21.10.2023 | 12:00

Оҕо сынньалаҥар уонна сайдыытыгар болҕомто ууруохха

Ааптар: Айталина Софронова
Бөлөххө киир

Кистэл буолбатах, куораппытыгар оҕо оонньуур, сынньанар сирэ тарбахха баттанар.  Үгүс ийэ кырачаанын ханна да соһо сылдьар кыаҕа суох буолан, биир дьиэҕэ хаайтаран олороро олоххо баар көстүү.

Диана Солдатова – икки оҕо тапталлаах ийэтэ, идэтинэн гинеколог-быраас. Үс сыллааҕыта кырачаан кыысчаанын сайын төрөөбүт уонна уһун кыһыны таас дьиэҕэ атаарбыт. Онон бу кыһалҕаны бэркэ билэр буолан,  быйыл сайын “Жирафик” диэн оҕо сынньанар, оонньуур киинин арыйбыт.

— Диана, хаһааҥҥыттан бэйэ дьыалатын тэринэр санаа киирбитэй? Ол туһунан ааҕааччыларбытыгар кэпсиэҥ дуо?

— Билигин хас иккис дьиэ кэргэн кырата үстүү оҕолоох. Хайа баҕарар төрөппүт кырачаанын сынньатыан, саататыан, атын оҕолору кытта тэҥҥэ оонньотуон баҕарар. Мин урут-уруккуттан атын сиргэ тиийдэхпинэ, сайдыылаах куораттарга сырыттахпына оҕо сынньалаҥар элбэх болҕомто уурулларын сэргии көрөр этим. Биир оннук айан кэннэ бэйэ дьыалатын арыйарга быһаарыммытым.

Манна элбэх эдэр ыал олорор уонна куораппыт саамай сайдыылаах түөлбэтэ диэн санааттан 203-с дьоҕус оройуону талбытым. Кииним хайдах буолуохтааҕын тута харахпар ойуулаан көрбүтүм. Ыраата барбакка, тута аныгылыы тупсаҕай миэбэл сакаастаабыппыт, оонньуур аҕалбыппыт. Хас биирдии миэбэли барытын бэйэбит күүспүтүнэн хомуйбуппут, манна миэхэ дьиэ кэргэним, төрөппүттэрим, балтыларым көмөлөспүттэрэ. Кинилэргэ махталым муҥура суох. Ханнык баҕарар ыра санаабын олоххо киллэрэрбэр куруук дьиэ кэргэним өйүүр. Кинилэр миэхэ итэҕэйэр уонна эрэнэр буоланнар, мин бу сыалбын-сорукпун толордум дии саныыбын.

Биллэн турар, сайдыылаах олоххо олоробут, хас биирдии төрөппүт үлэлээх, ол эрэн оҕону көрөр, хаалларар киһитэ суоҕа ханнык баҕарар ийэни атахтыыр. Ол курдук биһиэхэ төрөппүттэр оҕолорун хаалларан баран, ыксаабакка эрэ, кофе иһиэхтэрин эбэтэр бэйэлэрин кыһалҕаларын, наадаларын ситиһиэхтэрин сөп. Ийэлэр дьүөгэлэрин кытта көрсөллөр, маҕаһыын кэрийэллэр уо.д.а. Оҕолор үөрүүнү кытта саҥа доҕоттору булуналлар, атын оонньуурдарынан оонньууллар.

Мин санаабар, ханнык баҕарар төрөппүт сынньаныахтаах, оҕо эмиэ уопсастыбаҕа кыра сааһыттан сыста улаатыахтаах. Ол иһин оҕолор үөрэ-көтө хаалыахтаахтар, төрөппүттэр дуоһуйуохтаахтар диэн сыаллаах-соруктаах үлэлиибит. Дьоллоох уонна сынньаммыт ийэ – дьоллоох оҕо саас мэктиэтэ.

— Оҕолор тугунан дьарыктаналлар?

— Уруһуйдууллар, илиинэн оҥоһуктары оҥороллор, аппликациялыыллар, тарбах оонньууларын оонньуу үөрэтэбит, өй үлэтин үчүгэйдик сайыннарар араас оонньуулары оонньууллар, пластилинтан кыыллары, дьиэни-уоту да тутуохтарын, айыахтарын сөп.

— Кыра оҕолоох ийэлэргэ ханнык оонньуулары сүбэлиигин?

— Тарбах оонньуута – кыра моториканы сайыннарыыга ордук табыгастаах ньыма. Быыкаа эрдэхтэриттэн дьарыктыахха сөп, оҕо улаатан истэҕин ахсын уустугурдан иһэбит. Холобура, тугу гыныахха сөбүй? Чаһы стрелкаларынан туора-маары илиилэрин илбийэбит, сутуруктарын ыга тутталлар. Уран тарбахтарынан араас өҥнөөх уонна кээмэйдээх предметтэри туталлар (кытаанах уонна сымнаҕас, тымныы уонна сылаас уо.д.а). Норуокка биллэр «ладушки» уонна «сорока-ворона» оонньуулары оонньуубут. Тарбах оонньууларынан дьарыктаныы оҕо тылын саппааһын кэҥэтэр, хоһоону да түргэнник өйдүүр, ылынар буолар.

Аппликациялааһын – кыра моториканы сайыннарыыга эмиэ сүрдээх үчүгэй ньыма. Кыра дэтээллэри тутуу-хабыы, бэрийии илии үлэтигэр көмөлөһөр  уонна маннык дьарык оҕо болҕомтолоох буоларыгар туһалыыр. Кыптыыйынан быһан араас геометрическай фигуралары кырыйтарыахха сөп (үс муннук, төгүрүк, түөрт муннук), ол эрээри уустук фигуралары эмиэ оҕо кыаҕыттан көрөн үөрэтэбит: көтөр-сүүрэр, дьиэ-уот, сибэкки уо.д.а.  Мантан сиэттэрэн оҕо бары тарбахтара үлэлииллэр. Холобур, кыһын кумааҕыны оҥорууга көһүөххэ сөп, бу туһалаах эрэ буолбакка, өссө умсугутуулаах дьарык!

Сыбаан оҥоруу (лепка) кыра моторикаҕа уонна тутан-хабан оҥорууга биир саамай көдьүүстээх ньыманан ааҕыллар. Оҕо сатаан уруучуканы тутарыгар, илиитинэн салайан, хонтуруоллаан үлэлииригэр көмөлөһөр. Көннөрү туойтан, тиэстэттэн, гипсэттэн араас оҥоһугу оҥорторуохха сөп. 

Маны сэргэ, уһуйааҥҥа киирэр оҕолорго билсиһии кууруһун тэрийэн ыытабыт. 35 сыл ыстаастаах, оҕолору кытта элбэх уопуттаах Марина Михайловна Яковлева көҕүлээн тэрийэр. Куурус икки салааттан турар – теоретическай  уонна быраактыка. Бастаан оҕолор уһуйаан диэн тугун, иитээччи диэн кимин билэллэр, онтон биир саастыылаахтарын кытта билсиһии, бодороһуу барар.

— Төрөппүттэр кырачааннарын уһуйааҥҥа хайдах бэлэмниэхтээхтэрий?

— Уһуйаан – саҥа билсиһии,  саҥа быһыы-майгы, саҥа дьон. Хас биирдии оҕо адаптацияны атын-атыннык ааһар. Оҕолор эмискэччи саҥа социальнай эйгэҕэ тахсаллар, онтон сылтаан эмоциональнай сайдыыларын тэтимэ бытаарыан сөп. Онон бу кэмҥэ оҕону хайдах эмэ гынан эчэппэккэ, кыралаан уһуйааҥҥа бэлэмниир ордук, бу маны төрөппүт бэйэтэ тэрийиэхтээх. Кууруспут сыала – оҕоҕо уһуйаан  усулуобуйатын билиһиннэрэр, тэрилтэҕэ барарыгар көмөлөһөр. Ол курдук, биһиги уһуйааччыбыт кырачаан эмоциональнай күүрүүтүн сатаан салайар буоларыгар үөрэтэр, оҕолор бииргэ үлэлиир дьоҕурдарын сайыннарар, сатаан оонньуур уонна тэрийэр сатабылларын эрдэттэн бэлэмниир.

Холобур, бу курдук сүбэ-ама биэриэхпин сөп:

 Күннээҕи эрэсиими тутуһуу (оннооҕор өрөбүллэргэ).

Оҕо рационугар кыралаан уһуйаан аһын киллэрии.

 Үөрэтэбит:

Оҕо бэйэтэ таҥаһын устар, дьаарыстанар уонна таҥнар буоларыгар;

Туох эрэ табыллыбат буоллаҕына көмө көрдөһөрүгэр;

Аһынан оонньонуллубат диэн өйдүөхтээх, остуолга ньуосканан аһыы үөрэниэхтээх.

4. Оҕолору кытта бииргэ бодоруһуу үлэтин тэрийэбит, атын оҕолору кытта билсэ үөрэниэхтээх. 

5. Чугастыы турар оҕо уһуйааныгар тиийэн, таһырдьа оонньуу, дьаарбайа сылдьар оҕолору, иитээччилэри көрдөрүөхтээхпит.

6. Ити курдук, оҕобутун уһуйаан олоҕор кыралаан бэлэмниэхтээхпит.

— Диана, кэпсэтииҥ иһин махтанабын! Салгыы үлэҥ таһаарыылаах буоларыгар уонна бу курдук социальнай хабааннаах хайысхаларга болҕомто ууран, уопсастыба олоҕор сэмэй кылааккын киллэрэргэр, аныгы ирдэбилгэ эппиэттиир бырайыактарга хорсуннук ылсаргар, санаабыккын ситиһэргэр баҕарабын

Сонуннар

17.07.2025 | 08:57
Сурук киирдэ

Ордук ааҕаллар

Батыһыннара ыйар аналлаах Өлөөн буойуна — БатЫйа
Дьон | 10.07.2025 | 18:00
Батыһыннара ыйар аналлаах Өлөөн буойуна — БатЫйа
Батыйа позывнойдаах байыас билигин Украина Луганскай сиригэр Ийэ дойдубутун көмүскүү сылдьар. «Батыйа – батыһыннара ыйар, (указать направление)» диэн кини позывнойун суолтатын быһааран биэрбиттэрин, кырдьык да дии санаатым.  Кинини кытта дьиктитик кэпсэттибит. Тоҕо диэтэххэ кини олус уйан дууһалаах, кэрэни кэрэхсиир, айар үлэтин онно да сылдьан бырахпат – уруһуйдуур, уһанар, арааһы астыыр,...
Хас биирдии оҕуруотчут бэйэтэ үүннэрэр ньымалаах
Дьон | 18.07.2025 | 16:00
Хас биирдии оҕуруотчут бэйэтэ үүннэрэр ньымалаах
Сайыммыт урукку сыллардааҕар ураты сөрүүн, ардахтаах буолла. Ол эрээри сорох сатабыллаах хаһаайкалар оҕуруот аһын сиэн ырааттылар. Бүгүн оҕуруотчут, Дьокуускай Мархатыгар Дьахтар сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Екатерина Чербоеваттан сүбэлэри ылабыт. – Үтүө күнүнэн, Екатерина Егоровна! Бөтүрүөп куйааһа ардаҕынан күндүлээн ааһа оҕуста. Сайыммыт сөрүүн буолла. Эйигин оҕуруотчут быһыытынан ааҕааччыларга билиһиннэрэбин, хас сылтан оҕуруот үүннэриитинэн...
Айталина Васильева: «Олох тэтимиттэн хаалсыбакка, сыалларбын ситиһиэхтээхпин»
Дьон | 17.07.2025 | 13:00
Айталина Васильева: «Олох тэтимиттэн хаалсыбакка, сыалларбын ситиһиэхтээхпин»
Бүгүҥҥү ыалдьытым Хаҥалас улууһун «1-кы Мальдаҕар нэһилиэгэ» МТ баһылыга Айталина Ивановна Васильева, дойдутун, нэһилиэгин туһугар сүрэхтиин-быардыын ыалдьар, эдэр киһиэхэ лоп-бааччы тыллаах-өстөөх, тобуллаҕас толкуйдаах киһи эрэ киэн туттуох ыччата. Кини туһунан биир дойдулаахтара сөҕөллөрүн, хайҕыылларын, махтаналларын этэллэр. «Айталина Ивановна улахан куоракка да үлэлиир кыахтаах киэҥ, ыраах, дириҥ көрүүлээх, эппитин сыыска-буорга түһэрбэт,...
Кэлэр нэдиэлэҕэ «Работай в Якутии» ыччат бэстибээлэ күүтэр
Сонуннар | 08.07.2025 | 14:14
Кэлэр нэдиэлэҕэ «Работай в Якутии» ыччат бэстибээлэ күүтэр
От ыйын 16 күнүгэр Дьокуускайга СӨ Нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутугар судаарыстыбаннай кэмитиэтэ орто анал уонна үрдүк үөрэх кыһаларын бүтэрбит ыччаты «Работай в Якутии» бэстибээлгэ ыҥырар. Тэрээһин Үлэ кыбаарталыгар ыытыллыаҕа. Бэстибээл сыала — эдэр исписэлиистэри үлэ миэстэтинэн хааччыйыы, үлэ ырыынагар бэйэ миэстэтин булунарга көмөлөһүү. Бэстибээл алта араас хайысханан ыытыллыаҕа: #ПРО_ГЛАВНОЕ, #ПРО_РОДИНУ, #ПРО_РАБОТУ,...