Уостан түспэт тиэмэ

Дьэ туох тиэмэтэй эбит диир буоллаххытына, кийиит уонна хотун сыһыаннара. Бу былыр-былыргыттан күн бүгүҥҥэ диэри, ханнык да омуктарга буоллун, биир сытыы кэпсэтии. Кийиит уонна хотун эйэлээх буолуохтара, өскөтүн хара маҥнайгыттан туһунан олорбут эбэтэр ыраах-ыраах улууска, дэриэбинэҕэ олорон хам-түм көрүстэхтэринэ. Ол эрэн кинилэр саҕа чугастыы, дьүөгэлии буолар да түбэлтэлэр аҕыйаҕа суохтар, бааллар.

Полина Николаевна:

– Уолум кийиит кыыс аҕалабын диэбитигэр мин саҕа үөрбүт суох этэ. Кийиити көрсөөрү, хомунуу, суунуу-тарааныы бөҕөтө буолбуппут. Оччолорго, билиҥҥи курдук, этэргэ дылы, “досьета”, эн иннигэр баар буола охсубат. Дьиэтээҕи эрэ төлөпүөн ыалларга баар. Кыыс хантан сылдьарын да билбэт этибит.

Дьэ ол курдук уолбут дьахтар күнүгэр кыыс сүктэн кэлэр буолла. Хайдах эрэ испэр кубулҕаттаах ыйга кэлэрин сөбүлээбэтэрбин да, оннук түбэһэн хаалбыта кэлин оруна суоҕун өйдөөбүтүм. Оҕолорум сибэкки тутуурдаах, кэһии бөҕөлөөх үөрэн-көтөн киирэн кэлбиттэрэ. Миэхэ анаан соҕурууттан сакаастаан наһаа мааны иһит нобуора бэлэхтээбиттэрэ. Испэр олус диэн үөрбүтүм, кийиитим дэлэй илиилээх буолсу дуу диэн. Ону кытта тортара, кэмпиэттэрэ, фрукта эҥин. Итинник түгэҥҥэ мин уолум дьаһайбатаҕын курдаттыы билэбин, онон Настям хаһаайыстыбаннай буолсу диэн испэр тута сөбүлээбитим. Билсиһии бэккэ ааспыта, аҕаларыгар сыаналаах арыгылаахтар этэ. Онон аҕабыт үөрэн-көтөн, хайаан да уруу тэрийэбит, дьоҥҥун кытта билсэбит диэбитэ. Кыыспыт онно хайдах эрэ кэри-куру буола түспүтэ, сыбаайба оҥоруохпун баҕарбаппын диэн соһуппута. Биһиги сирэйгэ оҕустарбыт курдук буола түспүппүт, оччолорго сыбаайбата суох ыал түстэммэт курдук буолара. Аҕабыт хайа ынаҕын, сылгытын сүүскэ биэрэрин хайыы үйэ быһааран сылдьар буолан, мах бэрдэрбитэ. Настябыт тугу эрэ этиэхчэ эппэтэ, туохтан эрэ толлоро биллэр этэ.

Балаһыанньаны уолбут Сеня быыһаабыта. Хостон гитаратын таһаараат, ыллаан-туойан, эҕэрдэлээн, барытын умнан барбыппыт. Бырааһынньык уһаан-тэнийэн, аҕабыт холуочуйан, сыбаайба туһунан кэпсэтиитин эмиэ күөдьүппүтэ. Төрөппүттэргин кытта билсэбит, күтүөттүү барабыт диэн турбута. Онтон арай кыыспыт ытаан киирэн барбат дуо? Биһиги букатын буорайдыбыт, тугу гыныахпытын билбэппит. Сенябыт Настятын хоско уоскута киллэрэн баран, соҕотоҕун таҕыста уонна: “Ийээ, аҕаа, биһиги сыбаайба, уруу тэрийбэппит, көннөрү билсиһии курдук чугас дьоммутун ыҥырыахпыт. Настя сыбаайба диэн тылтан наһаа куттанар, кини алта ыйдааҕар дьоно сыбаайбаларын күн суорума суолламмыттар, улуустарын эҥин эттэ, эһиги да истибиккит буолуо диэтэ, онон кыыс эбэтигэр иитиллэн иһэн аны эбэтин сүрэҕэ тулуйбакка суорума суолланан, оҕо дьиэтигэр иитиллибит”, - диэн кэпсээн соһутта.

Биһиги дьэ бабат дии түстүбүт, өрдөөҕүтэ оннук сонун, кырдьык, баара, истибиппит. Ол оҕо биһиги кийииппит буолан киирбит эбит.

Ити күнтэн мин кийииппин олох оҕом курдук ылыммытым, кини миигин “маамам, ийэбит” эрэ диирэ. Уолум аах ыал буолан олорбуттара билигин отучча сыл буолла. Кийииппин олох туохха да биэрбэппин, биһиэхэ түөрт оҕону бэлэхтээтэ, туох да наһаа элэккэй, идэтинэн медик буолан, иккиэммитин эмтээн абырыыр, кэпсэппэтэх, билсибэтэх күммүт диэн суох, күннэтэ сылдьыһабыт, ыалдьыттаһабыт. Хата, чугас дьиэ туттаннар, икки өттүттэн абыранныбыт. Онон соҕотох уолбут, соҕотох кийииппит, кинилэр оҕолоро буолан наһаа иллээхтик-эйэлээхтик олоробут. Икки кыыстаахпыт, биирим куоракка, биирим Өлүөхүмэҕэ эмиэ этэҥҥэ олороллор. Онон бастаан ыал буолбут уолум, кийиитим үтүө холумтаннаах эбит диэн айыыларбар махтанабын, кийииппин кимиэхэ да, туохха да биэрбэппин.

Маны аахтаҕына, бука, үөрэрэ буолуо, киниэхэ махталым муҥура суох диэн хаһыат нөҥүө тиэрдэбин.

Татьяна:

– Мин түөрт уоллаахпын, таҥара кыыһы бэлэхтээбэтэҕэ. Онон эрдэттэн хайдах кийииттэр кэлэллэр диэн куттанар этим. Холумтан, кырдьык, элбэҕи быһаарар эбит. Ыалларым үс уолларыгар бииртэн биир талбыт кийииттэрдээхтэр. Аһара баран кыраһыабайдара, маанылара, маҥаннара, бары үөрэхтээхтэр. Туох да наһаа мааны кыыһы бастаан улахан уоллара аҕалбыта. Онтон икки быраата аҕалбыттара, эмиэ мааны бөҕөлөрө. Маанылар диэн уопсай тылынан этэбин, таҥас-сап эрэ буолбатах, көстүү, сиэр-майгы, ис санаа өттүнэн барытын.

Миэхэ дьэ үс кийиит кэлбитэ, кыра уолум ылар санаата суох, эмиэ саҥастарым курдук кыыс түбэһиэ диир. Онуоха, чэ, саатар эн аттыбар сырыт диибин. Миэннэрэ уолаттарбын атырдьах маһыныы бэйэбиттэн араардылар, акаарылар, дьахталлар тылларынан бардылар. Биирдэ эмит билсэллэр, ону да улаханнык туохха эрэ наадыйдахтарына, кыһарыйтардахтарына. Биир уолум бэйэм дэриэбинэбэр, икки уол, атын-атын да сиргэ буоллар, ырааҕа суох олороллор. Аны бэйэ-бэйэлэрин кытта эмиэ билсибэттэр, хотуттар тапсыбаттар диэн ааттаан. Туох аньыыбар оннук кийииттэр түбэспиттэрэ буолла. Киһи суорат кутан сирэйдэрин салыыр дьүһүннэрэ суохха дылы, аны үөрэхтээх, хотун хаан да буолбатахтар. Дьэ, ол курдук. Аҕалара эрдэ өлөн, бэйэм улаатыннарбытым, кыыс оҕону ылан ииттиэххэ баар эбит диибин, кыыстаах дьүөгэлэрбэр, ыалларга наһаа ымсыырабын. Уолу атын дьахтарга төрөтөн биэрэр эбиппит. Син майгылаах үтүөлэрэ кыргыттар бааллар ээ. Бастакы уолум тапталыгар табыллыбатаҕа, наһаа да үчүгэй кыыстыын олох холбоһоору сылдьан улахан кыыһырсыы кэнниттэн арахсыбыттара. Дьоннорун кытта олох урууга бэлэмнэнэ сылдьыбыппыт. Онон отуора алдьанан, кылгастык билсэн кийиит аҕалбыта, иэстэһэн диэбит курдук. Ол кэлбит кийиит холумтаммытын алдьаттаҕа. Оҕолорбут бырааттарыгар да кыһаллыбаттар. Ардыгар бэйэбин буруйданабын, туох эрэ табыллыбатаҕына, атын дьон үрдүгэр түспэккэ бастаан бэйэҕин көрүн дииллэр дии. Онон муудараһым тиийбэтэ дуу, хайдах дуу. Сиэннэрбин да улаханнык билсии суох. Кийииттэр наар бэйэлэрин дьонноругар халыйдылар. Арба, дьүөгэлэрим соторутааҕыта сүбэлээбиттэрэ. Быйыл 65 сааспын туолабын, онно барыларын мус диэн. Аскын-үөлгүн, остуолгун барытын дьаһайыахпыт, биһигини кытта уолаттаргын барыларын дьиэнэн ыҥыртаа диэн. Ону толкуйдуу сылдьабын, арааһа, оннук гынан или-эйэни олохтууһукпун дуу диэн.

Нарыйа:

– Мин хотуммун кытта олоробун, хайдах олорорбун кэпсээммиттэн бэйэҕит сыаналаарыҥ.

Кэргэним наһаа үчүгэй киһи, үтүө санаалаах, кыһамньылаах. Оттон хотунум санаатынан мин куһаҕан хаһаайкабын, кыра хамнастаахпын, кини уолугар кыһаллыбаппын, ити аата өссө кырата, нууччалыы эттэххэ, “цветочки” эрэ. Күн аайы сорбун сордуур, улаханнык айманан туруохпун баҕарабын да, туттунабын даҕаны, тулуурум аччаан иһэр. Ол курдук куруук биһиги сыһыаммытыгар, олохпутугар орооһор. Тугу эрэ хоспутугар киирэн соппута-сууйбута, хомуйбута буолар, мин баарбар да кыһаллыбат, кэргэмминээн куустуһан киинэ эҥин көрө сыттахпытына кытары киирэн кэлэр. Олох уолун ийэтэ буолбакка, кэргэнэ курдук туттар-хаптар. Бэйэтэ сулумах, кэргэн тахсыбатах, эр киһи наадата суох диир да, ким кинини, кини курдук майгылаах-сигилилээх киһини, ойох ылар үһүө?!

Уолун туһугар хайдах кыһалларын куруук кэпсии, көрдөрө сатыыр. Холобур, уулуссаттан кэллэҕинэ, атаҕын таҥаһын, бачыыҥкатын тирээпкэнэн буолбакка, илиибинэн сууйуохтаах үһүбүн! Тоҕо тирээпкэни марайдыахтаахпыный үһү! Итинник о.д.а. быраабылаларынан кинигэ да таһаарыахха сөп курдук.

Мин кэргэмминээн 5 сыл олоробут, онтон үс сылын кини дьиэтигэр. Биирдэ балтым кэлбитэ, бу соторутааҕыта атын дэриэбинэттэн, туох эрэ кууруска үөрэнэ диэн. Арай онно-манна сылдьыталаан баран дьиэбитигэр чэй иһэ, сынньана киирдибит. Кэргэним баара, эргэ остуолу өрөмүөннүү сылдьар этэ. Мин ону көрөн хайдах гыныахха сөбүн сүбэлээтим. Дьэ онуоха буолан хаалан турбата дуо хотунум, ыһыытаан тоҕо барда: “Иккиэн дьиэттэн тахсан барыҥ, ким да эһигини манна ыҥырбатаҕа, ыалдьыт кэлэригэр ыйытыахтаах этэ. Уонна, уопсайынан, мин эйигин уолум эрэ инниттэн тулуйабын, аны туран ыҥырыыта суох ыалдьыт кэлбит, билигин полицияны ыҥырыам”, - диэн дьүһүлүннэҕэ үһү.

Балтым соһуйан тылыттан маппыта диэҕи тутах курдук. Мин туох баар кыһыыбын-абабын, тулуурбун барытын тоҕо тэбээтим. Эбиитин кэргэним тугу да саҥарбат, көмүскэспэт, уопсайынан, кэнникинэн ийэтин диэки буолара өтө көстөр этэ, саҥа массыынатыгар харчы биэриэҕэ диэн эрэнэр.

Онон тугу гынарбын билбэппин, кэргэммин олус күүскэ таптыыбын эрээри, хотуммун кытта олоруохпун баҕарбаппын. Күн аайы ытыыбын, ньиэрбэм бүттэ, доруобуйам да кэбирээтэ. Оҕолонуохпун да куттанабын, хайдах бииргэ олорон көрүөхпүтүй диэн. Туспа баран олорор, дьиэ куортамныыр да, ипотека төлүүр да кыахпыт суох. Мин ыраах улуустан сылдьабын, манна дьиэм-уотум, чугас урууларым суохтар. Кэргэним куорат уола, дьиэбиттэн ханна да барар санаам суох диир. Урут билэр дьонум араҕыстахтарына соһуйар буолар этим, билигин бэйэм оннукка тиийэрим чугаһаата быһыылаах.

Дьэ, ити курдук кэпсээннэр, санаа үллэстиилэрэ киирдилэр. Бу тиэмэни суруйарбын истэн, үчүгэй, наадалаах тиэмэ, өссө салҕыыр буоллаххына, кэпсиэхпит этэ диэтилэр. Оттон эн, ааҕааччы, ону туох дии саныыгын?