Санаторийга сынньанары мүлчү тутумаҥ

Үлэ бэтэрээннэригэр чэпчэтии

Саха сиригэр Үлэ сылын чэрчитинэн үлэ дьонун өйүүр сыалтан сокуоҥҥа уларыйыылар киирэллэрэ салҕанар. Ол курдук, үлэ бэтэрээннэрэ, үлэлээбэт буоллахтарына, Саха сиригэр баар уонна Москваҕа санаторнай-курортнай эмтэниилэргэ компенсация ылыахтарын сөп. Бу өйөбүлү туһанан бу сыл устата номнуо санаторийга сытан, эмтэнэн, чэбдигирэн кэлбиттэр бааллар, сорохтор бу туһунан олох истэ иликтэр эбит. Онон, кылгас кэм хаалбытынан сибээстээн, ааҕааччыларбытыгар билиһиннэрэргэ тиэтэйэбит.

Ол курдук, ый аайы социальнай төлөбүрү ылар үлэ бэтэрээннэрэ, билигин үлэлээбэт буоллахтарына, саастарыттан тутулуга суох, санаторийга эмтэнэллэригэр харчынан компенсация туһаныахтарын сөп. Кинилэргэ өрөспүүбүлүкэ иһигэр уонна Москва куоракка “Бэс Чагдаҕа” эмтэнэ, сынньана барарга путевка 80% социальнай өйөбүл быһыытынан үс сылга биирдэ төлөнөр. Бэлиэтээн эттэххэ, ый аайы харчынан төлөбүр үлэ бэтэрээннэригэр, эр дьоҥҥо 55 саастарын, дьахталларга 50 саастарын туолбут буоллахтарына бэриллэр.

Санаторийга эмтэнэ барарга маннык усулуобуйа ирдэнэр: направление уочарат быһыытынан бэриллэр, бэтэрээн социальнай көмүскэл управлениетыгар сайабылыанньа суруйбут күнүттэн ааҕыллар. Үлэ бэтэрээнэ путевканы бэйэтэ ылбыт буоллаҕына , биир сыл иһигэр харчытын төннөрөр туһунан сайабылыанньаны, докумуоннарын социальнай көмүскэл управлениетыгар тиийэн, эбэтэр Элбэх өҥөнү оҥорор киин  (МФЦ) “Госуслуги” нөҥүө биэриэн сөп.

Алтынньы саҥатыгар чэпчэтиилээх санаторнай эмтэниинэн 471 гражданин туһаммыт. Үлэ бэтэрээннэрэ санаторий путевкатын 80 бырыһыанын чэпчэтиилээх туһаныахтарын эбэтэр кэлин харчынан ылыахтарын сөп.

Сиһилии иһитиннэриини олорор сиргитинэн социальнай көмүскэл управлениетыгар тиийэн билсиэххитин сөп.

Биэнсийэни ааҕыы

Биэнсийэни индексациялааһын 2023 сыл сэтинньитигэр көрүллүбэт, ол эрээри гражданнар сорох категорияларыгар төлөбүрдэр улаатыахтара. Ол курдук, гражданскай авиация салгын суудуналарын көтөр экипажтарыгар чилиэнинэн үлэлээбит биэнсийэлээхтэргэ эбии төлөбүрү ааҕыахтара. Бу маннык исписэлиистэр үлэлэрин туһанар тэрилтэлэр усунуостарын кытта сибээстээх. Усунуостар Арассыыйа социальнай пуондатыгар бараллар, манна биэнсийэ гражданин көтөр экипаж дуоһунаһыгар төһө уһуннук үлэлээбититтэн көрөн ананар: 25 сылтан итэҕэһэ суох үлэлээбит эр дьоҥҥо, дьахталларга ⎯ 20 сылтан итэҕэһэ суох эбэтэр 20 сыл эр дьоҥҥо, дьахталларга 15 сыл, өскөтүн киһи доруобуйатын туругунан үлэтиттэн барбыт буоллаҕына.

Чох промышленнаһын тэрилтэлэригэр сорох идэлэргэ үлэлээбиттэргэ биэнсийэлэригэр эмиэ эбии ааҕыы оҥоһуллар. Ити сир анныгар уонна хайаҕа аһаҕас сиргэ чоҕу уонна сланецтары хостооһуҥҥа толору үлэ күнүгэр үлэлээбиттэргэ уонна шахта тутуутугар 25 сылтан итэҕэһэ суох эбэтэр 20 сылтан итэҕэһэ суох атын сүрүн үлэҕэ сыһыаннаахтарга. Биэнсийэҕэ эбии төлөбүр кээмэйэ, чуолаан, орто хамнаһыттан, ыстааһыттан уонна тэрилтэттэн Арассыыйа социальнай пуондатыгар киирэр сууматтан тутулуктаах.

Биэнсийэ улаатыыта сэтинньи ыйга 80 саастарын туолбут эбэтэр инбэлиит буолбут гражданнары эмиэ таарыйыа. Ытык саастарын туолбуттарга уонна инбэлииттэргэ эбии төлөбүр кээмэйэ страховой биэнсийэҕэ олохтоммут төлөбүрдэртэн 100%- нын ылар. 2023 сылга ити 7567,33 солкуобайга тэҥнэһэр.

Үлэлии турар сокуон быһыытынан, төлөбүрү сылга түөрт төгүл көрөллөр: олунньу 1, ыам ыйын 1, атырдьах ыйын 1 уонна сэтинньи 1 күннэригэр.

Арктика олохтоохторугар ипотека

Судаарыстыба олорор дьиэ атыылаһыан баҕалаах Уһук Илин олохтоохторугар ипотека ураты усулуобуйатын олохтуур. Ол курдук, сэтинньи 1 күнүттэн «Дальневосточная ипотека» бырагыраама чэрчитинэн РФ Арктическай зонатыгар дьиэни-уоту кытта сибээстээх уларытыылары киллэрэр Арассыыйа Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин дьаһала үлэлээн эрэр.

Докумуоҥҥа көрүллэринэн, Мурманскай уобаласка, Ненецкэй уонна Ямало-Ненецкэй автономнай уокуруктарга, ону сэргэ Карелия, Коми арктическай уобаластарыгар, Красноярскай кыраайга уонна Архангельскай уобаластарга олорор дьиэ бастакы ырыынагар 2030 сыл тохсунньу ый 1 күнүгэр диэри эдэр ыалларга олорор дьиэҕэ кирэдьиит (займ) ипотеканан ыларга 2% ыстаапканы субсидиялааһын көрүллэр. Арктическай ипотеканы хотугу территорияларга сытар 131 куорат уонна бөһүөлэк олохтоохторо туһаныахтарын сөп.

Кирэдьиити намыһах бырыһыанынан маннык категориялаах гражданнар эрэ ылар кыахтаахтар: 35 саастарын ааспатах эдэр ыаллар; Арктика зонатыгар үлэлээбит быраастар уонна учууталлар; Украинаттан Уһук Илин региоҥҥа көһөн кэлбиттэр. Саастарынан хааччах ипотеканы ылар эдэр ыалга эрэ көрүллэр. Бырагыраама 2030 сылга диэри үлэлиэ диэн сабаҕалыыллар.

Үлэҕэ сарбыйдахтарына, эрдэ биэнсийэҕэ барыы

Өскөтүн үлэһит биэнсийэҕэ тахсара чугаһаан баран сарбыйыыга түбэстэҕинэ, биэнсийэни эрдэ ылыан сөп – манна биир “ноолоох”, биэнсийэҕэ барара икки сыл хаалбыт буолуохтаах.

Сарбыйыыга түбэстэххэ, эрдэ биэнсийэҕэ барыы усулуобуйата

✔Үлэлээх буолуу киинигэр учуокка тураҕын. “Госуслуги” нөҥүө табыллар. 

✔Биэнсийэҕэ тахсар сааһыҥ икки сыл хаалбыт буолуохтаах.

✔Дьахталларга үлэлээбит ыстаастара ⎯  20, эр дьоҥҥо 25 сылтан итэҕэһэ суох буолуохтаах.

✔ПФР сирэй счетугар саатар кыра да биэнсийэ ааҕыллыбыт коэффициена баар буолуохтаах – 2022 сылга 23,4 этэ.

✔Атын сөптөөх үлэни буларыҥ кыаллыбат.

✔Үлэлээх буолуу киинэ этии киллэрэр, үлэтэ суох киһи болдьоҕун иннинэ биэнсийэ ананарыгар сөбүлэһэр.

Бу этиллибит усулуобуйа барыта сөп түбэстэҕинэ, киин ПФРга болдьоҕун иннинэ биэнсийэ аныырга сурук ыытар. Бэйэҥ сайабылыанньа биэрэриҥ наадата суох.

Үлэҕэ сарбыйдахтарына, элбэх харчыны ылыҥ

Үлэ биэрээччи үлэһитин ууратарга (сарбыйарга) быһаарыннаҕына, бастатан туран, киниэхэ сөптөөх вакансияны көрдүөхтээх. Үлэ миэстэтэ суох эбэтэр үлэһит этиллибит үлэттэн аккаастанар буоллаҕына, кинини босуобуйа төлөнөр гына ууратыахтаах. Босуобуйа саамай улааппыта – ыйдааҕы орто хамнас, маныаха кини үлэни төһө түргэнник буларыттан тутулуктаах.

Сороҕор үлэ биэрээччилэр сарбыйыы оннугар бэйэ баҕатынан уурайарга күһэйэллэр – манан кинилэр тэрилтэ харчытын кэмчилии сатыыллар.

Өскөтүн эн сарбыйыыга түбэһэр күннээх буоллаххына, бэйэҥ быраапкын туһанары ирдээ.

Босуобуйаны 3 ый хайдах ылыахха сөбүй

Штатыҥ сарбыллыбыт эбэтэр хампаанньа эстибит буоллаҕына, үлэһиккэ орто хамнаһын кээмэйинэн босуобуйа төлөнөр. Ол эрэн үлэ көрдүүр кэмҥэ төлөбүр элбэх буолуон сөп.

Иккис ыйга

Кимиэхэ. Саҥа үлэ миэстэтин булбатах үлэһиккэ.

Төһө. Ыйдааҕы орто хамнаһа.

Хайдах. Үлэ биэрээччигэ сайабылыанньа суруйан. Электроннай үлэ киниискэтиттэн выписка ирдэнэр.

Үһүс ыйга

Кимиэхэ. Усулуобуйа хайдах сөп түбэһэринэн:

⎯  үлэһит сарбыллан баран Үлэлээх буолуу киинигэр 14 үлэ күнүн иһигэр учуокка турбут уонна өссө даҕаны үлэ була илик буоллаҕына;

⎯  Үлэлээх буолуу киинэ төлөбүргэ сөбүлэспит.

Төһө. Ыйдааҕы орто хамнас.

Хайдах. Үлэ биэрээччигэ сайабылыанньа суруйар, онно үлэ киниискэтиттэн выписка уонна Үлэлээх буолуу кииниттэн быһаарыы биэрэр.

⎯  Үлэтэ суоҕунан учуокка турар;

⎯  Үлэ биэрээччи төлүүрүн тухары, үлэтэ суох буолуу босуобуйата төлөммөт.

Болдьоҕо

Сайабылыанньаны биэрии – иккис уонна үһүс ый бүппүтүн кэннэ 15 үлэ күнэ.

Төлөбүр ылыыта – сайабылыанньа биэрбит күнтэн 15 халандаар күнэ.

Уһук Хоту оройуоннарга уонна онно сыһыаннаах сирдэргэ ыйдааҕы орто хамнас 6 ыйга диэри бэриллиэн сөп.

РФ Үлэ кодексатын 178 ыстатыйагар тирэҕирэр.