Оптуобус бырайыаһа үрдүүр дуо?

Сыана күн-түүн үрдүүрүгэр үөрэнэн да хаалбыт курдукпут. Өлүөнэ эбэ мууһа тура илигинэн, бородуукта, хаһаайыстыбаҕа күннээҕи туттар табаар сыаната үрдээбитэ харахха быраҕыллар. Аны уопсастыбаннай тырааныспар – оптуобус сыаната  үрдүүр диэн буолбута ыраатта. Чуолкай информацияны ылаары, «Организация пассажирских перевозок» МХТ салайааччыта Александр Николаевич Андросовы кытта кэпсэттибит.

Александр Николаевич Андросов, «Организация пассажирских перевозок» МХТ салайааччыта:

Билиҥҥи туругунан, куорат иһинээҕи оптуобустарга сыана уу харчынан эбэтэр баан каарталарынан 30 солкуобай буолан турар, тырааныспар каарталарынан (араас каарта баар) 23-24 солкуобай курдук.  Бырайыас сыаната тохсунньу ый 1 күнүттэн үрдүөхтээх. Билигин бачча буолар диэн быһа холоон этэр кыах суох. Сымыйа информацияны биэриэхпин баҕарбаппын. Наһаа улаханнык үрдүө суоҕа эрэ диибин, экономистар суоттуу сылдьаллар. ИПЦ диэн баар (индекс потребительских цен), онтон тутулуктаах. Сыл аайы итинэн бырыһыан тахсар, онно олоҕураллар. Бырайыас сыаната быһа холоон ахсынньы ый ортотун диэки биллиэҕэ. Билигин биири чуолкай этиэхпин сөп – уу харчынан төлөнөр бырайыас сыаната тырааныспар каарталарыттан ордук сыаналаах буолуоҕа. Тоҕо диэтэххэ билигин «прозрачность» туһугар үлэлиибит, ол аата төһө харчы киирбитэ ырылыччы көстүөхтээх. Хас оптуобус аайы валидатор диэн турар. Кинилэр бары «Алмазэргиэнбаан» терминаллара. Ханнык эриэйсэҕэ күҥҥэ төһө харчы киирбитин баан көрөн олорор. Уу харчынан төлөөтөхтөрүнэ, төһө харчы киирбитэ биллибэт, отчуотунаһа суох буолар. Үөрэнээччилэр тырааныспар каарталарын олохтоох дьаһалта үбүлүүр. Оҕолор каарталарын валидаторга сыһыардахтарына, дааннайдара бааҥҥа барар. Онтон баан биһиэхэ маннык оптуобуска бачча оҕо айаннаата диэн биллэрэр. Билигин тарыыптара 21 солкуобайга тэҥнэһэр, ити биир айаҥҥа. Бу сууманы оҕо ахсааныгар төгүллүүбүт уонна оптуобуһунан таһааччыга харчытын төлүүбүт. Ити каартанан оҕолор төһө баҕарар туттуохтарын сөп, каникул кэмиттэн уонна локдаунтан ураты бириэмэҕэ.

Саха АССР төрүттэммитэ 100 сылын көрсө 100 саҥа оптуобуһу атыылаһыахтаахпыт. Онтон 55-н «ЯПАК» МУТ ылар, хаалбыт 45-һи «СоюзАвто»-ҕа, чааһынай дьоҥҥо, кредит, лизинг нөҥүө биэрэбит. Чааһынайдар куруук бырайыас үрдээтэҕинэ эрэ саҥа оптуобустары атыылаһар кыахтаналларын туһунан этэллэр. Онон барыта сибээстээх – бырайыас сыаната үрдээһинэ уонна саҥа оптуобустары атыылаһыы.

Дьиҥэр, бырайыас үс сыл кэриҥэ үрдээбэккэ турар. Сыана барытыгар үрдээтэ – ГСМ, НДС, ИПЦ, бааннар ключевой ставкалара, арай бырайыаспыт эрэ үрдүү илик. Уһук Илин регионнарыттан уопсастыбаннай тырааныспарга биһиэхэ саамай чэпчэки бырайыас, оттон ГСМ сыаната саамай үрдүк. Оптуобустар 99 %-нара гааһынан сылдьар да буоллар. Киин куоракка уопсайа 700 чааһынай оптуобус баар. Күҥҥэ быһа холоон 300 тиэхиньикэ эриэйсэҕэ тахсар. Сорохтор аныгыскы күҥҥэ тахсаллар, солбуһаллар. Сүрүн кыһалҕа, ЯПАК-ка да буоллун, чааһынайдарга да буоллун – суоппар тиийбэтэ. Оптуобус суоппара буолар наһаа улахан эппиэтинэстээх, дьон саҥарар, үҥсэллэр, сарсыарда эрдэттэн хойукка диэри үлэлииллэр, онон дьон ити үлэҕэ киириэн баҕарбат. Ол оннугар суоппардар таһаҕас таһыытыгар бараллар.

Туох уларыйыылар киирэллэр диэн ыйытыккар сонунум диэн – 2023 сылга маршрутнай сетканы уларытаары сылдьабыт. Ити наһаа улахан, киэҥ далааһыннаах үлэ, билигин онно бэлэмнэнэбит. Сүрүн былааммытынан «ЯПАК» МУТ оптуобустарын куорат иһинээҕи маршрукка киллэрии буолар. Ити сорох хайысхаларынан наһаа аҕыйах оптуобус сылдьар диигин, итинник марштруттарга «ЯПАК» оптуобустара эбии сүүрүөхтэрэ. Кинилэр билигин куорат кытыытыгар эрэ сылдьаллар. Кэлэр сылтан муниципальнай оптуобустар куорат иһигэр сылдьалларын кыралаан саҕалыахпыт. Чааһынай аата чааһынай, биһиги кинилэри хайдах даҕаны модьуйан сүүрдэр кыахпыт суох. Онон ордук барыстаах өттүгэр кинилэр сылдьыахтара, ол оннугар оптуобустарын ахсаанын элбэтиэхтэрэ. Ити 2023 сыл бүтэһигин диэки толору олоххо киириэҕэ.

Өссө биир саҥа сүүрээн – сылаас тохтобуллары киллэрэн эрэбит. Ити бэйэтэ туспа кыһалҕалардаах. Итинник тохтобулу оҥорорго миэстэтэ сөп түбэһэр, киэҥ уонна уот ситимиттэн чугас буолуохтаах. Быйыл 20 устууканы туруордубут, уопсайа куорат үрдүнэн 41 сылаас тохтобул баар. Кэлэр сылга эмиэ 20-ни туруоруохтаахпыт. Өссө биир кыһалҕа – тохтобулларбытын, иһинээҕи тэрилин дьон алдьатар, киртитэр, асоциальнай элеменнэр туалет да оҥостоллор. Ону барытын аһаҕастык этиэххэ наада. Сыаналаабаппыт, харыстаабаппыт хомолтолоох.

Александр Николаевичка информациятын иһин махтанан баран уопсастыбаннай тырааныспарга бырайыас сыаната үрдүүрүн туох дии саныылларын дьонтон ыйыталастым. Биллэн турар, ким даҕаны «оо, бэрт эбит» диэбэтэ.

Марина Николаева, куорат олохтооҕо, чааһынай тэрилтэ үлэһитэ:

Бырайыас сыаната үрдүүрүттэн, биллэн турар, үөрбэппин. Бэйэм чааһынай тэрилтэҕэ үлэлиибин, бэйэтэ да улахана суох хамнаспытын, этэргэ дылы, кэмбиэргэ ылабыт. Сарсыарда эрдэ тахсан баран дьиэбэр киэһэ биирдэ кэлэбин, аны икки оптуобуһунан айанныыбын. Онон сыана үрдүүрүн олох утарабын.

Николай Иванович, бүддьүөт тэрилтэтин үлэһитэ:

Онто да суох сыана барытыгар – бородууктаҕа, хомууналынай өҥөҕө уонна саамай  наадалаах, күннээҕи туттар тэриллэргэ үрдүү турдаҕына аны оптуобус бырайыаһа үрдүүрэ итэҕэс дуо? Айах ииттэр кээмэй (прожиточнай минимум) отой намыһах дии саныыбын, маннык үрдүк сыаналаах региоҥҥа. Атын да куорат олохтоохторо миигин кытта сөбүлэһиэхтэрэ дии саныыбын, оптуобус бырайыаһа үрдүүрүн утарабын. Куорат Дууматын, Ил Түмэн мунньаҕын дьокутааттара биһиги, кыра дохуоттаах боростуой гражданнар, балаһыанньабытын өйдүөхтэрэ уонна бырайыаһы үрдэппэккэ оннунан хаалларыахтара диэн эрэнэбин.

Мария, соҕотох ийэ:

Бырайыас үрдүүрүн истэ-истэ куттанабын, миэхэ ити куһаҕан сонун. Бэйэм икки оҕолоох соҕотох ийэбин. Киһи ымсыырбат үлэлээхпин, муоста сууйабын. Сууйар учаастагым улахан да буоллар, хамнаһым кыра. Кэргэммиттэн арахсыбытым, алимент төлөөбөт, билигин ханна баарын да билбэппин. Оҕолорум улаатан эрэр буоланнар, ороскуоппут элбээн иһэр. Бэйэм даҕаны атын оҕолортон итэҕэс сылдьыбаттарын курдук кыһаллабын, онон тиийиммэппит ханна барыай?! Аска-таҥаска элбэх харчы барар, аны бэйэбит дьиэбит суох, куортамнаһан олоробут. Бырайыас үрдээтэҕинэ, олохпут өссө ыарыаҕа. Саатар үлэбэр сатыы сылдьыахпын олорор сирбититтэн ыраах, онто да суох икки оптуобуһунан сылдьыбакка, харчыбын харыстаан суолум аҥаарын сатыы сылдьа сатыыбын. Онтон улахан тымныыларга икки оптуобуһунан толору айанныырга күһэллэбин. Баҕар, үҥсэргиир диэххит да буоллар, таҥаһым да чараас, тоҥобун. Элбэх оҕолоох ыаллар курдук туох да чэпчэтиинэн туһаммаппыт, барытын толору төлүүбүт. Бырайыас үрдүүрүн олох утарабын уонна атын эбэн этэрим суох.

Саха сиринээҕи региону салайар Киин пресс-сулууспата иһитиннэрбитинэн, сотору кэминэн киин куоракка сылаас тохтобуллар ахсааннара эбиллэр. Ол курдук саҥа тохтобуллар испииһэктэрэ таҕыста.

Быйыл Дьокуускайга 20 сылаас тохтобул тутуллубутуттан 6-та эрэ үлэлиир. Атыттара уот ситимигэр холбоммокко тураллар. Региону салайар Киин куорат 50 олохтооҕун үҥсүүтүнэн анаалыс оҥорон, информацияны олохтоох дьаһалтаҕа тиксэрбит. 

Олохтоох дьаһалта уонна «Якутскэнерго» ити хайысханан үлэлэһэн, тохтобуллар үлэҕэ киирэллэрин тэтимирдэн биэрбиттэр. Ол курдук, сэттэ сылаас тохтобулу ахсынньы 19 күнүгэр диэри, өссө сэттэни – ахсынньы 30 күнүгэр диэри арыйыахтара.

Ахсынньы 19 күнүгэр диэри арыллыахтара:

1. Мерзлотнай уул. (тиһэх тохтобул), «Институт Мерзлотоведения»;

2. Маҕан сэл., Алымов уул. (куорат диэки айанныырга), «Магазин»;

3. Кальвица уул., «Школа № 10» (Дзержинскэй уул. өттүгэр айанныырга);

4. Стадухин уул. (Лермонтов уул. диэки айанныырга), «Областная больница»;

5. Хатас сэл., Центральнай уул. (тиһэх тохтобул), «Агрогородок»;

6. Хатас сэл., Каландаришвили уул. (куорат диэки айанныырга), «Больница»;

7. Маҕан сэл., Маҕанныыр тракт (куорат диэки айанныырга), «Аэропорт».

Ахсынньы 30 күнүгэр диэри арыллыахтара:

1. Можайскай уул. (куорат диэки айанныырга), «Сквер Гагарина»;

2. Дзержинскэй уул. (Богатырев уул. диэки айанныырга), «Спортивная школа»;

3. Семен Данилов уул. (Петр Алексеев уул. диэки айанныырга), «Новинка»;

4. Можайскай уул. (куорат диэки айанныырга), «Новопортовская»;

5. Курнатовскай уул. (Хатыҥ Үрэх шоссетын диэки айанныырга), «Курнатовского»;

6. Кулаковскай уул. (Ленин просп. диэки айанныырга), «Сквер Аммосова»;

7. Советскай Армия 50 сыла уул. (Богдан Чижик уул. диэки айанныырга), «Авиагруппа».

Ити курдук, сотору кэминэн сылаас тохтобул ахсаана элбээри турар, уонна, үөһээ этиллибитин курдук, бырайыас сыаната үрдүөҕэ. Хайыыр да кыах суох, барыта олох хаамыытын ирдэбилэ. Ол оннугар саҥа оптуобустарданыахпыт.