Олимпиец Иванов

Саадаҕын үстэ курданыыта

ССРС үтүөлээх маастара  Александр Иванов туһунан Саха сирин, атын омук да дьоно ааҕан, төһө сөхпүттэрэ буолуой? Кини бу күннэргэ үбүлүөйдээх 70 сааһын туолла. Мантан аллара уруккулары хатылаабакка, биллиилээх юрист, туспа көрүүлээх Игорь Николаев доҕорун ураты ахтыытыттан   норуокка оччо биллибэтэх түгэннэри билсиҥ.

***

Лоп курдук 70 сыл анараа өттүгэр Сунтаар сиригэр, номоххо киирбит дьикти кэрэ айылҕалаах Чуона үрэх кытылыгар турар, сахалар түөлбэлээн сүөһү-сылгы ииттэн, бултаан-балыктаан нус-хас олорор Туой-Хайа диэн бөһүөлэктэригэр, инникитин саха омугу аар-саарга аатырдыахтаах уол оҕо Аҥхаабыллар аҕаларын ууһугар, уһулуччулаах үлэһит, сорсуннаах булчут Чирээх Ньукулай дьиэ кэргэнигэр төрөөн, дьонун-сэргэтин үөрдүбүтэ. Уолларын Өлөксөөндүр – Өлөөскө диэн ааттаабыттара.

Саша олох кыра эрдэҕиттэн олус сытыы, мэник-тэник, түргэн, чыпчылҕан өйдөөх оҕо буолара биллэн барбыта. Кырдьаҕастар аҕатын туйаҕын хатарар уол төрөөбүт диэн сылыктыыллара үһү. Сахаларга «Киһи үтүөтэ саадаҕын үстэ курданар» диэн өс хоһооно бэрт былыргыттан баар. Ханнык баҕарар омукка, сахаларга эмиэ, киһи сурукка киирбит сирэй аатын таһынан кини сигилитин, атын дьонтон уратытын арыйан көрдөрөр  хос ааттааһын баар. Александр Иванов киһи киэнэ кылааннааҕа буолан таптал хос аата олоҕун оҥкулларыгар, ситиитигэр-хотуутугар сөп түбэһиннэрэн үс төгүл уларыйбыта.

Кыра сылдьан Саша мэнигэ, чаччылҕата бэрт буолан туох да атах таҥаһын тулуппат үһү. Онуоха ийэтэ ыксаан хаатыҥкатыгар холуоһаны хатыыс кутунан силимнээн кэтэрдэн кэбиспит. Туой-Хайа оҕолоро бөһүөлэктэригэр сыста турар хайа сирэйинэн ким хайыһарынан, ким салаасканан хатыыскалаан оонньоон дьоллонор идэлээхтэрэ. Арай Саша тоҥ холуоһалаах хаатыҥкатынан төһө эмэ үрдүк сыыртан охтубакка турбутунан сырылатан түһэр буола үөрэммит. Табаарыстара ону сөҕөн «Холуоһа Сааска» диэн аат иҥэрбиттэр. Дьэ, ити курдук бүдүрүйбэт сүһүөхтээх улуу тустуук буолар акылаата төрөөбүт Туой-Хайатын үрдүк сыырыгар охсуллубут, чочуллубут эбит.

Сашаны дьоҕурун таба көрөннөр Сунтаарга биллиилээх тустуук Анатолий Габышев спортивнай оскуолатыгар ылаллар. Онно уһулуччу талаан кэлбитэ тута биллибит, хайдах да харбаатахтарына мүлтүрүйэн таба туттарбат, сымса, олох охтубат, сымыыт курдук биир кэм эргичиҥнии-кулахачыҥныы сылдьар уратылааҕын таба көрөннөр уолаттар “Сымыыт Сааска” диэн ааттаабыттар. Ити аата кини тустуук быһыытынан борбуйун уйунар, бэйэтин тустуутун таба тайанар кэмигэр сөп түбэһэр, салгыы сайдарыгар олук уурар аат буолбут.

Тустуук быһыытынан ситэн-хотон Александр Иванов Иран курдук тустуу таҥаралаах, улуу тустууктардаах дойдуга тиийэн норуоттар икки ардыларынааҕы «Шах турнира» диэн аан дойду биир саамай улахан түһүлгэтигэр уһулуччулаах талаанын, искусство таһымыгар тиийбит үрдүк техникатын толору арыйан 7 утарсааччыларын барыларын кумалаан, Иран норуотун сөҕүүтүн-махтайыытын, сүгүрүйүүтүн ылбыта. Иранецтар киниэхэ Сир үрдүгэр тустууктарга иҥэриллэр аат Кылаан Чыпчаалын – Улуу Пехлеван диэн ааты иҥэрбиттэрэ. Дьэ, бу кини саадаҕын үһүс курданыыта этэ, ити аата кини Улуу тустууктар кэккэлэригэр киирбитин туоһута буолбута.