07.10.2020 | 17:38

Улуу дьон ааттарын былдьаһыннарбакка, ыарыылаах боппуруоһу быһаарыахха

Ааптар: Киин Куорат
Бөлөххө киир

Кэнники кэмҥэ хаһыаты да аахтахха, тэлэбиисэргэ көрдөххө, араадьыйанан иһиттэххэ, Дьокуускай куоракка баар Орджоникидзе аатынан болуоссаты Саха сиригэр сэбиэскэй былааһы олохтоспут, Саха автономиятын төрүттэспит, саха сэбиэскэй литературатын төрүттээбит, уһулуччулаах политическай деятель П.А. Ойуунускай аатынан уларытан ааттыахха диэн кэпсэтии баар буола сылдьыбыта. Маныаха Саха сиринээҕи Хомуньуус партиятын лидердэрэ, хомуньуустар аһаҕастык утарар санааларын эппиттэрэ. Ол тоҕото өйдөнөргө дылы диэххэ сөп.

Саха сирин киин куоратын Өлүөнэҕэ бастаан кэлбит нуучча казактара, чуолаан П.Бекетов төрүттээбитэ диэн история кэрэһилиир. “Якутск” диэн нууччалыы ааттаабыттара, сүрэхтээбиттэрэ биллэр. Онон биһиги киин куораппыт нууччалар төрүттээбиттэрэ, күн бүгүҥҥэ диэри тутан, сайыннаран кэллилэр. Дьэ, онон нууччалыы ааттанан сүрэхтэммит куоракка ааспыт үйэлэртэн, Өктөөп өрөбөлүүссүйэтэ буолуон да инниттэн Дьокуускай уулуссалара, болуоссаттара Саха сирин арыйсыбыт нуучча бастакы айанньыттарын, о.д.а. биллиилээх дьонун, ону ааһан өрөбөлүүссүйэ буолуон иннинэ Саха сиригэр сыылкаҕа кэлэн олорон ааспыт революционердар Е.Ярославскай, С. Орджоникидзе, Г. Петровскай уонна өрөбөлүүссүйэ сирдьитэ В.И. Ленин ааттара иҥэриллибиттэрэ.

Иккиһинэн, Саха сирэ Арассыыйаҕа баҕа өттүнэн холбоспута диэн историяҕа киирбитэ. Итинэн саха норуота атын омук дьонун кытары, биир ыал оҕолорун курдук, эйэлээхтик олоруу суолун тутуһарын өйдүөхтээхпит.

Уопсайынан, нэһилиэнньэ сорох араҥатын өйүн-санаатын бутуйуох кэриҥнээхтэр, нуучча уонна саха диэн өйдөбүлү утары туруораары гыналлар дуу, тугуй дуу? Манан сэдиптээн этэр буоллахха, кырдьыга, нэһилиэнньэ ааспыт үйэттэн үөрэнэн кэлбитин, дьон-өйүгэр санаатыгар иҥэн хаалбыты уларытан ааттыыр наһаа судургу дьыала буолбатах быһыылаах. Мөккүөрдээх, хайдыһыыны үөскэтиэн сөп курдук.

Урут М.Н. Сибиряков биир ыстатыйатыгар эппитин тылыттан тылыгар буолбакка, хайдах өйдөөбүппүнэн сүрүн ис хоһоонун тиэрдэ сатыам. Кини сорох дьон Саха сирин каартатын арыйсыбыт казак Поряков атамаан аатынан уулуссаны уларытыахха диэн туруорсалларын туһунан суруйбут этэ. “Поярков атамаан оччо саханы кыргыбыта, “сиэбитэ”, умаппыта диэн суруйаҕыт да, ол ааспыт үйэлэргэ сэрии буолан баран, хайаан өлөрсүүтэ, уоттааһына, “сиэһинэ” суох буолуой? Үрүҥ бээтинэлээх историяны көбүтэр, хасыһар соччото суох, сыыһа. История ити кэрчигэ нуучча уонна саха сыһыаныгар куһаҕан эрэ өйдөбүлү хаалларыан сөп. Онон ааспыты хасыһымыаҕыҥ”, – диэбитэ. Этэргэ дылы, уокка арыыны-сыаны кутан биэримиэххэ, күөдьүтүөмүөххэ диэн өйдөбүлгэ тэҥнээх.

Аны туран, П.А. Ойуунускайга кылгастык тохтуохпун баҕарабын. Хомойуох иһин, саха улуу уолун көмүс уҥуоҕа ханна кистэммитэ күн бүгүҥҥэ диэри биллэ илик.

Дьокуускай куоракка “Муус Хайа” диэн эрэстэрээн утары Белинскэй уулуссатыгар турбут мас дьиэлэр көтүрүллэн, улахан ырааһыйа тахсан турбута уонча сыл буолла бадахтаах. Ити Ойуунускай уулуссатын кытыыта. Орджоникидзе болуоссатыгар турар улуу киһибит пааматынньыгын көһөрөн аҕалан манна туруоруохха. Уонна бу сиргэ Ойуунускай аатынан болуоссаты оҥоруохха. Аҕыйах сыллааҕыта ити миэстэҕэ В.В. Никифоров-Күлүмнүүр болуоссатын тутуохха диэн уопсастыбаннас туруорсан көрбүтэ да, үрдүкү салалта өйөөбөтөҕө. Ол түмүгэр күн бүгүн кураанах турар. Биллиилээх дьон ааттарын былдьаһыннарбакка, дьоһуннаахтык, олохтоохтук быһаарыахтарын сөп этэ...

Мантан инньэ бу ыарыылаах боппуруос хайдах сөпкө быһаарылларын олох бэйэтэ көрдөрүө буоллаҕа.

Сэрии сылларын оҕото, үлэ бэтэрээнэ Иван Босиков 

Сонуннар

Ордук ааҕаллар

Бобёр: «Үрдүк Айыылартан эрэ көрдөһөҕүн, ханнык да хамандыыр кэлэн быыһаабат»
Дьон | 09.05.2025 | 14:00
Бобёр: «Үрдүк Айыылартан эрэ көрдөһөҕүн, ханнык да хамандыыр кэлэн быыһаабат»
Анараа хас биир күн күндү: бүгүн бааргын — сарсын суоххун... Уолаттарбыт барахсаттар араас моһолтон, чуһуурар буулдьаттан, үөһээттэн көтөн кэлэр «дьэгэ-баабалартан» кыл түгэнэ, мүччү-хаччы түһэн төннөн кэллэхтэринэ, айыыларбытыгар эрэ махтанабыт буоллаҕа. «Бобёр» позывнойдах хорсун буойун иккистээн хантараак баттаан сэриилэһэ сылдьан бааһыран, билигин Москваҕа госпитальга  кэлэн эмтэнэ сытар.   Бобёр 2023 сыл саҥатыгар,...
Историяны сэгэттэххэ...
Сонуннар | 10.05.2025 | 12:06
Историяны сэгэттэххэ...
Улуу Кыайыы 80 сылын чэрчитинэн быйылгы сыл Арассыыйаҕа Аҕа дойдуну көмүскээччи, Саха сиригэр Ийэ дойдуну көмүскээччи сылларын биллэриллибитэ.  Оттон култуура  тэрилтэлэригэр быйыл – История өйдөбүнньүгүн сыла.   Дьокуускайга сахаттан бастакы Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Федор Кузьмич Поповка аналлаах пааматынньык турда.  Дьоруой биир дойдулаахтара, Мэҥэ Хаҥалас улууһун Баатара нэһилиэгин бэрэстэбиитэллэрэ дьоруой аймахтара  Федор...
Эр киһи наада дуо?
Сынньалаңңа | 18.05.2025 | 21:35
Эр киһи наада дуо?
Бу киһи эмиэ мэлийдэ. Күүтэн-күүтэн көхсүм сылайда, кэтэһэн-кэтэһэн кэтэҕим элэйдэ. Баҕайы, эмиэ ханна эрэ халаара сылдьара буолуо, эбэтэр гаражка тиийэн хаартылыы олороро дуу? Уопсайынан, эр киһи туохха наадалааҕый? Күннээҕи олоххо дуу, түүҥҥү таҕылы ханнарыыга дуу? Саатар дьиэтигэр кэлэн дьыбааҥҥа тиэрэ түһэн тэлэбиисэр да көрөрө баҕалаах. Сорох дьахталлар эрбит суох буоллаҕына...
«Килбиэннээх үлэ куората» анал аакка аналлаах быыстапка
Сонуннар | 10.05.2025 | 12:01
«Килбиэннээх үлэ куората» анал аакка аналлаах быыстапка
Кэлэр кэм кэскилин үлэнэн ситиспит, дьулуурунан-тулуурунан  уһаммыт дьоһун дьоммутугар махталбыт бэлиэтэ быыстапка үрдүк таһымҥа ааста. Улуу Кыайыы күнүгэр анаммыт дьаһаллартан, тэрээһиннэртэн биирдэстэрэ – Дьокуускай куоракка 2022 сэтинньи 15 күнүгэр иҥэриллибит «Килбиэннээх үлэ куората» диэн үрдүк ааты кэпсиир быыстапка буолла. Быыстапка бу дьыл ыам ыйын 9 күнүгэр Кыайыы болуоссатыгар турда. Манна...