Сир аһа барахсан

Биэ эмиийэ

Туһалаах кислоталардаах: дьаабылыка, вишня, кымырдаҕас кислоталарынан баай. Маны таһынан фруктоза, глюкоза, туустар, битэмииннэр уонна эфирнэй арыылар бааллар. Биэ эмиийин сибиэһэйдии сиэтэххэ, тамаҕы ханнарар, элбэх клетчаткалаах буолан, оһоҕос үлэтин тупсарар.

Ыалдьа сытар киһи температуратын түһэрэр, иммунитет үлэтигэр өйөбүл буолар. Тиритиннэрэр буолан, сүһүрүүнү утары үлэлиир.

Биэ эмиийэ куртах уонна оһоҕос искэнин сэрэтэргэ, ырыан баҕалаахтарга ас буһарыытын тэтимирдэргэ эмиэ туһалааҕа биллэр.

ОРВИ, ОРЗ курдук сытыытык киирэр дьаҥнары утары, сөтөлү намыратарга, ыалдьыбыт киһи аппетитын көтөҕөргө уонна үтүөрэн эрэр киһиэхэ сэниэ киллэрэргэ туһаныллар.

Биэ эмиийэ быйыл от ыйын 19 күнүттэн Бүлүүгэ көҥүллэннэ, от ыйын 16 күнүттэн – Үөһээ Бүлүүгэ, от ыйын 22 күнүттэн – Сунтаарга.

Дьэдьэн

– Тимир, марганец, медь, цинк баар – анемияҕа олус туһалаахтар. Калий уонна пектин, С битэмиин, фолиевай кислота (В9 битэмиин) бааллар. Маны таһынан В1, В2, РР, Е битэмииннэринэн, пантотеновай кислотанан (В5 битэмиин) баай. Дьэдьэҥҥэ элбэх биофлавоноид (Р битэмиин) баара биллэр.

– Дьэдьэн сүмэһинэ, көөнньөһүгэ, аһа ис уорган ыарыыларын сэрэтэр кыахтаах, гастрикка, куртах бааһыгар туһалаах. Үөстэригэр, бүөрдэригэр таастаахтарга кытта дьэдьэни сиэтиэххэ сөп. Хаан баттааһынын түһэрэр, сүһүөх ыарыытын мүлүрүтэр.

– Дьэдьэни организм түргэнник ылынар, ис уорган үлэтэ тупсар. Пектин холестерин таһымын намтатар. Дьэдьэн битэмииннэрин састаабынан лимоҥҥа олус маарынныыр.

– Микробтары утары күүскэ охсуһар. Күөмэй ыарыытыгар сайҕаныахха сөп. Ону таһынан, кыра бааска, хайа тардыыга дьэдьэнинэн сотуннахха, сотору оһор. Экземаҕа майгынныыр тирии бааһыгар, сирэй тириитин эбирин суох оҥорорго туттуохха сөп. Барыанньа оҥорон хаһаанарбыт таһынан, дьэдьэни күҥҥэ, салгыҥҥа хатаран эмп оҥостуохха сөп.

Дьэдьэн быйыл от ыйын 10 күнүттэн – Аммаҕа, Тааттаҕа, от ыйын ортотуттан – Бүлүү бөлөхтөргө, от ыйын 25 күнүттэн – Дьааҥыга, от ыйын 22 күнүттэн Дьокуускай эргин көҥүллэннэ.

Хаптаҕас

— Доруобуйаҕа отонунааҕар сэбирдэҕэ ордук туһалаах. Ол курдук, С битэмиин хаптаҕас сэбирдэҕэр аһынааҕар элбэх эбит. Олус элбэх пектиннээх – онто ис уорган үлэтигэр туһалаах. Лимоннааҕар уонна апельсиннааҕар элбэх С битэмииннээх. Йод, калий, тимир, А уонна Р битэмииннэр бааллар. Хааны убатар, сүһүрүүнү суох оҥорор, сүрэҕи, тымырдары аһатар.

– Киһини тиритиннэрэр буолан, организмтан ордук уу тахсарын көҕүлүүр, ыарыһах кыраадыһын түһэрэр.

– Ыарахан, хара үлэҕэ уонна уустук өй үлэтигэр сылдьар дьоҥҥо туһалаах. Хаптаҕаска аллергиялыыр киһи олох  аҕыйах. Тымныйыы, тумуу кэмигэр хаптаҕаһы ууга оргутан, аҥаардастыы сиэн ситиһиилээхтик эмтэниэххэ сөп. Ангинаҕа хаптаҕас уутунан сайҕаннахха, күөмэй ириҥэтэ түргэнник хоҥнор.

Хаптаҕас быйыл от ыйын ортотуттан Тааттаҕа, Чурапчыга, Ньурбаҕа, Өлүөхүмэҕэ, Уус Майаҕа көҥүллэммитэ. Кэбээйигэ, Дьааҥыга, Эбээн Бытантайга, Усуйаанаҕа от ыйын 20 күнүттэн хомуйуохха сөп буолла. Халыма улуустарыгар от ыйын 22 күнүттэн көҥүллэннэ. Дьокуускайга от ыйын 22 күнүттэн хомуйуохха сөп.

Сугун

– Элбэх органическай кислота, С битэмиин, полифенол диэн тымырдары сымнатар уонна кэҥэтэр эттик бааллар. Пробиотиктары кытта холбостоҕуна, микроорганизмнары уонна сүһүрүүнү суох оҥорор.

– Сугуҥҥа баар антоциан диэн эттик диабеты, искэни, араас бактериялаах инфекцияны утары охсуһар. Ону таһынан, сугун кырдьыыны бытаардар, мэйии үлэтигэр өйөбүл буолар. Үөһү, ууну таһаарар, сүһүрүүнү утары дьайыылаах. Күннэтэ сии сырыттахха, организм аһы буһарыытын тупсарар.

– Иммунитет намтааһыныгар, авитаминозка олус туһалаах. Циститы эмтииргэ, хаан баттааһынын түһэрэргэ, саахары намыратарга, быар ыарыылаахтарга табыгастаах. Сугун аһыгар тимир элбэх буолан, анемиялаах дьон хайаан да сии сылдьыахтаахтар. Бүөр, хабах ыарыытыгар кытта туһалыыр.

– Сугун сэбирдэҕин оргутан, тымныйыыга, тумууга иһэллэр, кыраадыһы түһэрэр кыахтаах. Ырыан баҕарар дьон сугун сэбирдэҕин оргутан, уутун убаҕас гынан иһиэхтээхтэр. Маны таһынан,  сугун сэбирдэҕин уута сүрэххэ уонна тымырга үчүгэй дьайыылаах.

Сугун от ыйын 20 күнүттэн – Уус Майаҕа, от ыйын 22 күнүттэн – Халыма улуустарыгар уонна Намҥа, от ыйын 25 күнүттэн – Хаҥаласка, от ыйын 30 күнүттэн – Алдаҥҥа, атырдьах ыйын 2 күнүттэн Дьокуускай эргин көҥүллэннэ.

Моонньоҕон

– Сир аһыттан барытытыттан саамай туһалаах отон. А, В1, В2, В6, В9, Р, К, С, Е, D битэмииннэр, тимир, медь, калий, марганец, фосфор о.д.а – микроэлеменнэр, аскорбиновай, яблочнай, щавелевай, фосфорнай, лимоннай кислоталар, эфирнэй арыылар, фитонцидтар бааллар.

– Иммунитеты бөҕөргөтөр, тумууну утары туттуллар. С битэмиинэ дөлүһүөн аһынааҕар эрэ кыра, атын отоннору баһыйар.

– Антиоксиданнардаах, антоцианнардаах – бу доруобуйаны харыстыыр эттиктэр. Күһүҥҥү, сааскы тумууга, кириипкэ  сэрэтии быһыытынан туттуохха сөп. Уһун ыарыы эбэтэр эпэрээссийэ кэнниттэн организм чөлүгэр түһэрин туһугар моонньоҕонно сиэҥ.

– Искэн ыарыылаахтарга аһылыктарыгар моонньоҕону киллэрэр туһалаах. Ону тэҥэ, диабеттаахтар төһө баҕарар сииллэрэ көҥүллэнэр. Сүрэх, тымыр ыарыытыгар, гипертонияҕа, харах ыарыылаахтарга, бүөр, быар үлэтин сааһылыан баҕалаахтарга табыгастаах.

– Кырдьаҕас дьоҥҥо умнуган буолууну утары уонна Альцгеймер ыарыытын сэрэтиигэ туһаныахха сөп. Тирии бааһын аһардарга, мырчыстаҕастары суох оҥорорго, сирэй тириитин тупсарарга  көмөлөһөр. Моонньоҕон сэбирдэҕин араас бактерияны утары эмтэнэргэ чэйгэ кутан туттуохха сөп.

Моонньоҕону хомуйуу көҥүлэ үгүс улуустарга атырдьах ыйын 5-10 күннэриттэн саҕаланар. Дьокуускайга атырдьах ыйын 12 күнүттэн көҥүллэнэр.

Уулаах отон

– А, В, С, Е битэмииннэринэн баай, ону тэҥэ каротин, туһалаах кислоталар  (яблочнай, салициловай, лимоннай) бааллар. Минеральнай эттиктэртэн фосфор, магний, калий, кальций, марганец үгүс.

– Отон эмкэ туттуллара элбэх, барсыбат ыарыыта диэн суоҕун кэриэтэ. Сэбирдэҕэ кытта туһалаах – оргутан суурадаһынын кыра-кыралаан истэххэ, организм ордук уутун таһаарар, киһи этэ испитэ-үллүбүтэ ааһар.

– Ырар, бүгүүрэлэрин тупсарыан баҕалаах дьоҥҥо уулаах отон эмиэ туһалаах. 100 грамм отоҥҥо 46 эрэ Ккал баар. Ис уорган, чуолаан оһоҕос үлэтин тупсарар, ол иһин ырарга, сыаны “уматарга” олус көмөлөһөр.

— Микробтары утары охсуһар, бүөр уонна уҥуох ыарыытыгар көмөлөһөр, ис уорган үлэтин тупсарар. Битэмиинэ элбэх буолан, араас инфекция, вирус тарҕанар кэмигэр организм көмүскэнэр күүһүн бөҕөргөтөр. Токсиннар, буортулаах эттиктэр мустубуттарын сайҕаан таһаарар.

Отоннооһун саамай эрдэлээбитэ атырдьах ыйын 15 күнүттэн Мииринэйгэ көҥүллэнэр, үгүс улуустарга атырдьах ыйын 25 кэнниттэн көҥүллэниэҕэ. Дьокуускайга атырдьах ыйын 18 күнүттэн отоннуохха сөп буолар.

*Бөллөхүнэни Халыма, Абый эргин атырдьах ыйын ортотуттан хомуйан саҕалыыллар. Оттон кедр мас эриэхэтин Ленскэйгэ, Кэбээйигэ – атырдьах ыйын 25, Томпоҕо – атырдьах ыйын 30, Өлүөхүмэҕэ балаҕан ыйын 1 күннэриттэн хомуйар көҥүллэнэр.