Сессия уонна устудьуон: хайдах ̶б̶ы̶ы̶һ̶а̶н̶ы̶а̶х̶х̶а̶ бэлэмнэниэххэ сөбүй?

Куттанымаҥ

Ордук туох куттууруй? Эксээмэн диэн тугун, хайдаҕын билбэккит дуу, эбэтэр билэргитин даҕаны сатаан кэпсээбэккит, быһаарбаккыт дуу? Ол иһин эксээмэн эбэтэр зачет уопсайынан хайдах ыытылларын үөрэтиҥ:

– Зачеттары, эксээмэннэри туттарар графиккытын оҥостуҥ, күүһү-кыаҕы аттаран биэрэргэ көмөлөһүөҕэ.

– Хас биирдии эксээмэн, зачет усулуобуйатын чопчулааҥ. Оҥостубут графиккытыгар туһааннаах эксээмэн эбэтэр зачет аттыгар ол усулуобуйаны быһааран сурунуҥ.

– Зачету, эксээмэни туттарыы хайдах ыытылларын үрдүк куурус устудьуоннарыттан ыйыталаһартан толлумаҥ. Ону таһынан уһуйааччылар эксээмэҥҥэ хайдах тутталларын-хапталларын ыйыталаһыҥ, психологическай мэтириэттэрин толкуйдааҥ. Сорох учууталлар зачетка улахан болҕомтону уурбаттар, ол иһин кинилэргэ күүскэ долгуйар наадата суох. Оттон атыттар хас биирдии билиэти иҥэн-тоҥон ыйыталаһар үгэстээхтэр, оннук учууталлаах буоллаххытына, күүскүтүн кинилэр предметтэригэр туһаайыҥ.

– “Кутуруктартан” хайдах босхолонору, эксээмэннэри хаһан хат туттарары  чопчулааҥ. Бу информация наадата суох буолуо, ол эрээри ис уолуйууну суох гынарга көмөлөһүө. Эксээмэни бастакы сырыыттан туттарбатахха, эбии бэлэмнэнэргэ төһө биэриэмэ баарын билэр эмиэ табыгастаах. Биир былаантан атын былааҥҥа көһөртөн куттанымаҥ.

Куттал иккис төрүөтэ — быһыыны-майгыны хонтуруоллаабат буолуу. Бу көстүүнү кинофобияны кытта тэҥниэххэ сөп (ыттан куттаныы).

Кинофобиялаах киһи хас биирдии ыты куттал курдук көрөр. Ол эрээри ыт эрэ барыта ытырыык буолбатах. Онон кинофобияттан босхолонуу биир туһалаах ньымата — ыты кытта оонньооһун, үлбүрүйүү, имэрийии, ыт хаһаайынын  кытта алтыһыы. Саамай сүрүнэ – хас биирдии ыттан куттаммакка, бэйэни хонтуруолланыы.

Быһыыны-майгыны хонтуруоллаабат буолуу түмүгэр сессияттан бастакы куурус устудьуоннара эрэ буолбакка, инникитин «куһаҕан уопуттаах» устудьуоннар эмиэ дьиксинэллэр. Онон, сессия туһунан туох баар информацияны хомуйан баран, ону быһаарар суолу толкуйдуохха наада:

1) Сессияҕа бэлэмнэнэргэ тугу гынабын?

2) Наадалаах үөрэх матырыйаалларын хантан булуохха сөбүй?

3) Сессияҕа бэлэмнэниигэ ханнык ньымаларын туһанан, хайдах барытын ситиһиэххэ сөбүй?

Үлэни кыра соруктарга үллэриҥ

Ити курдук, паниканы кыччаттыгыт, үлэҕэ бэлэмҥит. Ол гынан баран бачча элбэх кэниспиэги, учебнигы, презентацияны хайдах түргэнник үөрэтиэххэ сөбүй? Ол инниттэн хас биирдии предмет соруктарын ырытыҥ.

Бииргэ үөрэнэр оҕолору кытта үллэстиэххэ сөп. Холобура, 30 билиэти ахсааҥҥытынан түҥэттэххэ, иккилии-үстүү билиэт тиксиэн сөп. Оччоҕуна үлэҕит ахсаана быдан аҕыйыаҕа. Ылбыт билиэттэргитин сиһилии үөрэтэн баран, бэйэ-бэйэҕитигэр кэпсээҥ, ырытыһыҥ. Маннык үлэ группаны сомоҕолуурга эмиэ көмөлөөх.

Сүрүн күүһү уурар түгэннэри быһаарыҥ

Бириэмэ аҕыйаатар-аҕыйаан иһэр, оттон сорук испииһэгэ өссө аҕыйыы илик буоллаҕына, эксээмэннэргэ уонна зачеттарга бэлэмнэниигэ барсар стратегияны талыҥ:

– Холобура, «Саамай уустук предметтэр уонна темалар»; «Саамай кытаанах, ирдэбиллээх учуутал»; «Саамай тиэтэллээх уонна ыарахан дакылаат/реферат» диэбиттэргитин испииһэк үрдүгэр таһаарыҥ. Этиллибитин курдук, эппиэттэри толору истибэт уһуйааччыга бириэмэҕитин, сыраҕытын барыыр бу түгэҥҥэ тоҕооһо суох.

 – Уһуйааччылары кытта быһаччы кэпсэтиҥ, тугу ыарырҕатаргытын ыйыталаһан иһиҥ. Бэлэмнэнэргэ эбии бириэмэ биэриэхтэрин, чахчы ыарырҕатаргытын биллэхтэринэ, көмөлөһүөхтэрин сөп.

– Бэйэҕит иннигитигэр оччуоттааҥ. Сессияҕа бэлэмнэниигэ төһө бириэмэ, төһө тема хаалбытын эрэ буолбакка, толоруллубут былааннары эмиэ бэлиэтэниҥ.

Мотивацияҕытын күүһүрдүҥ

Мотивацияҕыт төһөнөн күүстээх даҕаны, сессияҕа бэлэмнэнии соччонон судургу буолуоҕа. Онуоха мотивациялыыр, күүс биэрэр суруктары, уруһуйдары оҥостуҥ, ону истиэнэҕэ ыйааҥ, тэтэрээккэ уонна учебниктарга угуҥ. Мотивация үтүө, үлэҕэ көҕүлүүр буолуохтаах. Холобура, “Үөрэхтэн үүрбэтиннэр эрэ", — диэн буолбакка: “Сессиябын сабыахтаахпын”, — диир оруннаах.

Дьарыктанар, үөрэтэр күүс букатын суох буоллаҕына, бастаан утаа: “Икки эрэ мүнүүтэ үлэлиэм”, — диэн бэйэҕитигэр этиҥ. Ити икки мүнүүтэҕэ саамай сүрүнүн булан, оҥоро оҕустугут — ол аата үлэлээн саҕалаатыгыт. Уонна салгыы дьарыктанан иһиҥ.

Өссө биир ньыма: бэйэҕитигэр наҕараадалары оҥостуҥ. Быстах эбэтэр түмүктүүр наҕараадалар буолуохтарын сөп. Холобура, биир тиэмэни үөрэттигит – туох эмит минньигэһи сиэҥ, сессияҕытын саптыгыт – ханна эмэ баран сынньаныҥ.

Төһө да мотиватордар баалларын үрдүнэн син биир туох даҕаны табыллыбат? Оччоҕо сессияҕа оонньууга курдук сыһыаннаһыҥ. Холобура, интернекка олорорго эбэтэр оонньуурга мотивация наадата суох буолбат дуо? Сессия даҕаны умсугутуулаах сорудах буолуон сөп — барыта эһиги сыһыаҥҥытыттан тутулуктаах!

Мэйиигитин сынньатыҥ

Сессияҕа ситиһиилээхтик бэлэмнэнэргэ уонна психиатрга түбэспэт туһугар, бу сүбэлэри туһаныҥ:

– Бэйэҕитигэр сөптөөх усулуобуйаны тэриниҥ. Дьарыкка барсар хос температурата +19—22 с° буолуохтаах. Остуол лаампатын уота сырдык буолуохтаах. Остуол үрдүн куруук хомуйа, ыраастыы сырыттахха, концентрация тупсар. Гаджеттартан, социальнай ситимнэртэн аккаастаныҥ. Дьиэҕит иһигэр аймахтаргыт, уопсайга бииргэ олорор оҕолоргут мэһэйдиир буоллахтарына, библиотекаҕа эбэтэр кафеҕа баран үлэлиэххитин сөп.

– Сынньалаҥ туһунан умнумаҥ. Өр үлэлииргитин сөбүлээбэт буоллаххытына, маннык ньыма баар: 25 мүнүүтэ иһигэр аралдьыйбакка үлэлээҥ, онтон 5 мүнүүтэ сынньаныҥ. Итинник түөрт төгүл үлэлээбиккит кэннэ 15 мүнүүтэ сынньаныҥ уонна саҥаттан үлэлээҥ. Интеллектуальнай үлэ кэнниттэн организмы эт-хаан дьарыга үчүгэйдик чөлүгэр түһэрэр – сэрээккэтэ оҥоруҥ, таһырдьа тахсан салгынна сиэҥ.

– Шпаргалката оҥостуҥ, ыарырҕатар информацияны илиигитинэн суруйдаххытына, быдан түргэнник уонна чиҥник өйдүөххүт. Ол эрээри эксээмэҥҥэ тутта сатаамаҥ, сиэпкитигэр кистии сырыттаххытына даҕаны уйулҕа өттүттэн быдан чэпчэки буолуоҕа.