Спартакиада бастыҥнары быһаарда

Үөрэнээччилэр түмсэн күрэхтэспэтэхтэрэ ыраатта. Ковид мэһэйдээбитэ. Бу быйылгы күрэхтэһиилэри СӨ Үөрэҕин министиэристибэтин “Саха сирин кэнчээри ыччатын өрөспүүбүлүкэтээҕи тирэх киинэ (“Юные якутяне”) итиэннэ СӨ Физическэй култуураҕа уонна спорка министиэристибэтэ көҕүлээн, салайан ыыттылар. Онон оҕо спордугар саҥа сүүрээн, болҕомтону тардар кэрэхсэбиллээх дьаһал буолла.

“Спортивные якутяне” спартакиаданы тэрийэн ыытар туһунан былырыын алтынньы ыйга буолан ааспыт өрөспүүбүлүкэ учууталларын сийиэһигэр СӨ Аҕа Баһылыга Айсен  Николаев этии киллэрэн, Ил Дархан анал дьаһала тахсыбыта.

Үөрэнээччилэр спартакиадалара урукку кэмҥэ ыытыллар этилэр: 1994 с. – «Старты надежд», 2000-2016 сс. – «Олимпийские надежды Якутии», 2017 с. — үөрэнээччилэр комплекснай спартакиадалара.

Быйылгы Спартакиада бырагырааматыгар спорт 27 көрүҥэ баар. Күрэхтэһиилэр үс түһүмэҕинэн – оскуолаларынан, улуустарынан бу кыһыҥҥы-сааскы ыйдарга 18 көрүҥҥэ  буолуталаабыттара: “3х3” баскетбол, дзюдо, киберспорт, кикбоксинг, хайыһар, мас тардыһыыта, хапсаҕай, мини-футбол, ГТО нуормалара, остуол оонньуулара (хабылык, хаамыска), самбо, хотугу многоборье, спортивнай ориентирование, айар куонкурус, спорду билии (теория). 

Оттон финал 9 көрүҥҥэ бэс ыйын 6-11 күннэригэр буолан ааста: чэпчэки атлетика, оҕунан ытыы – Н.Н. Тарскай аатынан “Туймаада” стадиоҥҥа, буулдьанан ытыы – «Дохсун» СК, бокса – “Кыайыы 50 сыла” спорт дыбарыаһыгар, көҥүл тустуу – “Триумф” СК,  остуол тенниһэ – «Модун» СК, 3х3 баскетбол – 1 №-дээх ДЮСШ-ҕа,  саахымат – СӨ дуобакка-саахымакка киинигэр, бадминтон – М.К. Аммосов аатынан ХИФУ спортивнай саалатыгар.

Үөрэнээччилэр спартакиадаларын сүрүн сыала-соруга – эһиил Дьокуускайга буолар Норуоттар икки ардыларынааҕы ”Азия оҕолоро” оонньууларга бэлэмнэнии, Саха сирин хамаандатын сүүмэрдээһин. Онон оҕолор иннилэригэр улахан эппиэтинэс турар. Кыайыылары ситиспит оҕолор спорт биирдиилээн көрүҥнэринэн сүүмэрдэммит хамаандаларга киирэргэ болҕомтоҕо ылылланнар, салгыы эрчиллэр-бэлэмнэнэр түмсүүлэргэ сылдьыахтара, өрөспүүбүлүкэ таһынааҕы күрэхтэһиилэргэ тургутуулары ааһыахтара.

Оскуолаларынан төһө оҕо үөрэнэринэн уонна олорор сирдэринэн нэһилиэнньэ ахсаанынан түөрт бөлөҕүнэн арахсан 13-15 саастаах 2008-2010 сс.т. оҕолор күрэхтэстилэр.  1-кы бөлөххө 4000 тахса үөрэнээччилээх улуустар, оройуоннар: Алдан, Бүлүү, Ленскэй, Мэҥэ Хаҥалас, Мииринэй, Нам, Ньурба, Нерюнгри, Сунтаар, Хаҥалас, Дьокуускай; 2-с бөлөххө – 4000 аҕыйах үөрэнээччилээх Амма, Үөһээ Бүлүү, Горнай, Жатай, Өлүөхүмэ, Таатта, Уус Алдан, Чурапчы; 3-с бөлөххө – 900 үөһэ үөрэнээччилээх хоту улуустар Булуҥ, Дьааҥы, Кэбээйи, Өймөкөөн, Орто Халыма, Томпо, Уус Майа, Усуйаана; 4-с бөлөххө – 900 аҕыйах үөрэнээччилээх хоту улуустар Абый, Аллайыаха, Анаабыр, Үөһээ Халыма, Муома, Эдьигээн, Аллараа Халыма, Өлөөн, Эбээн-Бытантай.

Спартакиадаҕа 115 кэмпилиэк алтантан оҥоһуллубут кыһыл, үрүҥ көмүс уонна боруонса мэтээллэр оонньоннулар: “Спортивные якутяне” логотиптаах, Саха Өрөспүүбүлүкэтэ гербэлээх, былаахтаах. Хас биирдии кыттааччыга “Бэдэр” символикалаах сувенирдар: шейкердээх рюкзак, блокнот, уруучука, значоктар, кыайыылаахтар Кубоктарынан, спортивнай инбэнтээр ылынар 300-200-100 тыһ.солк. сертификаттарынан наҕараадаланнылар.

Бэдэр – түргэн, эр санаалаах, хорсун, тулуурдаах уонна дьүккүөрдээх буолуу бэлиэтэ.

Спартакиада сүрүн судьуйатынан Александр Брызгалов эҥкилэ суох үлэлээтэ: “Спартакиада түмүгүнэн көрүҥнэринэн федерациялары кытта тэрийэр хамыыһыйалар хайдах үлэлэспиттэригэр ырытыы оҥоһуллуоҕа. Бу Спартакиада 16 көрүҥэ – “Азия оҕолорун” көрүҥнэрэ. Онон сүүмэрдэммит хамаандаҕа киириэн сөптөөх кандидаттары көрүөхпүт. Ону таһынан Бүтүн Арассыыйатааҕы бэстибээллэр, күрэхтэһиилэр күүтэллэр. Холобур, ГТО нуормаларын толорууга өрөспүүбүлүкэ чиэһин көмүскүү бараары бэлэмнэнэ сылдьаллар. Улуустар баһылыктара, үөрэх управлениеларын, спорт салайааччылара хамаандаларын тэрийэн ыыппыттара олус үчүгэй. Инникитин эмиэ көхтөөхтүк кытталларыгар баҕа санаалаахпын”.

Саҥа чөмпүйүөннэр, саҥа ааттар чаҕылыһан таҕыстылар! Горнай бэргэн ытааччылара Кристина Владимирова уонна Афанасий Егоров бинтиэпкэнэн ытыыга 610,9 очколаах өрөспүүбүлүкэ рекордун олохтоотулар. Чэпчэки атлетикаҕа дьоҕурдаах оҕолор Дьокуускайтан Виктория Трифонова 200 м, 400 м, Мэҥэ Хаҥаластан Станислав Брызгалов 200 м, кылыыга, ыстаҥаҕа, атах оонньуутун үс көрүҥэр, Амматтан Максим Николаев 400 м, 800 м, Чурапчыттан Айтал Куличкин 1500 м, 3000 м, Мииринэйтэн Ксения Калачевская уонна Намтан Лев Барашков уһуну ойууга, үстэ төхтүрүйэн ыстаныыга иккилии көрүҥҥэ бастаатылар. Атах оонньуутугар Өлүөхүмэттэн алтыс кылааһы бүтэрбит Дарья Громова түөрт кыһыл көмүс мэтээли ылары ситистэ. Хоту улуустар оҕолоро эмиэ бэркэ бэлэмнэммиттэр. Дьааҥылар бадминтоҥҥа куораттары, киин улуустары барыларын кыайан соһуттулар. “Куобахха” Булуҥтан Ярослав Козлов бастаата. Чурапчы Хатылытыттан Изот Кривошапкин остуол тенниһигэр түөрт кыһыл көмүс мэтээли ылла. Мэҥэ Хаҥалас ахсыс кылааһын үөрэнээччитэ Станислав Брызгалов түөрт кыһыл көмүс, икки үрүҥ көмүс мэтээл хаһаайына буолла! Быһый уол тренерэ — өрөспүүбүлүкэ уһуну ойууга рекордсмена Игорь Никифорович Скрябин.

Кыһыылаах түгэннэртэн 4х100 м эстафетаҕа Дьокуускай хамаандатын кыргыттара бастакы уонна иккис түһүмэхтэргэ ырааҕынан бастаан иһэн, Спартакиада чөмпүйүөнэ Виктория Трифонова маһын кыайан биэрбэккэ, иккис түһүмэх кыыһа кинини кыайан сиппэккэ, дистанциятын улахан аҥаарыгар 70 м диэри соҕотоҕун сүүрэн туллуктана туран, забегтарыгар төһө да бастаабыттарын иһин, күрэхтэһииттэн уһуллубуттара буолла. Онон кыһыл көмүс мэтээлтэн көрө маттылар. Аны туран, эмиэ 4х100 м эстафетаҕа Мэҥэ Хаҥалас уолаттара эрэллээхтик бастаан иһэннэр, биир быһый уоллара атын сүүрэр суолга туораан тахсан, төһө да бастаабыттарын иһин, эмиэ күрэхтэһииттэн уһулуннулар.

Аныгы көлүөнэ оҕолор спорка сыстаҕастар, маастарыстыбалара, тиэхиньикэлэрэ  чочуллубут, санаалара күүстээх, кыайыыга дьулуурдаахтар. Үчүгэй тренер да элбэх. Дьарыктанар усулуобуйа сыллата тупсан иһэрэ харахха быраҕыллар.

Спартакиада үөрүүлээхтик сабыллыытын түгэнигэр СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Сергей Местников, спорт миниистирэ Леонид Спиридонов, үөрэх миниистирин солбуйааччы Альбина Аргунова, “Юные якутяне” Өрөспүүбүлүкэ киинин дириэктэрэ Ирина Черкашина эҕэрдэлээтилэр.

Маҥнайгы улахан бөлөх кыайыылаахтарынан Дьокуускай, Мэҥэ Хаҥалас, Сунтаар хамаандалара буоллулар; иккис бөлөххө – Уус Алдан, Үөһээ Бүлүү, Амма; үһүс бөлөххө –  Кэбээйи, Уус Майа, Булуҥ; төрдүс бөлөххө – Эдьигээн, Өлөөн, Муома.

Остуол оонньууларыгар, саахымакка, кикбоксиҥҥа бастакы, боксаҕа, теорияҕа, баскетболга, хайыһарга, мини-футболга, айар куонкуруска иккис, 3х3 баскетболга, көҥүл тустууга, буулдьанан ытыыга, хапсаҕайга үһүс миэстэлэрдээх Уус Алдан хамаандатыттан Бороҕоннооҕу спортоскуола дириэктэрэ Дмитрий Николаевич Готовцев үөрүүтүн үллэһиннэ: “Үөһээ Бүлүү хамаандатын кытта очколарбыт тэҥнэспиттэрэ, ону хаачыстыбанан кыайдыбыт. Биһиэхэ кыайыы очколарын боксердарбыт аҕаллылар. Икки уолбут финаллаабыттарыттан Авенир Саввинов кыһыл көмүһү аҕалла. Уонна боксаҕа үрүҥ көмүс мэтээли аҕалбыт Уйгулаан Сергеев эмиэ спорт геройа буолла. Уолаттарбыт туруоруллубут соругу толордулар. Ааспыт сылларга улууспут үс иһигэр киирэ илик этэ. Уонна саахыматчыттарбыт, баскетболистарбыт, буулдьанан ытааччыларбыт көмөлөстүлэр. Кыайбыппытын бэйэбит да итэҕэйбэккэ турабыт. Саҥа тутулла турар спортивнай комплекспыт атырдьах ыйыгар үлэҕэ киирэр. Онон, базата суох бэлэмнэнэн, сенсация оҥордубут. Резервэлээхпит, эһиил өссө үчүгэйдик кыттыахпыт”.

Тоҕус көрүҥҥэ бастакы, түөрт көрүҥҥэ иккис уонна үһүс миэстэлэрдээх Кэбээйи улууһун хамаандатын бэрэстэбиитэлэ, Кэбээйи спортоскуолатын дириэктэрэ Анатолий Мордовской: “Бу сааскыттан бөлөхпүтүгэр бастакы миэстэлэри ылаттааммыт, финалга, дьэ, дьиҥнээх киирсиини көрүстүбүт. Кыайыы чэпчэкитэ суохтук кэллэ. Боксердарбытыгар уонна быһыйдарбытыгар эрэммиппит эрээри, бадминтоннарбыт соһуттулар. Бу саҥа көрүҥҥэ икки мэтээли иккиэ буолан оонньооһуннарга аҕалан үөртүлэр. Интэриэһинэй оонньуу эбит, оҕолор сөбүлээтилэр. Группабытыгар үһүс буоллубут. Дьааҥылар бары бөлөхтөрү кыайан соһуттулар. Анаан-минээн дьарыктаналлар эбит. Уонна саахыматчыттарбыт бэркэ оонньоон, кэтэспэтэх өттүбүтүттэн үөртүлэр».

Эдьигээн улууһун бэрэстэбиитэлэ, спортоскуола дириэктэрэ Александр Алексеев: “25 оҕолоох хамаанданы аҕалан кытынныбыт. Хара маҥнайгыттан көтүппэккэбит, ыытыллар көрүҥнэргэ барыларыгар кыттаммыт бастаатыбыт. Бөлөхпүтүгэр дуобакка, остуол тенниһигэр, саахымакка уонна хотугу многоборьеҕа ыллыбыт. Атын көрүҥнэрбитигэр бириистээх миэстэлэргэ тигистибит. Остуол тенниһигэр бэйэм дьарыктаатым, саахымакка эбии үөрэхтээһин учуутала Александра Прокопьевна Васильева, хотугу многоборьеҕа спорт бэтэрээнэ, спорт маастара Алексей Алексеевич Шадрин дьарыктыыллар. Личнэйгэ икки мэтээллээхпит, уопсай түмүккэ өлөөннөрү биир очконан кыайаммыт бастаатыбыт. Спартакиада буолбатаҕа ыраатта. Тохтобул кэнниттэн бастаабыппытынан олус үөрэбит. Түгэнинэн туһанан, улууспут баһылыга Василий Николаевич Сорокиҥҥа биһигини өйөөн, үбүлээн кытыннарбытыгар уонна үөрэх управлениетын начаалынньыга Юрий Егорович Шамаевка махталбытын тиэрдэбит.  

Боксаҕа, көҥүл тустууга, чэпчэки атлетикаҕа, остуол оонньууларыгар, буулдьанан ытыыга, саахымакка, баскетболга, греко-римскэй тустууга, дзюдоҕа, киберспорка, мини-футболга, самбоҕа, спортивнай ориентированиеҕа, хапсаҕайга, дуобакка бастакы миэстэлэри ылаттаабыт Дьокуускай  куорат түмсүүлээх хамаандата эрэллээхтик бастаата. Киин куорат Физическэй култуураҕа уонна спорка управлениетын начаалынньыга, көҥүл тустууга Арассыыйа спордун маастара Эдуард Васильевич Ефимов кыайыы хайдах ситиһиллибитин кэпсээтэ: «Бу Спартакиадаҕа эрдэттэн бэлэмнэммиппит. Дьокуускай куорат 53 оскуолатын биэс бөлөххө араараммыт, оскуолалар икки ардыларыгар спартакиада ыыппыппыт. Үөрэх управлениета уонна Спорт управлениета биир сомоҕо үлэлээбиппит түмүктээх буолла. Оскуолалары оҕо ахсаанынан түөрт бөлөххө араарбыппыт. Ону таһынан коррекционнай оскуолалары бэйэлэрин икки ардыларыгар күрэхтэһиннэрбиппит. Биир да оскуола туора турбата. Түһүмэхтэринэн күрэхтэһиилэри ыытаммыт, куоракка улахан хамсааһын буолла». 

Сахабыт сирин спорда сайдар кэскилэ улахан!