Олоҥхо оонньууларыгар күөн-күрэс

Үөһээ Бүлүүгэ Олоҥхо ыһыаҕын илии-атах оонньуулара бэс ыйын 19 күнүгэр булт саатынан тэриэлкэлэри хампарыта ытыыга турнирынан саҕаланнылар. Көрүҥнэринэн муҥутуур кыайыылаахтар уонна миэстэлэспиттэр “Алмаасэргиэнбаан” туруорбут 250, 150, 100 тыһ. солк. харчынан бириистэринэн наҕараадаланнылар.

53 кыттааччы өрөспүүбүлүкэ араас муннугуттан түмсэн, Үөһээ Бүлүү улууһун Аҕа Баһылыга Владимир Семенович Поскачин бирииһигэр бу күннээххэ ким ордук бэргэнник ытарын быһаарыстылар. Ытыыга күрэхтэһиилэр спортиҥҥа Россия Кубогын кыайыылааҕа, урбаанньыт Николай Николаевич Эттянов көҕүлээһининэн үлэҕэ киллэриллибит “Эрэл” ытыыга аналлаах Киинин балаһааккатыгар буоллулар. Сыал-мишеннэри көтүтэн таһаарар машинкаларынан толору хааччыллыбыт, кыһыҥҥы бытарҕан тымныыларга ытар тиирдээх, алта балаһааккалаах.

Аан дойду, Европа чөмпүйүөнэ, норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах спорт маастара  Айаал Макаров, РФ спордун маастардара, Россия чөмпүйүөннэрэ Игорь Егоров, Артур Николаев, Степан Чепалов уо.д.а. биллиилээх ытааччылар турнир таһымын үрдэттилэр.

Ытар кылаастарынан, түмүккэ, Дьокуускайтан кэлбит ыалдьыттар: “А” категорияҕа Айаал Макаров, Степан Чепалов, Артур Николаев; “В” – Альберт Кузьмин, Евгений Шишигин, Дмитрий Афанасьев; “С” – Дьулустаан Еттянов, Василий Багынанов, Семен Сенин; дьахталларга Нонна Миронова, Наталья Тарасова, Кира Ефремова; ветераннарга Андрей Петров, Александр Игнатьев, Юрий Васильев, аҕам саастаахтарга Николай Еттянов, Константин Гаврильев, Василий Назаров кыайыылары ситистилэр, бириистээх миэстэлэргэ тигистилэр.

Муҥутуур кыайыылааҕынан тахсыбыт Айаал Макаров убаһанан наҕараадаланна.

АТАХ ООННЬУУТА

Бэс ыйын 20 күнүгэр “Алгыс” түһүлгэтигэр атах оонньуутугар уонна мас тардыһыыта тэҥҥэ ыытылыннылар. Икки көрүҥү иккиэннэрин тэҥҥэ тутан олорон көрүү  буолла. Сахабыт сирин күүстээх маастардара муҥутуур кыайыылаах аатын-суолун ылар иһин күөн-күрэс былдьаһыылара сэргэхситиини үөскэттэ. Ардахтаах, тымныы күн күрэхтэһии тэтимин намтаппата. Трибунаҕа көрөөччүлэр ыга симсэн олорон ыһыытаан-хаһыытаан, күрэхтэһиини сытыырҕаттылар.

Атах оонньуутугар Өрөспүүбүлүкэ рекордсмена Кай Адамов (Чурапчы-Горнай) кылыыга уонна ыстаҥаҕа бастаталаата, куобахха Өрөспүүбүлүкэ куобахха рекордсмена Андрей Васильев (Таатта) бэйэтин көрүҥэр куобахха бастаата. Үс көрүҥ түмүгүнэн Олонхо ыһыаҕын атах оонньуутугар муҥутуур кыайыылааҕынан Кай Адамов таҕыста. Иккис – Уус Алдантан Ньургун Сокольников, үһүс бириистээх миэстэҕэ – Кэбээйиттэн Яков Дмитриев. Дьахталларга Валерия Олесова (Хаҥалас), Сайаана Парфенова (Кэбээйи), Евгения Адамова (Уус- лдан) туһааннааҕынан 1-2-3 миэстэлэри ылаттаатылар.

МАС ТАРДЫҺЫЫТА

Күүтүллүбүтүк курдук, мас тардыһыыта Олоҥхо оонньууларын күүрээнин үөскэттэ. Күөн-күрэс икки ыйааһынынан барда. Эрийсиилээх киирсиилэр буолуталаатылар. 75 кг диэри ыйааһыннаахтарга уопуттаах маастар Амматтан Афанасий Платонов эдэр утарсааччыларын баһыйталаан, муҥутуур кыайыылаах буолла. Сунтаартан Алексей Михайлов – иккис, Мэҥэ Хаҥаластан Алексей Стручков үһүс миэстэлэргэ тигистилэр. 75 кг үөһээ ыйааһыҥҥа Калугаттан кэлэ сылдьар Европа уонна Россия чөмпүйүөнэ Иван Галкин түһүлгэни күүрдэн, сытыырҕатан биэрдэ. Тоҥ иҥиир тыаһа лачыгырыыр, былчыҥ быыппастар, уйулҕа уһуктар абытайдаах киирсиилэргэ олохтоохтор үрдүк үөрүүлэригэр Үөһээ Бүлүү күүстээх ыччата 27 саастаах Эрчим Баппаҕай финалга күүстээх утарсааччытыгар Иван Галкиҥҥа биир да маһы биэрбэккэ, 2:0 ахсаанынан итэҕэтиилээхтик хотто. Биир дойдулаахтарыгар, дьонугар-сэргэтигэр үрдүк үөрүүнү бэлэхтээтэ.

“ҮС ИИЛЭЭХ ХАПСАҔАЙ”

“Алгыс” түһүлгэтигэр “Үс иилээх хапсаҕай” болҕомтону тарта. Үөһээ Бүлүү 21 нэһилиэгин баһылыктара туруорбут убаһа бириистэригэр хапсаҕайга муҥутуур кыайыылааҕы быһаарыы өрө күүрүүлээхтик ааста. Тыһыынчанан олорор олохбохтордоох трибуна көрөөччүнэн туолла. Үөһээ Бүлүү “Куорамыкы” сирэ-дойдута, дьоно-сэргэтэ, чахчы, хапсаҕайы өрө туталларын көрдөрдүлэр. Ардах түһэр, тымныы диэбэккэ түүн үөһүгэр диэри “Үс иилээх хапсаҕайга” күөн-көрсүһүүлэр түмүктэниэхтэригэр, муҥутуур кыайыылаах биллиэр диэри тарҕаспатылар. Түһүлгэ биир кэм ыһыынан-хаһыынан өрө ньиргийэн олордо.

21 нэһилиэк баһылыктара убаһа бириистээх сэртипикээттэри илиилэригэр тутан, ким кими кытта аан бастаан хапсыһарыгэр сэрэбиэйдэри тартылар. Түһүлгэҕэ кэккэлэһэ ньирилээн олордулар. Кимэ-туга биллибэт тирии бүрүөһүннээх даадар бөҕөстөр олбу-солбу кииртэлээннэр, күөн-көрсөн бачыгыратыспытынан бардылар. Сахабыт сирин халыҥ ааттаах-суоллаах, аатырбыт бөҕөстөрө ыһыах түһүлгэтин киэргэтэн-тупсаран биэрдилэр.

“Үс иилээх хапсаҕай” маҥнайгы эргииригэр 3-түү мүнүүтэ, онно охторсубатахтарына 2-лии мүнүүтэ, онно хотуспатахтарына 1-дии мүнүүтэ хапсыһаллар. Хапсыһыылары биллиилээх комментатор Александр Васильев-Көрдүгэн кэпсээн-ипсээн өрүкүтэн, күүрдэн-хаардан биэрдэ.

Аан бастакынан түһүлгэҕэ Саха сирин күүстээх бөҕөстөрө, хапсаҕайга хастыыта да муҥутуур кыайыылаахтарынан буолуталаабыт, Үөһээ Бүлүүттэн төрүттээх-уустаах Платон Саввинов уонна Ороһу нэһилиэгиттэн Увар Тимофеев утарыта таҕыстылар. 2:1 ахсаанынан кыайыыны ыарахан ыйааһыннаах, бөдөҥ толуу көрүҥнээх Увар Тимофеев ситистэ.

Итинтэн салгыы ыһыылаах-хаһыылаах, хапсаҕай амырыын албастарынан охторсуулаах хапсыһыылар утуу-субуу буолуталаабытынан бардылар. Кыайыыны ситиспит нэһилиэктэр баһылыктара убаһалара элбээн, үстүү-түөртүү убаһаҕа тиийдэ. Иккис эргииргэ Ороһуттан Увар Тимофеев, Кырыкыйтан Бүлүү бөҕөһө Николай Николаев,  Мэйиктэн Станислав Степанов, Уус Алдантан Евгений Алексеев – Быракаан нэһилиэгиттэн, Дүллүкүттэн Иван Сергеев, Кэнтиктэн Дмитрий Акимов буолан сэттиэ буолан хааллылар. Үһүс миэстэ иһин хапсыһыыларга Дүллүкүттэн Иван Сергеев, Кэнтиктэн Дмитрий Акимов кыайыылары ситистилэр. Кыайыылааҕы быһаарар финал бүтэһик харсыһыытыгар икки бухатыыр бөҕөстөр – Быракаантан Евгений Алексеев уонна Кырыкыйтан Николай Николаев утарыта киирсиилэригэр кыайыы үөрүүтүн Евгений Алексеев ситистэ уонна муҥутуур кыайыылааҕынан таҕыста.

ҮС ХОҺУУН

Ат сүүрэр алааһыгар “Дьөһөгөй” түһүлгэтигэр (ипподромҥа) икки күн устата 100-түү кг быдан тахсалыыны үктүүр илиилэригэр “баардаах”, атыыр оҕуһу таҥнары туппут курдук толуу көрүҥнээх 16 бөҕө дьон күрэхтэһиилэрэ болҕомтону тарта. “Сыарҕа соһууга” Мииринэйтэн Роман Риве, “Үөһээ Бүлүү таастарын” үөһээ уурталааһыҥҥа Ньурбаттан Илья Павлов, “Балаҕан нөҥүө” тааһы быраҕыыга Роман Риве, “Бэрэмэдэйдээх сүүрүүгэ” Мииринэйтэн Максим Берлизов, “Мүһэ былдьаһыыга” Намтан Евгений Иванов, “Өһөс торбоско” Максим Берлизов, 116 кг ыйааһыннаах сымара тааһы көтөҕөн ыраах илдьиигэ Роман Риве кыайыылары ситистилэр. Муҥутуур кыайыылааҕынан 196 см үрдүктээх, 120 кг ыйааһыннаах, 35 саастаах Мииринэй суоппара Роман Риве, иккис –  Максим Берлизов, үһүс Тааттаттан Владимир Михайлов бириистээх миэстэлэри ылаттаатылар.

САХА ОҔУНАН ЫТЫЫ

Саха төрүт оҕунан ытыыга тимир-мас уустара бэйэлэрэ оҥорбут ох сааларынан күрэхтэһиилэрэ “Дьөһөгөй” түһүлгэтигэр буолан ааста. Саха култууратын, тылын-өһүн уонна төрүт оонньууларын көҕүлээччи, Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Александр Николаевич Жирков күрэхтэһии кыттыылаахтарын эҕэрдэлээтэ, сахалыы оҕунан ытыы көрүҥэ сайдарыгар баҕа санаатын биллэрдэ.

“Куобаҕы”, “Куһу”, “Тииҥи” таба ытыыларга Уус Алдантан Роман Готовцев бастаата, Сунтаартан Кирилл Петров – иккис, Роман Ильич уола Илья Готовцев үһүс буолуталаатылар. Ох сааны оҥорууга Чурапчыттан Павел Попов, Кирилл Петров, Уус Алдантан Руслан Захаров; ырааҕы ытыыга Кирилл Петров, Станислав Петров, Николай Аржаков кыайыылары ситистилэр. Түмүккэ, муҥутуур кыайыылааҕынан Сунтаар ууһа Кирилл Петров таҕыста, Чурапчыттан Павел Попов – иккис, Николай Аржаков – Боло Уус үһүс бириистээх миэстэлэргэ тигистилэр. “Байанай бэлэҕэ” традиционнай оҕунан сыалы ытыыга Егор Соловьев (Бүлүү), Балдар Балданов (Сунтаар), Петр Андросов (Томпо), Эльвира Ефимова (Чурапчы), Руслана Тарбахова (Таатта), Эрилик Күндайаана (Нам) кыайыылары ситистилэр, миэстэлэстилэр.

Үөһээ Бүлүүгэ XV-с Олоҥхо ыһыаҕын күөн-күрэс былдьаһыылара Сахабыт сирин бастыҥнара кэлэн кыттаннар, үс күннээх-түүн тилэри үрдүк тэрээһиннээхтик, өрө көтөҕүллүүлээхтик буолан аастылар.