Кыайыы сыыппаралара: Аҕа дойду Улуу сэриитин 10 чахчыта
Аҕа дойду Улуу сэриитэ – ааспыт үйэ саамай хаан тохтуулаах сэриилэриттэн биирдэстэрэ. Бу сэрии туһунан ыар чахчы элбэх.
Кыайыы күнүн 17 сыл бэлиэтээбэтэхтэр
Кыайыы күнүн бастакы бырааһынньыга ыам ыйын 9 күнүгэр 1945 сыллаахха буолбут. 1947 сылга диэри ити күн өрөбүлүнэн биллэриллэн, ырыалаах-тойуктаах кэнсиэртэр, Арассыыйа хас биирдии куоратыгар Кыайыы салюта ыытыллаллар эбит. Ол кэнниттэн Кыайыы күнүн бырааһынньыктааһын тохтотуллан, 17 сылы быһа ыам ыйын 9 күнэ үлэ күнүнэн ааҕыллан кэлбит.
80 тыһыынча аппыһыар — дьахтар аймах
Аҕа дойду Улуу сэриитигэр кыргыһыы хонуутугар дьахтар аймах оруола сүҥкэн этэ. Мөлүйүөнүнэн дьахтар фроҥҥа кыттыбыта, олох иһин охсуспута, бу сыыппараттан 80 тыһыынчата аппыһыар званиелаах этэ. Дьахталлар стрелковай уонна разведкалыыр биригээдэлэри тэрийбиттэр, моряк дьахталлар роталара кытта баара биллэр.
60 тыһыынча ыт сулууспалаабыта
Кыыл-сүөл эмиэ эмиэ Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр кырата суох оруоллаахтар. Сэрии былаһын тухары араас фроҥҥа 60 тыһыынчаттан тахса ыт сулууспалаабыт. Кинилэр өстөөх эшелоннарын, 300-тэн тахса өстөөх бронетехникатын эспиттэр уонна 200-тэн тахсата тыллааччы быһыытынан кыттыбыттар.
Юрий Левитан тыыныгар — 250 тыһыынча ньиэмэс маарката
Аатырбыт диктор Юрий Борисович Левитан Аҕа дойду Улуу сэриитин биир бэлиэтинэн буолбута. Кини куолаһа сэбиэскэй норуот бойобуой көҕүн уһугуннарара. Онон фашистар дикторы өлөрүү иһин 250 тыһыынча ньиэмэс мааркатын (харчы) эрэннэрбиттэрэ. Оттон сэбиэскэй былаас Левитаны күүскэ көмүскээн, харабыллаан, араҥаччылаан, диктор тас көстүүтүн туһунан сымыйа сураҕы тарҕатар.
350 байыаннай тэбиэн
Тэбиэни Сталинград анныгар сэриигэ тырааныспар быһыытынан туттубуттар. Бу, биллэн турар, анал байыаннай тиэхиньикэ уонна сыспай сиэллээх тиийбэтиттэн ылыллыбыт дьаһал.
26,6 мөлүйүөн киһи сэрии толоонугар
Сэрии бүппүтүн кэннэ Иосиф Сталин сэрии «официальнай» сыыппараларын ааттыырыгар 7 мөлүйүөн киһи олоҕо быстыбытын туһунан биллэрэр. Оттон сэрии сиэртибэлэрин дьиҥнээхтик ааҕыы 80-с сыллар бүтүүлэригэр эрэ саҕаламмыта уонна күн бүгүҥҥэ диэри чуолкайдана илик. Арассыыйа оборонаҕа министэристибэтин аныгы чахчытынан, Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр ССРС уопсай сүтүгэ 26,6 мөлүйүөн киһиэхэ тэҥнэһэр. Бу сыыппара бүтүн биир орто улахан судаарыстыба нэһилиэнньэтин ахсааныгар тэҥнэһэр.
Оттон Саха сириттэн сэриигэ 62 509 киһи ыҥырыллыбыта сабаҕаланар. Мантан 26 129 буойун кыргыһыы хонуутугар охтубутунан, сураҕа суох сүппүтүнэн, фронт чугаһынааҕы уонна тыыл госпиталларыгар өлбүтүнэн ааҕыллар. 22 767 киһи эргиллэн кэлбитэ биллэр.
Кыайыы кэнниттэн 10 сыллаах «сэрии»
Кыайыы кэнниттэн өссө даҕаны 10 сыл Сэбиэскэй Сойуус уонна Германия икки ардыларыгар сэрии бүтэ илигин курдук сыһыан баара. Тыҥааһыны 1955 с. тохсунньу 25 күнүгэр тахсыбыт ССРС Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун Сэбиэскэй Сойуус уонна Германия икки ардыларыгар сэрии туругун тохтотор туһунан ыйааҕа эрэ «устар».
ССРС саамай саастаах Дьоруойа
Сэбиэскэй Сойуус саамай саастаах Дьоруойа Псков уобалаһыттан 83 саастаах Матвей Кузьмич Кузьмин этэ. Кини 1942 с. олунньу 14 күнүгэр Иван Сусанин хорсун быһыытын хатылаан турар. 14 саастаах сиэнин Василийы хайыһарынан Сэбиэскэй Аармыйа сытар сиригэр «эһэм манна ньиэмэстэри сирдээн аҕалыаҕа» диэн сэрэттэрэ ыытар уонна бэйэтэ бүтүн ньиэмэс батальонун тоһуурга таһааран кыргыттарар. Матвей Кузьмин бэйэтэ эмиэ өлөр.
22 тааҥканы 30 мүнүүтэ иһигэр
Рекорду 1-кы танковай дивизияттан «КВ» тааҥкаҕа старшай лейтенант Зиновий Колобанов экипаһа туруорбут. Лейтенант Колобанов биэс тааҥкаттан турар ротата Ленинградка үс суолу бүөлүөхтээх эбит. Сэрии хапсыһыыта саҕаламмытын кэннэ 30 мүнүүтэнэн өстөөх 43 тааҥкатын сүтэрбит, онтон 22-тин Колобанов ротатын байыастара суох оҥорбуттар. Кинилэр хорсун быһыылара Гиннесс рекордун кинигэтигэр киирэр, көмүс ааттара үйэлэр тухары умнуллубат.
Сталин уола өстөөх илиитигэр
Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ Сталин уола Яков Джугашвили билиэҥҥэ түбэспитэ. Онуоха фашистар Яковы сэбиэскэй былаас билиэнигэр түбэспит фельдмаршал Паулюска атастаһарга этии киллэрбиттэрин Сталин «саллааты фельдмаршалга атастаспаттар” диэн аккаастаабыта биллэр.