскуота уо.д.а).

Бары докумуоннары туттарыы кэнниттэн социальнай харысхал отделын исписэлиистэрэ «Кэпсэтэр лиис» оҥороллор, онно сайабылыанньа этиилэригэр олоҕураннар дьиэ кэргэн кыһалҕатыттан, ыарахан балаһыанньаттан хайдах тахсарга этиилэри киллэрэллэр.

Хантараагынан туһаммыт предпринимателлэр

Өрөспүүбүлүкэ үгүс олохтооҕо социальнай хантараак көмөтүнэн олохторун уларыттылар. Кинилэр тустаах оборудованиелары, бизнеһи тэринэргэ туттар матырыйааллары атыылаһаллар эбэтэр бэйэлэрин кэтэх хаһаайыстыбаларын кэҥэтэллэр.

Любовь Троева кырачаан оҕотун көрөн олорор кэмигэр мыыла оҥорон саҕалаабыт. Кини маннык көмө баарын доҕотторуттан билэн, кэлин социальнай көмүскэл олохтоох уорганыгар сайабылыанньа биэрэн, хантараак түһэрсибит.

«Социальнай хантараак көмөтүнэн мыыла оҥорор буоллум. Бизнескэ маннык бириинсиптэри тутуһабын: табаар хаачыстыбатын хонтуруоллуубун, чиэһинэйдик уонна аһаҕастык үлэлиибин. Мыылам экологическай ыраас бородууксуйаттан оҥоһуллар, киһи доруобуйатыгар да, тулалыыр эйгэҕэ да буортуну аҕалбат”, - диэн санаатын үллэстэр Любовь Троева.

Любовь хантараак көмөтүнэн мыыла оҥорор анал конструкцияны атыыласпыт. Билигин бизнеһин күүскэ сайыннарар уонна бэйэтин бородууксуйатын интэриниэт нөҥүө атыыга таһаарар былааннаах.

Прокопий Шестаков 2022 сыллаахха үлэтин эйгэтин уларытарга уонна бэйэ дьыалатын арынарга быһаарыммыт. Прокопий кэпсииринэн, өссө 2019 сылга тириини улаханнык интэриэһиргээн, дьэ, таптыыр дьыалатын булбутун өйдөөбүт. Этэрбэс араадьыйата баар буолан, оҥорбут үлэтин элбэх киһи сэҥээрэн барбыт, сакаас хото киирэр буолбут.

«Наадалаах докумуоннары барытын хомуйан, тустаах салааҕа тиксэрбитим. Хамыыһыйа чилиэннэрин иннигэр ситиһиилээхтик көмүскээммин, бэйэм бас билэр дьыалабын тэринним. Бэриллибит үбүнэн  ыарахан матырыйаалларга иистэнэр массыына, кырыйар пресс, атын даҕаны инструменнар курдук үлэҕэ наадалаах тэриллэри атыыласпытым. Бу өйөбүл көмөтүнэн оҥорон таһаарар кыаҕым кэҥээтэ уонна дохуотум да  улаатта», - диир Прокопий.

Хаҥалас оройуонуттан элбэх оҕолоох ыал Кузьминнар тыа ыалын сиэринэн тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктаныахтарын баҕараллара. 2019 сылга диэри кинилэргэ тус хаһаайыстыбаларын тэринэллэригэр син балачча үп наада этэ. Оччолорго доҕотторуттан социальнай хантараак  туһунан истэннэр, бизнес-былаан суруйаннар, хамыыһыйа иннигэр ситиһиилээхтик көмүскээн, судаарыстыбаттан көмө ылар чиэскэ тиксибиттэр.

«Оччолорго кэргэним оҕотун көрөн дьиэҕэ олорбута. Мин күннэтэ Дьокуускайга баран үлэлиирим, ол эрээри хаһаайыстыбаны тэринэргэ харчы тиийбэт этэ. Судаарыстыбаттан маннык улахан көмөнү ылыахха сөбүн билэн, тута сайабылыанньа биэрэргэ быһаарыммыппыт. Биһиэхэ 190 тыһыынча солкуобай кээмэйдээх сууманы биэрбиттэрэ, ити үпкэ ньирэйдээх ыанар ынахтары атыыласпыппыт», - диэн кэпсиир ыал аҕа баһылыга.

Ити курдук, социальнай хантараак баар буолан, дьон-сэргэ бэйэтин олоҕун тупсарар, сөбүлүүр дьарыгын сайыннаран, кэҥэтэн, бизнес тэринэр кыахтаах.
Өскөтүн, ааҕааччым, хамнаһым олох алын кээмэйиттэн кыра, үлэм суох диир буоллаххына, бизнес-былаан толкуйдааҥҥын, судаарыстыба көрөр өйөбүлүнэн туһанарга кыһалын.