Олох салҕанар оҕолорунан...

Көмүс дуйунан бүрүнэн күһүн барахсан тиийэн кэлбитэ тоҕо да кэрэтэй... «Оо, Бүлүү, оо, Бүлүү, мин таптыыр өрүһүм...» – номнуо хас да көлүөнэ ыччат сүрэҕин сүүйбүт ырыа.

Бүгүҥҥү тэрээһин уратытык, сонуннук ааспыта саарбаҕа суох. Күһүҥҥү ыйдаҥа сырдыгар эдэркээн кыргыттар Бүлүү куорат устун бодоруускалаһан дьиэлээн истилэр. Үөрэххэ саҥа киирбит устудьуоннар сүрэхтэнии биэчэрин кэннэ тиэтэйэ-саарайа уопсай диэки хаамсаллар. Кимнээх эрэ өрүс кытылыгар кутаа тула олорон гитаранан ыллыыллар. Сороххо сүрэҕин кистэлин арыйар долгутуулаах киэһэ буолла. Кимиэхэ эрэ аан маҥнайгы кыыс атаарар түгэнэ тосхойдо. 

Кэннилэригэр ким эрэ айманар саҥатын истэн, кыргыттар тохтуу биэрдилэр. Арай кинилэр группаларын кытта шефтаһар уол буолан биэрдэ. Эрчимнээх эдэр саас туохтан да толлубат. Кэпсэтэн, кинилэр уулуссаларын нөҥүө олорор Данил диэн куорат уола буоларын биллилэр. Лааналаах Ньуккуу кэпсэтинньэҥнэрэ, бэһиэлэйдэрэ эриэккэс. Дьэ ити курдук кырдьаҕас Бүлүү куорат устун туох да туора санаата суох күлэн-үөрэн, саҥа уолу кытта билсэн, дьиэлэригэр кэлбиттэрин билбэккэ да хааллылар.

Ньуккуу сарсыарда биир кэм тобугуруур тыастан уһуктан кэллэ... чаһы сэттэ аҥаар буолбут. Өндөйөн түннүгүн арыйбыта, курулас ардах. Кыыс санаата түстэ уонна хайдах бачча ардахха сатыы үөрэнэ барабыт диэн толкуйга ылларда... Сотору дьүөгэтэ Лаана уһугунна. Иккиэн аа-дьуо сууннулар-тарааннылар, аһаан-сиэн, үөрэхтэригэр барардыы тэриннилэр.

Кыргыттар санаарҕаабыттарын билбит курдук халлаан арыый да ардаҕын намыраппыт... Кырылас кумахтаах Бүлүү куората барахсан күһүҥҥү кэрэ симэҕин кэтэн, курулас ардахха суунан, сииктээх салгынынан саба биэрдэ.

   Сарсыардааҥҥы уулуссаҕа тиэтэйэ-саарайа хаамар үлэ-үөрэх дьоно улам элбээн истэ. Ньуккуу бу курдук уу нуурал, чуумпу, силбик күнү сөбүлээбэт бэйэтэ бүгүн хайдах эрэ сүрэхтиин иһийэргэ, санаалыын уоскуйарга дылы буолан, бэйэтин иһиллэнэн, ис-иһиттэн тугу эрэ киҥинэйэн ыллыах дуу, санаатын ситимин тиһэн хоһуйуох дуу баҕата тулуппата...

Кыргыттар үөрэнэр сирдэригэр тиийэн күө-дьаа буолан, доҕотторун кытта кэпсэтэн, арыый да сэргэхсийдилэр. Лаана куурсун оҕолорун кытта сэлэһэ туран хаалла.

Ньуккуу суол устун ылларбыт санаата араҕан биэрбэтэ... төбөтүгэр кутуллар санаа ситимин куоттарымаары, түргэн үлүгэрдик кабинекка киирэн үөрэнэр тэтэрээтин кэннигэр биир-биир тиһэ олордо... эмискэ көхсүн кэйиэлиир ыарыыттан эргиллэ биэрдэ. Билбэт уола этэ... хап-хара харахтар... ханна көрдө этэй бу харахтары... Ньуккуу өр толкуйдуу сатаата, ол эрэн өйдөөбөтө. Бүгүҥҥү күн таабырын кэриэтэ таайыллыбакка хаалла. Олоххо араас бэлиэ, түүл-бит, санаа, харахха хатанан хаалбыт этитии нөҥүө кэлэр түгэннэри сорох ардыгар аахайбакка аһарабыт...

Лаана аргыстаһан бараары дьүөгэтин кэтэһэн турара. Кинини кытта Данил дьээбэ-хообо кэпсээнин ыһа-тоҕо түмүктээбитигэр, үһүөн аргыстастылар. Таһырдьа лаампа уотугар көмүс дуйунан бүрүммүт мастар күлүмнүү оонньууллара көрүөххэ кэрэ. Оо, тоҕо да түргэнэй күһүн тымныы тыына номнуо биллибитэ.

Күһүҥҥү ыйдаах түүн  барча курдук элбэх сулус ардаҕын ыһан кэбистэ. Хас тырымныыр сулус сандаарар оонньуута Ньуккуу сүргэтин көтөҕө умайда, сулустан сулуска таайтара, санаатын сипсийэ этиттэ... "Суол устун баччааҥҥа диэри аргыстаһан, сиэттиһэн кэллибит, суһумнуур кэрэни хааллара, суох, кэбиһиий, бүтүмэ! Соҕотох буолартан айманан сүрэҕим сонньуйан ылар", – диэн Ньуккуу этиитин түмүктээтин кытта, хараҕын уута сири, халлааны силимнии тохтоло суох сүүрдэ...Тоҕо? Туохтан?

Ньуккуу бүгүҥҥү күнүн таабырына бу сулустаах түүн таайыллыбата. Кини кистэлэҥ таабырына – бу халлааҥҥа баар икки чаҕылхай сулус. Ол кини ийэлээх аҕата... Төһө да кыра буоллар, барытын өйдүүр, хаһан да умнуллубаттыы хатанан хаалбыт. Ол күнү санаатар эрэ, хараҕын уута тохтоло суох сүүрэр... Онно кини аҕыһын саҥа туолбута... Үөрэҕин кэнниттэн кэлбитэ, дьиэтигэр киһи бөҕө мустубут этэ... Дьонун хоһугар киирбитэ, ийэтэ ороҥҥо сытар, аттыгар быраас олорор. Онтон залга аҕатын эдьиийдэрэ төбөлөрүн тоҥхотон, санааҕа баттаппыт дьүһүннээхтэрэ, дьыбаан кырыытыгар  сиһэ бөгдьөйөн кырдьаҕас эбэтэ барахсан өрө тыына олороро. Ньуккуу төһө да кыра буоллар, туох эрэ дьулаан быһыы буолбутун сэрэйбитэ уонна саҥата суох хоһугар киирбитэ. Бу дьыл кини тапталлаах дьонун сүтэрбитэ... дьиэ иһэ биирдэ кураанахсыйа түспүтэ...

Оҕону аҕатын эдьиийэ, сулумах учуутал дьахтар иитэ ылбыта. Бу күнтэн ыла Ньуккуу олоҕо тосту уларыйбыта. Төрөппүт ийэ, аҕа таптала суох улааппыта оруобуна уонча сыл буолла. Дьиҥэр, кини оҕоттон итэҕэһэ суох улааппыта, тугу баҕарбыта барыта баар буолан иһэрэ. Ииппит ийэтигэр Анна Петровнаҕа ол иһин махтала муҥура суох. Дьылҕа хаан икки ыар сүтүктээх дьону биир дьиэ кэргэн гыммыта туохха да тэҥнэммэт дьол буоллаҕа. Аҥаардас сорсуйан кырдьан олоруу оннугар ийэ үрдүк аатын сүгэн олордоҕо.

Анна Петровна оскуолаҕа тарбахха баттанар учуутал. Нуучча тылын үөрэтэр. Хомойуох иһин, үлэ үгэнигэр убанан, тус олоҕун оҥостубакка хаалбыта. Убайа барахсан суол быһылааныгар түбэһэн, тута суох буолаахтаабыта, онтон саҥаһа ол ыар сураҕы уйбакка кэргэнин аҕалыахтарын биир күн иннинэ сүрэҕинэн бараахтаабыта. Хаалбыт дьоҥҥо утуу-субуу ыар сүтүк олохторун тухары сүрэх бааһа буолан сырыттаҕа... Анна сүрэҕин бааһын улаатан эрэр Ньуккуу арыый да мүлүрүтэрэ. Дьонун олоҕун салҕааччы соҕотох күҥҥэ көрбүт оҕотун хараҕын харатын курдук харыстаан, маанылаан улаатыннарда, олох киэҥ аартыгар атаарда. Чугастыы Бүлүү педколледжыгар саха тылын салаатыгар үөрэххэ киллэрдэ, чугас дьүөгэ кыыһын кытта олороллоругар сөптөөх дьиэни куортамнаан олохтоото.

Күһүҥҥү былдьаһыктаах күннэр биир кэм субуһан ааһан истилэр. Таһырдьа номнуо маҥнайгы хаар сир ньуурун үллүйэн ньаассын түү кэриэтэ намыыннык түһэн саҕалаата. Аҕыйах хонуктааҕыта Анна Петровна Бүлүү куоратыгар үлэтинэн семинарга киирэн тахсыбыта.. Уулуссаҕа ааһан иһэр эдэр уолу бэркэ билэр киһитигэр майгыннатта. Ол эрэн оннук буолуон сатаммат: "Суох, суох, кини буолуон сатаммат, арааһа, сыыһа көрдүм быһылаах", – диэн Анна Петровна санаатын аралдьытан, үрдүк кирилиэс устун тиэтэйэ-саарайа хаама турда.

Нарын кыыс кэриэтэ намчытык туттан, хаар намыын үҥкүүтэ сүрэхтэри сүүйэн, сэтинньи ый ортолоон эрэр. Хаар алыптаах ырыата дьолунан абылаан, Ньуккуулаах Лаана саҥа түспүт хаары кэһэн үөрэхтэриттэн дьиэлээн истилэр. Үөһэттэн тыгар лаампа уотугар көрдөххө, хаар ытылҕана, ыһыллар кыыма кэрэтиэн... Кырпай хаарчаан үрүмэччи тэҥэ көтөрө үчүгэйиэн... Эдэр сааска ким сүрэҕэ тапталга куустарбат буолуоҕай... Маҥнайгы таптал... бастакы көрүүттэн таптал... кэрэ кэмнэр хаһан да хатыламматтыы сүрэхтэргэ уйаланнахтара. Бүгүн өрөбүллэри баттаһа Ньуккуу дьиэтигэр айанныыр.

Ол былаһын тухары чох хара харахтары умнубат. Бу кини аҕатын харахтара... "Тоҕо бу харахтар майгынныылларый? Ама, Дьулус аҕам аймаҕа буолуо дуо?" – диэн Ньуккуу санааҕа ылларбыта ыраатта. Ол иһин хайаатар да, таайа олорбокко, ийэтиттэн ыйытарга сананар.

Анна Петровна кыыһын кэтэһэн телевизор көрө олорор. Бүгүн саҕа долгуйбут күнэ суох... Ити чахчы убайын уолун көрбүтэ быһыылаах. Билигин санаатаҕына, убайа барахсан кистэлэҥин балтыгар эрэ кэпсээхтээбит эбит. Анна уолу икки сыл анараа өттүгэр убайын кытта түспүт хаартыскатыгар эрэ көрбүтэ. Бу суос-соҕотох хаартысканы убайа биэрбитэ, ол иһин сүппэтин, ким даҕаны көрбөтүн, билбэтин диэн, күннээҕи бэлиэтээһиннэрин сурунар блокнотун мэлдьи бэйэтин кытта сиэбигэр укта сылдьар. Бу хаартыскаҕа Дьулус үүт-үкчү убайын курдук. Дэлэҕэ даҕаны Анна соһуйуо дуо, убайыгар майгыннатан...

Аны бүгүн Ньуккуу кэллэ. Ийэтин, дьиэтин ахтыбыта бэрдиттэн хайдах айаннаан кэлбитин ыһа-тоҕо кэпсиирин быыһыгар таҥаһын устан, илиитин суунан, хоһугар ааста. Төһө да Ньуккуу кистэлэҥ санаатын биллэрбэккэ буола сатаабытын иһин, ийэтэ кыыһа туох эрэ санааҕа ылларбытын эндэппэккэ биллэ. Остуолун тардан аһылыкка ыҥырда, сэрэнэн кэпсэтиини саҕалаата...

Ньуккуу ийэтигэр бастакы көрүүттэн бииргэ үөрэнэр уолун сөбүлүү көрөрүн туһунан ис-иһиттэн арыллан олорон кэпсээтэ. Онуоха ийэтэ иһигэр сэмээр үөрэ санаата, оҕом эрэ дьоллоох буоллун диэн. Ону баара бу кыыһа көрдөрөр хаартыскатыгар баар уол кини быраатын уола буоларын көрөн, иһэ олорбут чэйигэр чачайыар диэри соһуйда, нэһиилэ тыын ылан: "Оо, Дьылҕа хаан... Хаан тардыыта күүстээх да эбит... Таптал тугу оҥорботоҕо баарай..." – диэн ийэтэ өйүгэр түспүт тылларга мунан, хараҕын уулара тохтоло суох сүүрэллэрин да аахайбакка, балай да саҥата суох хаартысканы тобулу көрөн олордо.

Ньуккуу ийэтин хараҕын уута тохтоло суох түһэрин көрөн, хап-сабар төлөпүөнүн туппутунан устуулугар баран олордо. Мэлди күлүү-үөрүү үктэллээх, былдьаһа-тараһа кэпсэтэр бэйэлэрэ бүгүн харах уута аргыстаннылар...

«Ийээ, тоҕо ытыыгын?» – диэн аргыый аҕай ыйытта. Онуоха, туох диэн хоруйдуон билбэккэ, ийэтэ аа-дьуо туран хоһун диэки хаамта. Кыыс ийэтин кэнниттэн батыһан тиийдэ. Анна Петровна туох да саҥата суох остуолугар сытар блокноту арыйан кыыска утары уунна. Ньуккуу хараҕар хатаммыт чох хара харахтара, «эппиэт бу баар» диэбиттии, тонолуппакка көрөн олороллор. Эмиэ да үөрүү, эмиэ да хомолто таммахтара эдэркээн кыыс иэдэстэрин устун тутан турар хаартыскатын үрдүгэр биир-биир таммалаабыттара... Ийэлээх кыыс бааһырбыт сүрэхтэрин эмтиир биир суол баарын тэҥҥэ таайбыттарыттан олус соһуйбуттара, куустуһан туран 88q’-хаайа суох ытаспыттара уонна бу киэһэ кинилэр кистэлэҥнэрэ таайыллыбытыттан көхсүлэрэ кэҥээбитэ... Арыый да уоскуйан, бэйэ-бэйэлэрин санааларын ситэрсэн биэрэн, бэркэ өйдөспүттэрэ.

Сыл-хонук аастаҕын ахсын сааһыран истэхпит. Арыт, түөрэккэй оҥочо, арыт уу нуурал тэҥэ олох тургутуутун, тосхойуутун аастыбыт ини, ааспатыбыт ини... Оҕо төрөтөн дьоллонон, чороҥ соҕотох сорсуйан, Дьылҕа аналын толордубут ини, толорботубут ини... Олох барахсан уунар суолун таба тайанар уустук даҕаны! Сүрэххит сиэбигэр кистэлэҥ суруктары уган хаалларымаҥ, хас биирдии кэлэр киһи олоҕо суолталааҕын, бу курдук кистэлэҥнэртэн тутулуктааҕын өйдөөҥ...

Күн тэҥэ киһим! Күн күбэй ийэм! Ийэ буолуу – дьол... Бу истиҥ тыллары Ньуккуу бэйэтэ ийэ буолаары сылдьан ордук күндүтүк саныыр, ылынар буолла. Олох салҕанар оҕолорунан...