Уһааттаах дьордьомоһуттар

Ааҕааччыларбар тиэрдиэхпин баҕарар кэпсээним 1990-1991 сылларга буолбута. Оччолорго Сойуус баар, сопхуостар тигинэччи үлэлии тураллар, дьон-сэргэ этэҥҥэ олорор, астаах-таҥастаах кэмэ. 
Кэргэним суоппар идэлээх, сопхуос “Урал” лесовоз массыынатыгар үлэлиир, мин бастакы уол оҕобор олоробун. Атырдьах ыйа этэ. Дьон өрөбүл аайы, үлэлэриттэн быыс-арыт булан, бары сир астыыллар. Билиҥҥи курдук тыаҕа тахсан ыалларгын, илин-арҕаа олорор, биирдэ эмит түбэһэ түһэн дорооболоһор дьоҥҥун көрсүбэккин. Этэргэ дылы, тиэхиньикэ да аҕыйах, дьон үксэ сатыы, матасыыкылынан эрэ сылдьар. Оттон билигин ойуурга бардаххына наадаҕын толороргор иннигин-кэннигин кэтэнэ сылдьаҕын, дьон саҥатын иһиттэххинэ, отонноох сиргэр чугаһытымаары бааргын биллэрэн күйгүөрэ түһэҕин, тиийиэхтээх сиргэр массыына турар буоллаҕына, кыһыйан-абаран атын сиргэ халыйаҕын.

Мин дэриэбинэбэр сир аһын арааһа үүнэр, арай биэ эмиийэ, морошка уонна өрүс таһыгар үүнэр отоннор суохтар. Ол быыһыгар дьордьомо эмиэ “дэпэсиит”. Кыһыл хаптаҕас арбах аайы баар, түбэстэххинэ хастыы да биэдэрэнэн үргүүгүн, оттон дьордьомону булуу уустуктардаах. Уопсайынан дьордьомо, сорохтор моонньоҕон дииллэр, алаас сиргэ наһаа үүммэт, кини өрүс кытыытыгар өлгөмнүк үүнэр. Онон биһиги алаас оҕолоро өрүстээх сиргэ, Чэриктэйгэ барар буоллубут. Дойдубун кыратык билиһиннэрэр буоллахха, Уус Алдан улууһа, икки өрүс тардыылаах – Өлүөнэ уонна Алдан. 
Онон биһиги Алдан өрүс үрдүгэр турар Чэриктэй диэн дэриэбинэҕэ “Уралбытынан” иккиэн эрэ барар буоллубут. Онно тастыҥ эдьиийим олорор, кэргэнэ булчут-асчыт, онон сири ыйан биэрэллэр ини диэн буолла. Төлөпүөн суох, онон сэрэтии эмиэ суох. 
Сопхуос моонньо суон, кэргэним тобус-толору саппараапкаланна, өссө биир уһаат бензин кутунна. Ити барыта сопхуос толуонугар диэн билигин этиэххэ сөп. Дьэ, иһит ылааһын буолла. Дьоннор куулунан үргүүллэр үһү диэни истэбит буоллаҕа, онон харса суох биэдэрэ, иһит ылаттаатыбыт. Оччолорго, хоппуруон биэдэрэ диэн суох, бүтүөн эҥин биэрдилэр. Онтон олох бараары собуоттанан, кэбиинэҕэ олорбуппут кэннэ, эдьиийим сүүрэн тахсан тохтотон, уһаатта ылыҥ диэн, аны ону ыллыбыт, баайдыбыт, кэлгийдибит. Атаарааччыларбыт, ийэм, эдьиийим, балачча өр туран ыраахха диэри көрө хааллылар. Бука санаатахха, ийэм этэҥҥэ сырыттыннар диэн алҕыы хааллаҕа, эдьиийим хараҕар уһаат муҥунан дьордьомо көһүннэҕэ буолуо. Дьэ ол курдук таҥкынаан балачча уһуннук айаннаан, суол да куһаҕан, массыынабыт да бытаан, син тиийдибит. Эдьиийбитигэр тиийбиппит, үөрдэ, соһуйда, ол эрэн күтүөппүт суох, окко сылдьар буолан биэрдэ, бэйэм сатаан сирдээбэппин диэтэ, көннөрү ыйан эрэ биэрдэ. “Дэли диэки үүммүт үһү, ол гынан баран дьахталлар тыатааҕыны көрбүттэр, сэрэнэн сылдьаарыҥ”, - диэтэ. Мин кутуйахтан да куттанар киһи оччолооҕу истэн баран салыбырыы түстүм. Хайыахпытый, алдьархайдаах айаҥҥа туруннубут. Муосталаах эбит, онтулара сууллара чугаһаабыт, ону туорааһын баар этэ, ынырыктаах суол. Кэргэним, этэргэ дылы, “профессионал” буолан, мин кэбиинэттэн түһэн, сатыылаан, арааһа өллөхпүнэ бэйэм өлүөм диэтэ быһыылаах, дьэ ол муостаны сэрэниин-сэрэнэн туораата. Дэли диэн сири билэр, эдьиийим да ыйдаҕа, син айаннаан тиийдибит. Арай дьордьомобут хайдах үүнэрин, сиргэ дуу, талахха дуу, оччолорго билбэт эбиппит. Ким да кэпсээбэтэх. Иһиппитин-хомуоспутун тутан тыаҕа барардыы оҥоһуннубут. Мин били тыатааҕы баарын истэн куттаммыт киһи, кэргэним биир уостаах саалаах этэ, онтун туттаран кэбистим уонна олох сөрүөстэ сылдьабын. Ончу аттыбыттан араарбаппын. Ол курдук били уһааттааҕар буолуох, курууска да түгэҕэр булбакка тыаны килиэйдэммит дьон курдук сыстыһан баран кэрийэн кураанах төннөөхтөөбүппүт.
Билигин сайын аайы быыс-арыт булан, сымнаҕас олбохтоох омук массыынабытыгар олорон, муусука истэ-истэ айаннаан, Чэриктэйбитигэр баран өрүскэ сынньанан, балыктаан, дьордьомолоон кэлэбит.