13.07.2022 | 12:16

Төрүт ас – төрүт үгэс, төрүт үгэс – норуот баайа

Ааптар: Наталья Руфова
Бөлөххө киир

От ыйын 11 күнүгэр Хатастааҕы «Тускул” Култуура киинигэр өссө биир түмсүү баар буолла. “Төрүт ас” диэн ааттаах саҥа түмсүү салайааччытынан Александра Михайловна Мокрощупова ананна.

Александра Михайловна өр сылларга саха тылын, литературатын учууталынан таһаарыылаахтык үлэлээн кэллэ. Бу үлэтин кини аҥаардас тылга-өскө эрэ сыһыаны кытта ситимнээбэт, ыччаты сиэргэ-туомҥа, сахалыы сатабылга үөрэтиигэ киэҥ хабааннаах үлэни ыытар. Ол курдук, кини салайбыт кылааһын оҕолоро (хас да көлүөнэ) сахалыы аһы, астааһыны сурах хоту буолбакка, этэргэ дылы, эт илиилэринэн тутан-хабан билэллэр. Онон кини бу түмсүү нөҥүө нэһилиэнньэҕэ, ыччакка, эдэр ыалларга төрүт ас туһатын, наадалааҕын, тоҕоостооҕун тиэрдэр сыаллаах-соруктаах.

Түмсүүгэ бу хайысхаҕа интэриэстээх дьон сонно тута көстүбүттэрэ биһигини, тэрийээччилэри, үөртэ, сүргэбитин көтөхтө. Түмсүүбүт быйыл төрөөбүтэ 90 сыла буолбут элбэх оҕолоох ийэ, төрүт аһы, төрүт үгэһи ийэтин эмиийин үүтүн кытта иҥэриммит, ол туһугар элбэх үлэни ыыппыт, “Алгыс” бэтэрээннэр кулууптарын төрүттэспит Мария Илларионовна Харлампьева аатынан буолуо. Манна даҕатан эттэххэ, Александра Михайловна ийэтэ кинилиин эт саастыы уонна истиҥ дьүөгэлии эбиттэр. Дьылҕалара да майгыннаһарга дылы. Иккиэн оҕо сылдьан элбэх оҕолоох буола оонньууллар эбит, иккиэн оҕолоро Хатас сиригэр кэлэн олохсуйан, силис-мутук тардан, дьиэ-уот туттан олороллор. Бу да түгэҥҥэ иккиэннэрин кыргыттара түмсүү маҥнайгы тэрээһинигэр сүүрдүлэр-көттүлэр.

Мария Илларионовна кыыһа Татьяна кииһилэни үргэстэ, утаҕы оҥоруста. Татьяна бииргэ төрөөбүттэрин кытта Хатаспыт ыһыаҕар ийэлэрин аатынан бирииһи олохтоон, нэһилиэк дьонун сэргээһинин-кэрэхсээһинин ылыахтарын ылбыттара.

Саҥа тэриллибит «Төрүт ас» түмсүү төгүрүк сыл дьыл кэмин хардыытынан араас аһы-үөлү астаан көрдөрүөҕэ, хаһаас-уурунуу хайдах бэлэмнэнэрин кэпсиэҕэ.

Бастакы тэрээһин кииһилэттэн утах оҥорууну көрдөрүүттэн, кэпсээһинтэн саҕаланна. Быйыл халаан уута орто үүнүү баайыыта буолла диэн сыаналаммыта, дьэ, кырдьык эбит диэн үөрэ-көтө кэпсээтэ түмсүү чилиэнэ Татьяна Рожьевна Абрамова. От үүнүүтэ өлгөм, сибэкки арааһа элбэх, кииһилэ олох бэркэ үүммүт.

Киһи сэргиирэ, үөрэрэ диэн, Александра сиэн кыыһа Лиля Мокрощупова Дьокуускай куорат национальнай гимназиятын оскуолатын орто сүһүөх кылааһын үөрэнээччитэ бу утаҕы бэлэмнээһин түһүмэхтэрин олох үчүгэйдик билэр уонна киһиэхэ тиийимтиэ гына уу сахалыы кэпсиир эбит. Ол курдук, кииһилэни алааска киирэн үргүүр ордугун, сууйарга оргуйбут муустаах уунан туттар наадатын, мясорубкаҕа эрийтэрэр дуу, илиинэн кырбыыр дуу ордугун, төһө саахары кутары барытын кэпсээтэ. Аны ааттыын аһыы кииһилэ куртах, оһоҕос үлэтин күүһүрдэрин туһунан киһи эрэ барыта билбэтин биллибит. Ити курдук кииһилэбит өҥнүүн-дьүһүннүүн, амтанныын омук дойдутуттан кэлэр киви аска майгынныырын, онтон ордук туһалаах да эбитин биллибит.

Түмсүүбүт аныгыскы тэрээһинигэр Анна Ионовна Копырина үөрэ отун туһунан кэпсиэҕэ көрдөрүөҕэ.

Бэлиэтээн эттэххэ, Хатаска түөлбэнэн үлэ чэрчитинэн “Тумата суох ас”, “Байанай бэлэҕэ”, “Тэлгэһэм эмтээх ото” уо.д.а атын тэрээһиннэр дьиҥ-чахчы саха норуотун үгэстэрин үөрэтиигэ, билиигэ тирэҕирэн тахсыбыттара.

Сонуннар

Ордук ааҕаллар

Саргылана Слепцова: «Хаһан эрэ утуйан хаалбыт иэйиибин уһугуннарда...»
Дьон | 12.06.2025 | 16:00
Саргылана Слепцова: «Хаһан эрэ утуйан хаалбыт иэйиибин уһугуннарда...»
Олорор эйгэбитин киэргэтэр дьон олохпутун сырдаталлар, кэҥэтэллэр. Кинилэр нарын куоластарынан, уус тылларынан, уран оҥоһуктарынан биһигини угуттууллар, үөрдэллэр. Бүгүҥҥү нүөмэрбитигэр биир оннук киһи – СӨ Куукула оҥорооччуларын сойууһун чилиэнэ, уус-уран оҥоһук маастара Саргылана Слепцова хараҕы сылаанньытар, дууһаны кынаттыыр дьарыгын туһунан кэпсэтиэхпит.  – Самаан сайын салаллан кэлбитинэн, Саргылана Живкустовна! Сэһэргэһиибитин саха дьонун...
Инникибит хайдах буолар?
Сонуннар | 05.06.2025 | 14:00
Инникибит хайдах буолар?
(Сыыппара тугу кэпсиирий?)
Сыдьаайа: «Хайдахтаах да уустук түгэҥҥэ сырдык туруккун ыһыктыма!»
Дьон | 11.06.2025 | 10:00
Сыдьаайа: «Хайдахтаах да уустук түгэҥҥэ сырдык туруккун ыһыктыма!»
«Талааннаах киһи барытыгар талааннаах» диэн мээнэҕэ эппэттэр. Бүгүҥҥү дьоруойбут, кырдьыга да, барытыгар дьоҕурдаах ийэ, эбэ, кэргэн, дьүөгэ. Баайар, иистэнэр, амтаннаах ас да астыыр. Уһанан да ылыан сөп, оннооҕор түннүк өстүөкүлэтин тарбаҕынан эрэ кээмэйдээн сөрү-сөп гына быһан олордоро. Эдэригэр тэлэбиисэри, магнитофоннары кытта өрөмүөннүүрэ үһү. Туруорар үҥкүүтүн муусукатын бэйэтэ сааһылаан, “нарылаан” быһан,...
Иван Бочонин: «Олох диэн дьылҕа бэлэҕэ»
Дьон | 05.06.2025 | 10:00
Иван Бочонин: «Олох диэн дьылҕа бэлэҕэ»
Быйыл Улуу Кыайыы 80 сыла. Сэрии дуораана төһө да ырааттар ыраатан истэр, алдьархайа көлүөнэттэн көлүөнэҕэ кэпсэнэр, ахтыллар, суруллар. Бүгүҥҥү нүөмэрбит ыалдьыта – Саха Өрөспүүбүлүкэтин бочуоттаах бэтэрээнэ, Таатта улууһун уонна Дьохсоҕон нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, Ытык кырдьаҕаһа, тыыл бэтэрээнэ Иван Михайлович Бочонин ааспыты ахтыаҕа, бүгүҥҥүнү, кэлэри кэпсиэҕэ. Ааспыты ахтан аастахха – Иван...