07.10.2020 | 17:38

Улуу дьон ааттарын былдьаһыннарбакка, ыарыылаах боппуруоһу быһаарыахха

Улуу дьон ааттарын былдьаһыннарбакка, ыарыылаах боппуруоһу быһаарыахха
Ааптар: Киин Куорат
Бөлөххө киир

Кэнники кэмҥэ хаһыаты да аахтахха, тэлэбиисэргэ көрдөххө, араадьыйанан иһиттэххэ, Дьокуускай куоракка баар Орджоникидзе аатынан болуоссаты Саха сиригэр сэбиэскэй былааһы олохтоспут, Саха автономиятын төрүттэспит, саха сэбиэскэй литературатын төрүттээбит, уһулуччулаах политическай деятель П.А. Ойуунускай аатынан уларытан ааттыахха диэн кэпсэтии баар буола сылдьыбыта. Маныаха Саха сиринээҕи Хомуньуус партиятын лидердэрэ, хомуньуустар аһаҕастык утарар санааларын эппиттэрэ. Ол тоҕото өйдөнөргө дылы диэххэ сөп.

Саха сирин киин куоратын Өлүөнэҕэ бастаан кэлбит нуучча казактара, чуолаан П.Бекетов төрүттээбитэ диэн история кэрэһилиир. “Якутск” диэн нууччалыы ааттаабыттара, сүрэхтээбиттэрэ биллэр. Онон биһиги киин куораппыт нууччалар төрүттээбиттэрэ, күн бүгүҥҥэ диэри тутан, сайыннаран кэллилэр. Дьэ, онон нууччалыы ааттанан сүрэхтэммит куоракка ааспыт үйэлэртэн, Өктөөп өрөбөлүүссүйэтэ буолуон да инниттэн Дьокуускай уулуссалара, болуоссаттара Саха сирин арыйсыбыт нуучча бастакы айанньыттарын, о.д.а. биллиилээх дьонун, ону ааһан өрөбөлүүссүйэ буолуон иннинэ Саха сиригэр сыылкаҕа кэлэн олорон ааспыт революционердар Е.Ярославскай, С. Орджоникидзе, Г. Петровскай уонна өрөбөлүүссүйэ сирдьитэ В.И. Ленин ааттара иҥэриллибиттэрэ.

Иккиһинэн, Саха сирэ Арассыыйаҕа баҕа өттүнэн холбоспута диэн историяҕа киирбитэ. Итинэн саха норуота атын омук дьонун кытары, биир ыал оҕолорун курдук, эйэлээхтик олоруу суолун тутуһарын өйдүөхтээхпит.

Уопсайынан, нэһилиэнньэ сорох араҥатын өйүн-санаатын бутуйуох кэриҥнээхтэр, нуучча уонна саха диэн өйдөбүлү утары туруораары гыналлар дуу, тугуй дуу? Манан сэдиптээн этэр буоллахха, кырдьыга, нэһилиэнньэ ааспыт үйэттэн үөрэнэн кэлбитин, дьон-өйүгэр санаатыгар иҥэн хаалбыты уларытан ааттыыр наһаа судургу дьыала буолбатах быһыылаах. Мөккүөрдээх, хайдыһыыны үөскэтиэн сөп курдук.

Урут М.Н. Сибиряков биир ыстатыйатыгар эппитин тылыттан тылыгар буолбакка, хайдах өйдөөбүппүнэн сүрүн ис хоһоонун тиэрдэ сатыам. Кини сорох дьон Саха сирин каартатын арыйсыбыт казак Поряков атамаан аатынан уулуссаны уларытыахха диэн туруорсалларын туһунан суруйбут этэ. “Поярков атамаан оччо саханы кыргыбыта, “сиэбитэ”, умаппыта диэн суруйаҕыт да, ол ааспыт үйэлэргэ сэрии буолан баран, хайаан өлөрсүүтэ, уоттааһына, “сиэһинэ” суох буолуой? Үрүҥ бээтинэлээх историяны көбүтэр, хасыһар соччото суох, сыыһа. История ити кэрчигэ нуучча уонна саха сыһыаныгар куһаҕан эрэ өйдөбүлү хаалларыан сөп. Онон ааспыты хасыһымыаҕыҥ”, – диэбитэ. Этэргэ дылы, уокка арыыны-сыаны кутан биэримиэххэ, күөдьүтүөмүөххэ диэн өйдөбүлгэ тэҥнээх.

Аны туран, П.А. Ойуунускайга кылгастык тохтуохпун баҕарабын. Хомойуох иһин, саха улуу уолун көмүс уҥуоҕа ханна кистэммитэ күн бүгүҥҥэ диэри биллэ илик.

Дьокуускай куоракка “Муус Хайа” диэн эрэстэрээн утары Белинскэй уулуссатыгар турбут мас дьиэлэр көтүрүллэн, улахан ырааһыйа тахсан турбута уонча сыл буолла бадахтаах. Ити Ойуунускай уулуссатын кытыыта. Орджоникидзе болуоссатыгар турар улуу киһибит пааматынньыгын көһөрөн аҕалан манна туруоруохха. Уонна бу сиргэ Ойуунускай аатынан болуоссаты оҥоруохха. Аҕыйах сыллааҕыта ити миэстэҕэ В.В. Никифоров-Күлүмнүүр болуоссатын тутуохха диэн уопсастыбаннас туруорсан көрбүтэ да, үрдүкү салалта өйөөбөтөҕө. Ол түмүгэр күн бүгүн кураанах турар. Биллиилээх дьон ааттарын былдьаһыннарбакка, дьоһуннаахтык, олохтоохтук быһаарыахтарын сөп этэ...

Мантан инньэ бу ыарыылаах боппуруос хайдах сөпкө быһаарылларын олох бэйэтэ көрдөрүө буоллаҕа.

Сэрии сылларын оҕото, үлэ бэтэрээнэ Иван Босиков 

Сонуннар

Ордук ааҕаллар

Ылланарга айыллыбыт олох
Дьон | 11.10.2024 | 12:00
Ылланарга айыллыбыт олох
Хаһааҥҥытааҕар даҕаны ардахтаах күһүн буолла. Уһун ардахтарга өйбөр куруутун “Тохтообокко ардах түһэр, Түннүкпэр таммаҕы ыһар...” ырыа тыллара ытыллар.   Биһиги көлүөнэ оҕолор үрдүкү кылаастартан саҕалаан “Ардахха санаа” ырыаны истэ улааппыппыт. Оччолорго, биллэн турар, ким тыла, ким матыыба буоларын улаханнык билэ да сатаабат этибит. Ырыа баар да баар. Киһи олоҕун кэрдиис кэмнэринэн...
Тапталга уйдаран
Спорт | 03.10.2024 | 16:00
Тапталга уйдаран
Көҥүл тустууга Герман, Александр, дуобакка Станислав Контоевтар курдук үс аан дойду чөмпүйүөнэ оҕолордоох Степан, Варвара Контоевтар олохторо мүччүргэннээх, көрүдьүөс түгэннэринэн толору. Аҕалара, эһэлэрэ Степан Степанович Горнай улууһун Маҕараһын оскуолатыгар күнүһүн физруктуурун быыһыгар, киэһэ өттүгэр оҕолору тустуунан уонна дуобатынан дьарыктаан, спорка уһуйан, аан дойду алта чөмпүйүөнүн таһаартаабыта улахан ситиһиинэн буолар. Ийэлэрэ,...
Киин куоракка саҥа сквер тутуллуон сөп
Дьон | 05.10.2024 | 14:00
Киин куоракка саҥа сквер тутуллуон сөп
2022 сыл кулун тутар 8 күнэ биһиэхэ ыар сүтүк күнэ этэ, ыраас халлааҥҥа этиҥ эппитинии аймаабыта: ыарахан ыарыы дьүөгэбит Ирина Елизарова сырдык тыынын ылан барбыта.   Чугас киhиҥ, дьүөгэҥ, доҕоруҥ суох буоллаҕына, биллэн турар, бастакынан үйэтитии туhунан санаалар киирэллэр эбит. Кини биллэр, бэйэтэ ааттаах-суоллаах, историялаах, сүгүрүйээччилэрдээх, истээччилэрдээх буоллаҕына, атыннык толкуйдуу да...
Борис Борисов: «Пушкиҥҥа сүгүрүйүүм — “Евгений Онегины”  нойосуус билиим»
Дьон | 10.10.2024 | 10:00
Борис Борисов: «Пушкиҥҥа сүгүрүйүүм — “Евгений Онегины” нойосуус билиим»
Саха киһитэ тыйаатыры, артыыстары олус ытыгылаан  ылынар ураты көрөөччү. Ол оруоллары ураннык толорор артыыстартан сүдү тутулуктааҕын саарбахтаабаппын. Оннук биир үтүө киһи, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай артыыһа, Щепкин аатынан Үрдүкү театральнай училище “көмүс выпускнига” Борис Иванович Борисовы кытта өрөгөйдөөх 75 сааһынан сэһэргэстибит.   – Артыыс буолар баҕа санаа оҕо эрдэххиттэн баара дуу? –...